Na o be o Tseba?

Ke ka baka la’ng Bajuda ba be ba phatlaletše gakaakaa mehleng ya Jesu?

Ge Jesu a be a botša sehlopha sa batheetši gore mo a yago gona ba be ba ka se kgone go ya, Bajuda ba ile ba ipotšiša gore: “Motho yo o ikemišeditše go ya kae . . . ? Ga se a ikemišetša go ya go Bajuda bao ba gašanego gare ga Bagerika . . . na o ikemišeditše go dira bjalo?” (Johane 7:32-36) Nakwana ka morago ga moo, baromiwa ba Bakriste ba ile ba bolela le Bajuda bao ba phatlaletšego mafelong ao a dikologilego Lewatle la Mediterranean ka Modimo.—Ditiro 2:5-11; 9:2; 13:5, 13, 14; 14:1; 16:1-3; 17:1; 18:12, 19; 28:16, 17.

Go phatlalala mo go diregile ka gobane Bajuda ba be ba thopilwe motseng wa bona ke ditšhaba tšeo di bego di ba fentše—pele e bile Baasiria, ka 740 B.C.E. gomme gwa latela Bababilona ka 607 B.C.E. Ke mašaledi a mathopša feela ao a ilego a boela Isiraele. (Jesaya 10:21, 22) Ba bangwe ka moka ba ile ba dula ba phatlaletše.

Ka baka leo, ngwaga-kgolong wa bohlano B.C.E., go be go e-na le metse ya Bajuda dileteng tše 127 tša Mmušo wa Peresia. (Esitere 1:1; 3:8) Maiteko a Bajuda a go sokollela batho bodumeding bja Sejuda a dirile gore ge nako e dutše e e-ya, palo e kgolo ya batho e be le tsebo e itšego ka Jehofa le Molao wo a o neilego Bajuda. (Mateo 23:15) Bajuda ba tšwago dinageng tše dintši ba be ba tlile Jerusalema bakeng sa Monyanya wa Pentekoste ka 33 C.E., e lego moo ba ilego ba kwa ditaba tše dibotse tša mabapi le Jesu. Ka baka leo, go phatlalala ga Bajuda Mmušong wa Roma go tlaleleditše kgolong e diregilego ka pela ya Bokriste.

Kgoši Solomone o be a e-na le gauta e kaaka’ng?

Mangwalo a re Hirama e lego kgoši ya Tiro o ile a romela ditone tše nne tša gauta go Solomone, mohumagadi wa Seba le yena a mo nea palo e swanago gomme dikepe tša Solomone tša tliša ditone tša ka godimo ga tše 15 tša gauta go tšwa Ofira. Pego e re: “Xe e le dixauta tše di bexo di tlišwa xo Salomo ka ngwaxa o tee, boima bya tšôna e be e le Talente tše makxolo a selêlaxo a masome a selêlaxo le metšô e selêlaxo,” goba ditone tše fetago 25. (1 Dikxoši 9:14, 28; 10:10, 14) Na pego ye e a botega? Gauta ya ka bogošing e be e le e kaaka’ng mehleng yeo?

Mongwalo wa bogologolo, woo diithuti di bolelago gore o a botega, o re Farao Thutmose III wa Egipita (ngwaga-kete wa bobedi B.C.E.) o ile a tliša gauta ya ditone tše ka bago 13,5 tempeleng ya Amun-Ra kua Karnak. Ngwaga-kgolong wa bo-seswai B.C.E., Kgoši ya Asiria e lego Thigilathe-pilesere III o amogetše gauta ya ditone tše fetago tše nne e le sebego go tšwa Tiro gomme Saragone II o ile a ntšha gauta e lekanago le yona yeo e le mpho go medimo ya Babilona. Go thwe Kgoši Philip II wa Matsedonia (359-336 B.C.E.) o be a epa ditone tše fetago 28 tša gauta ngwaga le ngwaga meepong ya Pangaeum kua Thrace.

Go thwe ge morwa wa Philip e lego Aleksandere yo Mogolo (336-323 B.C.E.) a be a thopa motse wa Peresia o bitšwago Susa, o ile a tšea ditone tše ka bago 1 180 le mo e ka bago ditone tše 7000 go tšwa Peresia ka moka. Ka gona ge e bapetšwa le dipego tše, tlhaloso ya Beibele ya gauta ya Kgoši Solomone ga se ya feteletšwa.