Say Salita nen Jehova et Mabilay

Saray Pabitar ed Libro na Komaduan Awaran

SAY gapo na salaysay na libro na Biblia a Komaduan Awaran et nipaakar ed uley nen Solomon bilang ari diad Israel. Anampot so libro ed sarayan salita nen Arin Ciro na Persia ed saray akautibon Judio ed Babilonia: “Imbilin [nen Jehova] ed siak a sikato so ipaalageyan ko na abung ed Jerusalem, a wala ed Juda. Anggan siopa a wala ed nanleleetan yo ya amin a baley to, si Jehova a Dios to wala komon ed sikato, tan ontatdang komon [ed Jerusalem].” (2 Awaran 36:23) Say libro so akompleto na saserdoten si Esdras nen 460 K.K.P. tan kokobrian na satan iray ebento ed loob na 500 a taon​—manlapud 1037 K.K.P. ya anggad 537 K.K.P.

Lapu ed ganggan nen Ciro, saray Judio so akapawil ed Jerusalem tan inletneg da lamet diman so panagdayew ed si Jehova. Balet, makapasinagem so epekto ed sikara na dakel a taon ya impakautibo ra ed Babilonia. Saray akapawil a kinautibo et andian na magenap a kakabatan nipaakar ed awaran na bansa ra. Diad ontan, say Komaduan Awaran so angitarya ed sikara na malinew a sumaryo na saray ebento ed panaon na arari diad maarin linya nen David. Makapainteres met ed sikatayo so salaysay lapud ipapabitar na saratan iray bendisyon a nagamoran diad itulok ed tuan Dios tan saray pansumpalan na itunganga ed sikato.

SAKEY YA ARI SO ANGIPAALAGEY NA ABUNG PARAD SI JEHOVA

(2 Awaran 1:1–9:31)

Impagamor nen Jehova ed si Arin Solomon so pirawat na puso to, salanti, say karunongan tan kakabatan, a pati saray kayamanan tan galang. Say ari so angipaalagey na marakdakep ya abung parad si Jehova diad Jerusalem, kanian saray totoo so “malikeliket tan magaygayaga ed puso.” (2 Awaran 7:10) Si Solomon et “tinalonaan to so saray amin ya arari ed dalin ed kaykayamanan tan kakabatan.”​—2 Awaran 9:22.

Kayarin nanuley si Solomon ed Israel diad loob na 40 a taon, sikato so ‘akiugip ed saray atateng to, tan si Rehoboam ya anak to so nan-ari ed pasen to.’ (2 Awaran 9:31) Ag-inkurit nen Esdras so nipaakar ed inkasipa nen Solomon ed tuan panagdayew. Saray negatibo lambengat a sinaglawi to et say nipaakar ed agmakabat ya impantipon na ari ed dakel a kabayon nanlapud Ehipto tan say impangasawa to ed marikit nen Faraon. Diad ontan, say manag-awaran  so angipresenta ed salaysay diad makapabiskeg a paraan.

Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:

2:14​—Akin a say poli a nanlapuan na komikimey ya adeskribe dia et duma ed samay naromog diad 1 Arari 7:14? Say Unonan Arari so anukoy ed ina na sayan komikimey bilang “sakey a bii a balo ed poli nen Neftali” lapud sikatoy akiasawa ed lakin kabiangan na satan a tribu. Balet, sayan mismon bii so nanlapu ed tribu nen Dan. Kayari impatey na asawa to, sikatoy akiasawa ed lakin taga-Tiro, tan nagmaliw ya ilalak da imay komikimey.

2:18; 8:10​—Insalaysay na sarayan bersikulo a say bilang na saray manangilaman a manangasikaso tan kapatas na saray trabahador et 3,600 tan 250, bangta tinukoy na 1 Arari 5:16; 9:23 a say bilang da et 3,300 tan 550. Akin a mandumaan iray bilang? Ompatnag a say pandumaan et say paraan na impanklasipika ed saray manangilaman. Nayarin impanbiigan na Komaduan Awaran so 3,600 ya aliwan-Israelita tan 250 ya Israelita a manangilaman, bangta say Unonan Arari so angibiig ed 3,300 a kapatas manlapud 550 a hepen manangidaulo a walaan na atagey a rangko. Antokaman so kipapasen, say dagup a bilang na saramay nanlingkor bilang manangilaman et 3,850.

4:2-4​—Akin a say estatua na saray baka so inusar ya angipatoonan ed imbobo a dayat? Diad Kasulatan, saray baka et simbolo na inkabiskeg. (Ezequiel 1:10; Apocalipsis 4:6, 7) Matukotukoy so impamili ed saray baka lapud say 12 gansa a baka so mangaampatot ed abalbaleg a “dayat,” a manbelat na manga 30 tonilada. Say impanggawa ed saray baka parad sayan gagala so agbalot manumlang ed komadua a ganggan, ya angisebel ed panggawa na saray bengatla a pandayewan.​—Exodo 20:4, 5.

4:5​—Kaunongan karakel so nakarga na say imbobo a dayat? Sano panoen, manga talon libo a bat, odino ngalngalin 66,000 a litro so nakarga na satan. Balet, say kabkaabigan a karakel et nayarin duaran-kakatlo ed nakarga na satan. Oniay ibabaga na Unonan Arari 7:26: “[Say imbobo a dayat] so man-iyan na duan libo a bat [44,000 a litro].”

5:4, 5, 10​—Anton kagawaan a nanlapu ed datin tabernakulo so inyan ed loob na templo nen Solomon? Say alenleneg a kagawaan a nanlapu ed datin tolda na duypo ya insimpen ed templo nen Solomon et say Kaban. Kayarin nipaalagey so templo, say tabernakulo ed Gabaon so inawit ed Jerusalem tan mapatnag ya insimpen ditan.​—2 Awaran 1:3, 4.

Saray Leksion Parad Sikatayo:

1:11, 12. Apatnagan nen Jehova ed kerew nen Arin Solomon a say pirawat na puso to et say pakagamor na karunongan tan kakabatan. Saray pikakasi tayo ed Dios so talagan mangiparungtal ed saray pirawat na puso tayo. Sikatayoy makabat no usisaen tayo iray ipipikasi tayo.

6:4. Say impapuson apresasyon ed maaron-kaabigan tan kamaongan nen Jehova so nepeg a mamakiwas ed sikatayon mangidayew ed si Jehova tekep na panamabli tan pisasalamat.

6:18-21. Anggaman agmanaayam so Dios diad antokaman ya impaalagey na too, say templo so kinmana a sentro na panagdayewan ed si Jehova. Natan, saray Kingdom Hall na saray Tasi nen Jehova so sentro na tuan panagdayew diad komunidad.

6:19, 22, 32. Dedengelen nen Jehova iray pikakasi na amin a totoo​—manlapud ari ya anggad saray sankaabebaan a totoo ed nasyon​—anggan say sankaili a masimoon ya onaasingger ed sikato. *​—Salmo 65:2.

SAY IMPANTUTUMBOKAN NA ARARI DIAD LINYA NEN DAVID

(2 Awaran 10:1–36:23)

Say nankakasakey a Panarian na Israel so naapag ed duara​—say amianen a samploran-tribu a panarian tan say abalaten a duaran-tribu a panarian na Juda tan Benjamin. Saray saserdote tan Levita ed interon Israel so nanmatoor ed sipanan na Panarian nen say diad nasyonalismo tan sinuportaan da so ilalak nen Solomon a si Rehoboam. Masulok ni labat a 30 a taon so linmabas  sanen nipaalagey so templo, naandi lan amin iray kayamanan ditan.

Diad 19 ya arari a sinmublay ed si Rehoboam, 5 so matoor, 3 so matoor ed gapo balet nagmaliw ya agmatoor, tan sakey so nampataoli ed mauges a kurang to. Saray arum lan manuley et nanggawa na mauges ed imaton nen Jehova. * Nidanet iray ginawa na limaran arari a nanmatalek ed si Jehova. Saray salaysay nipaakar ed impangipawil nen Ezekias ed panaglingkor ed templo tan say impangiyarunsa nen Josias ed baleg a Paskua et maseguron amaseseg a maong ed saray Judio ya interesado ed kiletneg lamet na panagdayew ed si Jehova diad Jerusalem.

Makasulatan Iran Tepet a Naebatan:

13:5​—Anto so kabaliksan na balikas a ‘sipanan na asin’? Lapud pakayari na asin a mangipreserba, nagmaliw itan a simbolo na inkapermanente tan agpanguman. Kanian say ‘sipanan na asin’ et mankabaliksan na malet a paknaan.

14:2-5; 15:17​—Kasin inggeba nen Arin Asa so amin ya “atagey a pasen”? Mapatnag ya andi. Nayarin say inggeba lambengat nen Asa et saray atagey a pasen a misiglaotan ed panagdayew ed palson dirios balet ta pinansiansia to iramay pasen a pandadayewan na totoo ed si Jehova. Nayari met a saray atagey a pasen so impaalagey lamet diad saginonor iran taon na uley nen Asa. Sarayan pasen so inggeba na anak ton si Josafat. Diad tua, saray atagey a pasen so agsigpot a naandi, anggan sanen manuuley la si Josafat.​—2 Awaran 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6​—Anto so kipapasen na tribu nen Simeon nipaakar ed inkaapag na panarian na Israel? Lapud nipatawir ed si Simeon so nanduruman lugar a sakop na teritorya nen Juda, say tribu nen Simeon et kabiangan na panarian na Juda tan Benjamin diad heograpikon paraan. (Josue 19:1) Balet, no nipaakar ed relihyon tan politika, say tribu so kabiangan na amianen a panarian. (1 Arari 11:30-33; 12:20-24) Kanian, say tribu nen Simeon so nibilang ed samploran-tribu a panarian.

16:13, 14​—Kasin pinoolan so bangkay nen Asa? Andi, lapud say “sankabalgan a panagpool” et nipaakar ed impamool ed saray pabalingit, aliwan impamool ed bangkay nen Asa.

35:3​—Iner a pasen so angalaan nen Josias ed masanton Kaban ya inloob to ed templo? Ag-ibabaga na Biblia no kasin say Kaban et inekal nensaman na sakey ed saray marelmeng ya ari odino inyalis itan nen Josias pian naalwaran legan na malaknab a panag-apiger ed templo. Say maawaran ya impanukoy lambengat ed Kaban kayari na panaon nen Solomon et sanen inloob itan nen Josias diad templo.

Saray Leksion Parad Sikatayo:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Agaylan makaaral itayo ed kaimportantian na panagmatalek ed si Jehova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Makapasinagem iray nansumpalan na piaalyansa ed saray sankaili tan agmananisia. Sirin, nepeg tayon paliisan so antokaman ya agkaukolan a pililimog ed mundo.​—Juan 17:14, 16; Santiago 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Lapud inkamapaatagey nen Arin Asa, sikatoy kinmiwas a marelmeng legan na unor iran taon na bilay to. Say mapaatagey ya awawey so angitonton ed inkatalo nen Uzias. Si Ezekias so kinmiwas ya agmakabat tan nayarin nampasirayew sanen impanengneng to so simpenan na kayamanan to ed saray ibabaki na Babilonia. (Isaias 39:1-7) Kanian oniay ipapasakbay na Biblia: “Say mapangta onla ed unaan na kabagbag, tan say mapasang ya espiritu ed unaan na kapelag.”​—Uliran 16:18.

16:9. Tutulongan nen Jehova iramay naskey so puso ra ed sikato, tan sikatoy akaparaan a mangusar ed pakapanyari to parad sikara.

18:12, 13, 23, 24, 27. Singa si Micaya, nepeg a makpel itayon mansalita nipaakar si Jehova tan ed saray gagala to.

19:1-3. Nenengnengen nen Jehova ed sikatayo so kaabigan anggano sikatoy napapaermen tayo a panapanaon.

20:1-28. Makapanmatalek itayo ya abuloyan nen Jehova a sikatoy naromog tayo sano mapaabeba  itayon onasingger ed sikato pian paiwanwan.​—Uliran 15:29.

20:17. Pian ‘nanengneng so panangilaban nen Jehova ed sikatayo,’ nakaukolan a sikatayoy “ompasen” odino ontalindeg bilang aktibon mananuporta ed Panarian na Dios. Imbes a manmatalek ed dilin pakayari tayo, nepeg itayon “ontanyareg,” a sigpot a manmatalek ed si Jehova.

24:17-19; 25:14. Say idolatriya et nagmaliw a kalot ed si Joas tan ed ilalak ton si Amasias. Say idolatriya met natan so parehon makapaayat, nagkalautla no masilib a niparungtal itan panamegley na inkaagum odino nasyonalismo.​—Colosas 3:5; Apocalipsis 13:4.

32:6, 7. Nepeg a magmaliw itayo met a makpel tan mabiskeg legan tayon ‘isusulong so sankabukel a kinlong a manlalapud Dios’ tan mantultuloy itayo ed espiritual a pibabakal.​—Efeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Nipatnag na sakey a too so tuan panagbabawi no agto la gagawaen so mauges a kurang tan determinadon mansasagpot a gawaen so duga. Base ed puron panagbabawi, anggan say sakey a too a kinmiwas a marelmeng a singa si Arin Manases so makaawat na panangasi nen Jehova.

34:1-3. Antokaman a negatibon kipapasen legan na inkaugaw et agnepeg a mangamper ed sikatayo a kabaten so Dios tan manlingkor ed sikato. Say maabig ya angimpluensya ed si Josias legan na inkaugaw to et nayarin say nagbabawin laki to a si Manases. Antokaman iray maabig ya impluensya ed si Josias, saratan so amawala na maabig iran resulta diad saginonor. Kanian nayarin ontan met so nagawa ed sikatayo.

36:15-17. Si Jehova et maabagey tan maanos. Balet, walaan na geter so panangabagey tan inkaanos to. Nepeg ya onkiwas a paborabli iray totoo diad pangipupulong ed Panarian no labay day makaliktar sano panganggaen la nen Jehova iyan marelmeng a sistema na bengabengatla.

36:17, 22, 23. Lawas ontutua so salita nen Jehova.​—1 Arari 9:7, 8; Jeremias 25:9-11.

Apakiwas Lapud Sakey a Libro

“Si Josias inekal to so saray amin a kadimla a nanlapu ed saray amin a dalin a nipabtang ed saray anak na Israel,” so insalaysay na 2 Awaran 34:33, “tan ginawa to so saray amin ya aromog ed Israel a manlingkor, salanti manlingkor ed si Jehova a Dios [da].” Anto so amakiwas ed si Josias pian gawaen itan? Sanen inawit na sekretaryon si Safan ed si Arin Josias so balon asukayan a libro na Ganggan nen Jehova, satan so maksil ya impabasa na ari. Atenyeg a tuloy si Josias ed walan nadngel to kanian sikatoy maseseg ya angiyalibansa ed puron panagdayew diad interon bilay to.

Say pambasa ed Salitay Dios tan pandalepdep ed nababasa tayo so makaimpluensya a tuloy ed sikatayo. Agta say pandalepdep ed salaysay nipaakar ed saray arari diad linya nen David so mamaseseg ed sikatayon mangalig ed saray ehemplo na saraman so nanmatalek ed si Jehova tan agmangalig ed kondukta na saraman so agnanmatalek ed sikato? Papasesegen itayo na Komaduan Awaran ya iter so nikabkabiig a debosyon ed tuan Dios tan mansiansian matoor ed sikato. Say mensahe na satan et talagan mabilay tan mabiskeg.​—Hebreos 4:12.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 18]

Amta yo ta no akin a saray baka so matukotukoy ya angipatoonan ed say imbobo a dayat?

[Saray litrato ed pahina 21]

Anggaman pigpigara so tinmulong ed si Josias legan na inkaugaw to, sikatoy binmaleg a matoor ed si Jehova