Pięćdziesiątnicy: W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo pentekosté (oznaczające „pięćdziesiąty [dzień]”) jest używane na określenie święta nazywanego w Pismach Hebrajskich Świętem Żniw (Wj 23:16) lub Świętem Tygodni (Wj 34:22). Obchodzono je po zakończeniu siedmiotygodniowego okresu żniw, w czasie którego zbierano najpierw jęczmień, a potem pszenicę. Pięćdziesiątnica przypadała na 50 dzień, licząc od 16 nisan, kiedy to przynoszono na ofiarę snop z pierwszych plonów jęczmienia (Kpł 23:15, 16). W kalendarzu hebrajskim jest to 6 siwan (zob. Dodatek B15). Wskazówki dotyczące tego święta zawiera Kpł 23:15-21; Lb 28:26-31 i Pwt 16:9-12. Na obchody Pięćdziesiątnicy do Jerozolimy ściągało mnóstwo Żydów i prozelitów z odległych miejsc. Święto to zachęcało do okazywania gościnności i życzliwości wszystkim ludziom, bez względu na ich status społeczny i pochodzenie — wolnym, niewolnikom, biednym, sierotom, wdowom, Lewitom czy cudzoziemcom (Pwt 16:10, 11). W dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. były więc idealne warunki, żeby powstał zbór chrześcijański, którego zadaniem miało być głoszenie wszystkim ludziom „o wspaniałych dziełach Bożych” (Dz 1:8; 2:11). Według tradycji żydowskiej obchody Pięćdziesiątnicy przypadały na czas, gdy przy górze Synaj Izraelici otrzymali Prawo i stali się narodem wybranym. Rzeczywiście wydarzyło się to na początku miesiąca trzeciego (siwan) (Wj 19:1). Tak jak Mojżesz pośredniczył w zawarciu przymierza Prawa między Bogiem a Izraelem, tak Jezus Chrystus stał się Pośrednikiem nowego przymierza dla nowego narodu, Izraela duchowego.

językami: W Biblii greckie słowo glòssa może się odnosić do języka jako narządu mowy (Mk 7:33; Łk 1:64; 16:24). Ale może też mieć znaczenie przenośne i odnosić się do samej mowy albo do ludzi posługujących się danym językiem (Obj 5:9; 7:9; 13:7). W Dz 2:3 tego greckiego słowa użyto w wyrażeniu „jakby języki ognia”. Powiedziano tam, że ‛języki ognia usiadły na każdym z uczniów’ i zaczęli oni mówić różnymi językami. Były to widoczne przejawy wylania ducha świętego.

swój własny język: Dosł. „nasz własny język, w którym zostaliśmy urodzeni”. W tym wersecie słowo „język” jest tłumaczeniem greckiego wyrazu diálektos (zob. też komentarz do Dz 2:4). Wielu ludzi przysłuchujących się temu, co mówili uczniowie, znało jakiś język międzynarodowy — prawdopodobnie grecki. Jako „bogobojni Żydzi” mogli też rozumieć hebrajski, którym posługiwano się w świątyni w Jerozolimie (Dz 2:5). Jednak szczególnie musiało ich poruszyć to, że słyszą dobrą nowinę w języku, który znali od dzieciństwa.

Azji: Zob. Słowniczek pojęć, „Azja”.

prozelici: Zob. komentarz do Mt 23:15.

młodym winem: Lub „słodkim winem”. Grecki wyraz gleúkos, który w Chrześcijańskich Pismach Greckich pojawia się tylko w tym miejscu, odnosi się do słodkiego młodego wina jeszcze w trakcie fermentacji.

3 godzina: Dosł. „trzecia godzina dnia”, czyli ok. 9 rano. W I w. n.e. Żydzi odmierzali czas, licząc 12 godzin dnia od wschodu słońca, czyli od ok. 6 rano (Jn 11:9). Dlatego 3 godzina to według dzisiejszej rachuby czasu ok. 9 rano, 6 godzina wypada ok. 12 w południe, a 9 to mniej więcej 3 po południu. Ludzie nie mieli wtedy dokładnych zegarów, więc informacja o czasie danego wydarzenia była zazwyczaj podawana w przybliżeniu (Jn 1:39; 4:6; 19:14; Dz 10:3, 9).

W dniach ostatnich: Piotr, cytując proroctwo z Księgi Joela, pod natchnieniem używa wyrażenia „w dniach ostatnich”, a nie słowa „potem”, które występuje w tym proroctwie w tekście hebrajskim i w Septuagincie (Jl 2:28 [3:1, LXX]). Spełniło się ono, gdy w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. został wylany duch święty. Używając wyrażenia „dni ostatnie”, Piotr wskazuje, że ten szczególny okres już się rozpoczął i że miał poprzedzać „wielki, wspaniały dzień Jehowy”. Najwyraźniej więc „dzień Jehowy” miał zakończyć „dni ostatnie” (Dz 2:20). Ponieważ Piotr przemawiał do rodowitych Żydów oraz do żydowskich prozelitów, pierwotnie jego słowa musiały się odnosić właśnie do nich. Wskazywały, że żyją oni w „dniach ostatnich” systemu rzeczy, w którym ośrodkiem wielbienia Boga była Jerozolima. Wcześniej sam Jezus zapowiedział zburzenie Jerozolimy i tamtejszej świątyni (Łk 19:41-44; 21:5, 6). Stało się to w 70 r. n.e.

swojego ducha: Grecki wyraz pneúma odnosi się w tym wersecie do ducha świętego, czyli czynnej siły Bożej. Zacytowano tu Jl 2:28, gdzie użyto hebrajskiego odpowiednika tego słowa — rúach. Zarówno hebrajski, jak i grecki termin zawiera w sobie myśl o czymś, co jest niedostrzegalne dla ludzkiego wzroku i stanowi przejaw działania jakiejś siły (zob. Słowniczek pojęć, „Duch”).

najróżniejszych ludzi: Lub „ludzi wszelkiego pokroju”. Dosł. „wszelkie ciało”. Greckie słowo sarks (często tłumaczone na „ciało”) w tym miejscu odnosi się do ludzi, czyli wyrażenie „wszelkie ciało” zasadniczo może oznaczać całą ludzkość (zob. komentarz do Jn 17:2). Ale w omawianym kontekście użyto go w węższym znaczeniu. Bóg nie wylał swojego ducha na wszystkich ludzi na ziemi ani nawet na wszystkich w Izraelu. Dlatego nie może tu chodzić o wszystkich ludzi bez wyjątku. Chodzi raczej o najróżniejszych ludzi — bez względu na to, z jakiej grupy czy środowiska się wywodzą. Bóg wylał ducha świętego na ‛synów i córki, młodych i starszych, niewolników i niewolnice’, czyli na ludzi wszelkiego pokroju (Dz 2:17, 18). Greckie słowo pas (dosł. „każdy; wszelki; wszyscy”), oddane tu jako „najróżniejsi”, w podobnym znaczeniu występuje w 1Tm 2:3, 4, gdzie powiedziano, że Bóg „chce, żeby najróżniejsi ludzie zostali wybawieni” (zob. komentarz do Jn 12:32).

prorokować: Greckie słowo profeteúo dosłownie znaczy „przemawiać; ogłaszać”. W Biblii jest używane w odniesieniu do przekazywania informacji ze źródła uznawanego za boskie. Chociaż często dotyczy przepowiadania przyszłości, nie jest to jego podstawowe znaczenie. Może też odnosić się po prostu do stwierdzenia czegoś dzięki objawieniu od Boga (zob. komentarze do Mt 26:68; Mk 14:65; Łk 22:64). W omawianym fragmencie powiedziano, że do prorokowania pobudził ludzi duch święty. Kiedy opowiadali „o wspaniałych dziełach”, których Jehowa już dokonał i miał jeszcze dokonać, występowali w roli Jego rzeczników (Dz 2:11). Podobną myśl kryje w sobie hebrajskie słowo tłumaczone na „prorokować”. Na przykład w Wj 7:1 Aarona nazwano „prorokiem” Mojżesza w tym sensie, że był jego rzecznikiem, a nie że zapowiadał przyszłe wydarzenia.

ludzie starsi: Lub „starsi mężczyźni; starsi ludu”. Użyte tutaj greckie określenie presbýteros najprawdopodobniej odnosi się do osób w starszym wieku — w kontraście do „młodych”, wspomnianych wcześniej w tym wersecie. W innych miejscach to samo słowo występuje w odniesieniu do osób, które mają pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakimś narodzie lub społeczności (Dz 4:5; 11:30; 14:23; 15:2; 20:17; zob. komentarz do Mt 16:21).

cuda: Lub „prorocze znaki”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo téras jest konsekwentnie używane w połączeniu z semeíon („znak”), przy czym oba występują w liczbie mnogiej (Mt 24:24; Jn 4:48; Dz 7:36; 14:3; 15:12; 2Ko 12:12). Słowo téras w podstawowym znaczeniu odnosi się do czegokolwiek, co wywołuje podziw i zdumienie. Wszędzie tam, gdzie ten termin wyraźnie oznacza zapowiedź tego, co wydarzy się w przyszłości, w komentarzu do danego wersetu podano alternatywne tłumaczenie „proroczy znak”.

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Jl 2:31, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Jl 2:32, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

Nazarejczyka: Zob. komentarz do Mk 10:47.

cuda: Lub „prorocze znaki”. Cuda, których Bóg dokonywał przez Jezusa, potwierdzały, że Jezus został posłany właśnie przez Niego. Te cudowne uzdrowienia i wskrzeszenia stanowiły również zapowiedź tego, czego Jezus dokona w przyszłości na większą skalę (zob. komentarz do Dz 2:19).

to, co postanowił: Lub „zamysł; wola”. Występujące tu greckie słowo boulé w Łk 7:30 zostało przetłumaczone na „wola [lub „rada”, przyp.]”, a w Heb 6:17 na „zamierzenie [lub „postanowienie”, przyp.]” (zob. komentarz do Dz 20:27).

z mocy śmierci: Dosł. „[z] boleści śmierci”. Chociaż Biblia wyraźnie mówi, że umarli nie są niczego świadomi ani nie odczuwają bólu (Ps 146:4; Kzn 9:5, 10), to w tekście greckim tego wersetu śmierć powiązano z bólem. Zapewne wynika to stąd, że śmierć niesie ze sobą gorycz i cierpienie (1Sm 15:32, przyp.; Ps 55:4; Kzn 7:26). Chodzi nie tylko o ból, jaki ją zwykle poprzedza (Ps 73:4, 5), ale też o to, że jej obezwładniający uścisk pozbawia człowieka wszelkiej swobody oraz możliwości działania (Ps 6:5; 88:10). Najwyraźniej właśnie w tym sensie Bóg, wskrzeszając Jezusa, wyzwolił go „z mocy śmierci” — uwolnił go z jej silnego uścisku. Greckie słowo odín, oddane tutaj jako „moc” (dosł. „boleści”), gdzie indziej odnosi się do bólów porodowych (1Ts 5:3), ale może też oznaczać ból, nieszczęście lub cierpienia w sensie ogólnym (Mt 24:8). Wyrażenie, które dosłownie oznacza „boleści śmierci”, występuje również w Septuagincie w 2Sm 22:6 i Ps 18:4 (17:5, LXX), gdzie w hebrajskim tekście masoreckim użyto sformułowań „powrozy grobu” i „powrozy śmierci”. Co ciekawe, w starożytnych manuskryptach hebrajskich, w których nie używano samogłosek, słowo oznaczające „powróz” (chéwel) ma ten sam zapis spółgłoskowy co hebrajskie słowo oznaczające „boleść”. Może to wyjaśniać, dlaczego właśnie tak, a nie inaczej, przetłumaczono te wersety w Septuagincie. Bez względu na to, czy użyje się określenia „boleści śmierci”, czy „powrozy śmierci”, ogólna myśl jest taka sama — chodzi o gorycz i cierpienie związane ze śmiercią.

Jehowę: Zacytowano tu słowa z Ps 16:8, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

będę żył nadzieją: Dosł. „moje ciało będzie mieszkało w nadziei”. Piotr wprowadza ten cytat z Ps 16 słowami: „Dawid mówi o nim”, czyli o Mesjaszu — Jezusie (Dz 2:25). W językach oryginału w Dz 2:26 i w Ps 16:9 użyto słów oznaczających „ciało”, które mogą się odnosić do ciała jakiejś osoby albo do niej samej. Jezus zdawał sobie sprawę, że aby złożyć okup, musi ponieść śmierć, ale ‛żył nadzieją’. Wiedział, że Ojciec go wskrzesi, że jego ofiara będzie stanowić odpowiedni okup za ludzi, a jego ziemskie ciało ‛nie ujrzy zepsucia’, czyli nie ulegnie rozkładowi (Dz 2:27, 31).

mnie: Lub „mojej duszy”. W tym cytacie z Ps 16:10 greckie słowo psyché zostało użyte jako odpowiednik hebrajskiego słowa néfesz. Oba słowa w wielu przekładach Biblii są oddawane jako „dusza”. Dawid użył w tym psalmie słowa „dusza” w odniesieniu do siebie. A Piotr w dniu Pięćdziesiątnicy, mówiąc Żydom o zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, odniósł ten psalm właśnie do Jezusa (Dz 2:24, 25; zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”, i Dodatek A2).

grobie: Lub „Hadesie”. Greckie słowo háides prawdopodobnie oznacza „miejsce, którego nie widać” i występuje w Chrześcijańskich Pismach Greckich 10 razy (zob. Mt 11:23; 16:18; Łk 10:15; 16:23; Dz 2:27, 31; Obj 1:18; 6:8; 20:13, 14). Omawiany werset jest cytatem z Ps 16:10, w którym użyto hebrajskiego słowa „Szeol”, również oddawanego jako „grób”. W Septuagincie odpowiednikiem hebrajskiego „Szeol” na ogół jest „Hades”. W Biblii oba te słowa odnoszą się do wspólnego grobu ludzkości. Na określenie pojedynczego grobu w językach oryginału używa się innych terminów. Niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski (w Dodatku C4 oznaczone jako J^{7, 8, 11, 12, 14-18, 22}) zawierają w Dz 2:27 słowo „Szeol” (zob. Dodatek A2).

w Twojej obecności: Dosł. „przed Twoim obliczem; u Twojego oblicza”. W tym cytacie z Ps 16:11 tekst grecki jest dosłownym tłumaczeniem tekstu hebrajskiego. Hebrajski związek frazeologiczny „u czyjegoś oblicza” oznacza „w czyjejś obecności”.

Bóg: W dostępnych greckich manuskryptach występuje tu słowo Theòs („Bóg”). Warto zauważyć, że niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski (w Dodatku C4 oznaczone jako J^{7, 8, 10}) zawierają w tym miejscu tetragram.

jednego z jego potomków: Dawid otrzymał obietnicę, że jeden z jego potomków zostanie Mesjaszem — „potomstwem” zapowiedzianym w Rdz 3:15 (2Sm 7:12, 13; Ps 89:3, 4; 132:11). Obietnica ta spełniła się na Jezusie, którego zarówno matka, jak i przybrany ojciec wywodzili się od króla Dawida. Greckie określenie przetłumaczone na „jego potomkowie” jest odpowiednikiem hebrajskiego związku frazeologicznego, który dosłownie znaczy „owoc jego bioder [lędźwi]”. W ciele człowieka w okolicach bioder (lędźwi) znajdują się narządy rozrodcze (Rdz 35:11, przyp.; 1Kl 8:19, przyp.). Dzieci nazywa się też „owocem łona”; słowo „owoc” również w innych wyrażeniach odnosi się do potomstwa (Rdz 30:2, przyp.; Pwt 7:13, przyp.; Ps 127:3; Lam 2:20, przyp.; zob. komentarz do Łk 1:42).

grobie: Lub „Hadesie”, czyli wspólnym grobie ludzkości (zob. komentarz do Dz 2:27 i Słowniczek pojęć, „Grób”).

ani jego ciało nie uległo rozkładowi: Lub „ani jego ciało nie zaznało zepsucia”. Dosł. „ani jego ciało nie ujrzało zepsucia”. Jehowa nie pozwolił, żeby ciało Jezusa uległo powolnemu rozkładowi — w przeciwieństwie do ciał Mojżesza i Dawida, którzy byli pierwowzorami Jezusa (Pwt 34:5, 6; Dz 2:27; 13:35, 36). Miał on zostać „ostatnim Adamem” (1Ko 15:45) i dać „odpowiedni okup” za wszystkich ludzi (1Tm 2:5, 6; Mt 20:28), musiał więc mieć prawdziwe ludzkie ciało. A skoro miało ono stanowić okup — cenę, która pozwalałaby odzyskać to, co utracił Adam — musiało być doskonałe (Heb 9:14; 1Pt 1:18, 19). Żaden niedoskonały potomek Adama nie był w stanie zapłacić Jehowie potrzebnego okupu (Ps 49:7-9). Dlatego Jezus nie został poczęty w zwyczajny sposób. Sam — najprawdopodobniej wtedy, gdy przyjmował chrzest — powiedział do swojego Ojca, Jehowy: „Przygotowałeś mi ciało”, czyli doskonałe ludzkie ciało, które miał złożyć w ofierze (Heb 10:5). Gdy po śmierci Jezusa uczniowie zajrzeli do grobowca, nie znaleźli tam ciała, a jedynie płótna, w które było zawinięte. Najwyraźniej Jehowa usunął fizyczne ciało swojego ukochanego Syna, zanim zaczęło się rozkładać (Łk 24:3-6; Jn 20:2-9).

Jehowa: Zacytowano tu słowa z Ps 110:1, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH). Jak wyjaśniono w Dodatku A5, w większości przekładów Biblii w „Nowym Testamencie” nie występuje imię Boże, i to nawet w cytatach z Pism Hebrajskich. Warto jednak zauważyć, że w tym wersecie oraz w trzech innych miejscach Chrześcijańskich Pism Greckich, gdzie zacytowano Ps 110:1, część XVII-wiecznych wydań Biblii króla Jakuba zawiera określenie „LORD” („PAN”) pisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą (Mt 22:44; Mk 12:36; Łk 20:42). Takie samo rozwiązanie zastosowano w późniejszych wydaniach tego przekładu. Skoro w Pismach Hebrajskich użyto w nim określenia „PAN”, by wskazać, że w danym miejscu tekst oryginalny zawierał imię Boże, to użycie go w Chrześcijańskich Pismach Greckich wskazywałoby, że zdaniem tłumaczy dany fragment odnosi się do Jehowy. Godne uwagi jest też to, że w Nowej Biblii króla Jakuba (I wyd. w 1979 r.) określenia „PAN” pisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą użyto jeszcze więcej razy — wszędzie tam, gdzie w cytatach z Pism Hebrajskich zastępuje ono imię Boże (zob. Dodatek C).

straciliście na palu: Lub „przybiliście do pala; przybiliście do słupa” (zob. komentarz do Mt 20:19 i Słowniczek pojęć, „Pal”; „Pal męki”).

Okażcie skruchę: Użyty tu grecki wyraz metanoéo można dosłownie przetłumaczyć na „zmienić zdanie”, co wskazuje na zmianę sposobu myślenia, nastawienia lub zamiaru. Wcześniej Jan Chrzciciel „nawoływał do chrztu na znak skruchy prowadzącej do przebaczenia grzechów” (zob. komentarz do Mk 1:4). Ten chrzest był przejawem skruchy za nieprzestrzeganie przepisów Prawa Mojżeszowego — skruchy, która przygotowywała lud Boży na to, co miało nadejść (Mk 1:2-4). Ale w omawianym wersecie Piotr wskazał, że Żydzi, chcąc uzyskać przebaczenie grzechów, powinni okazać skruchę i dać się ochrzcić w imię Jezusa Chrystusa — zgodnie z jego poleceniem z Mt 28:19. Ponieważ odrzucili Jezusa jako Mesjasza, teraz mogli uzyskać Boże przebaczenie tylko pod warunkiem, że okażą skruchę i w niego uwierzą. Taką wiarę mogli publicznie potwierdzić właśnie przez chrzest w wodzie w imię Jezusa Chrystusa. W ten sposób symbolizowali, że oddają się Bogu, uznając rolę Chrystusa (zob. komentarze do Mt 3:8, 11 i Słowniczek pojęć, „Skrucha”).

Jehowa: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Ale jak wyjaśniono w Dodatku C, istnieją argumenty przemawiające za tym, że początkowo było tu imię Boże, które później zastąpiono tytułem „Pan”. Dlatego w Przekładzie Nowego Świata użyto w tym wersecie imienia Jehowa. Jak wynika z Dz 2:33-38, obietnica, o której Piotr wspomina w Dz 2:39, odnosi się do słów z Jl 2:28-32 dotyczących wylania ducha świętego. Sformułowanie wszystkich, których wybierze [dosł. „wezwie”] sam Jehowa, nasz Bóg przypomina końcowe słowa z Jl 2:32. W hebrajskim tekście Jl 2:32 imienia Bożego użyto trzy razy, przy czym wyraźnie zaznaczono, że to Jehowa jest Tym, który wzywa ludzi (zob. Dodatek C3: wprowadzenie i Dz 2:39).

osób: Lub „dusz”. Grecki wyraz psyché, oddawany w wielu przekładach Biblii słowem „dusza”, w tym miejscu odnosi się do człowieka (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

razem spędzając czas: Lub „dzieląc się ze sobą nawzajem”. Podstawowe znaczenie występującego tu greckiego wyrazu koinonía to „dzielenie się; wspólnota; współudział”. Tego słowa kilka razy używa też w swoich listach Paweł (1Ko 1:9; 10:16; 2Ko 6:14; 13:14). Z kontekstu omawianego wersetu wynika, że chodzi tu o bliską więź, a nie o luźną znajomość.

wspólnie jedząc posiłki: Dosł. „łamiąc chleb” (zob. komentarz do Dz 20:7).

cudów: Lub „proroczych znaków” (zob. komentarz do Dz 2:19).

wszyscy: Lub „każda dusza”. Grecki wyraz psyché, oddawany w wielu przekładach Biblii słowem „dusza”, w tym miejscu odnosi się do człowieka (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

W różnych domach: Lub „od domu do domu”. W tym wypadku przyimek katá, występujący w greckim wyrażeniu katʼ oíkon (dosł. „według domu”), może pełnić funkcję dystrybutywną. Najwyraźniej w tym szczególnym czasie uczniowie spotykali się na posiłkach w różnych domach współwyznawców w Jerozolimie i jej okolicach (zob. komentarze do Dz 5:42; 20:20).

Jehowa: W dostępnych greckich manuskryptach występuje tu określenie ho Kýrios („Pan”). Ale jak wyjaśniono w Dodatku C, istnieją powody, by twierdzić, że pierwotnie w tym wersecie występowało imię Boże, które później zastąpiono tytułem „Pan”. Dlatego w Przekładzie Nowego Świata użyto tutaj imienia Jehowa (zob. Dodatek C3: wprowadzenie i Dz 2:47).