Nyakišišo yeo e dirilwego Switzerland e re go na le kgonagalo e kgolo kudu ya 14 lekgolong ya gore motho yo a nago le nywaga ya ka godimo ga e 60 a hwe ka letšatši la gagwe la matswalo go e na le ka matšatši a mangwe. Ka letšatši la matswalo, ka kakaretšo batho ba hlaselwa ke bolwetši bjo bo bolayago bja pelo gantši go fihla go 18 lekgolong, palo ya basadi bao ba hwago lehlakore e oketšega ka 21 lekgolong mola palo ya banna bao ba ipolayago e oketšega ka 35 lekgolong. Borathutamahlale ba akanya gore kgateletšego le bjala ke tšona di bakago koketšego ya batho bao ba ipolayago go akaretša le dikotsi. Lega go le bjalo, ditsebi tše dingwe di ganana le nyakišišo ye, di dumela gore palo e oketšegago ya batho bao ba belegwago ka letšatši le le swanago le go hwa ka letšatši le le swanago e swanetše go ba e le phošo ya motho.

Gantši batho bao ba bego ba biletšwa go tlo hlahlobelwa mošomo e be e le banna ba go bogega ge ba kgomareditše senepe sa bona lengwalong la ditshwanelego tša mošomo; basadi ba babotse ba be ba bitšwa ka sewelo. Ka baka la’ng? Banyakišiši ba kua Isiraele ba nagana gore se se ka ba se bakwa ke mafapha a go hlokomela bašomi—ao a neilwego matla a go kgetha yo a tlago go mo hlahlobela mošomo—ao a tletšego ka basadi. Makasine wa The Economist o re tlhaloso “e nyamišago ke gore lehufa leo e lego kgale le le gona le dirile gore basadi ba kgethollane go ya ka gore yo mobotse ke mang.”

Bailantwa ba bararo—moitlami wa nywaga e 82 wa mosadi le ba babedi ba banna ba nywaga e 63 le 57—ba sa tšwa go šwahlela meago e hlapeditšwego ya Oak Ridge, kua Tennessee, moo go nago le didirišwa tša nuclear tša boima bja ditone tše 100 gomme go o mongwe wa meago yeo ba ngwala ka pente meano ya go bontšha gore ba kgahlanong le ntwa. Mongwaledi wa Lefelo la go Fehla Phišo e lego Steven Chu o hlalositše gore go phuhlama ga maemo a tšhireletšego lefelong leo “le bego le lebelelwa e le le lengwe la mafelo a šireletšegilego kudu lefaseng” go be “go hlobaetša kudu.”

Kgoro e phagamego kudu ya tsheko nageng ye e nyaka gore dikhamphani tša motšoko di tloše mebala le maina ao a hlaolago diphuthelwana tša motšoko. Ga bjale, metšoko ka moka e swanetše go rekišwa e le ka gare ga diphuthelwana tša mmala o tšwafišago wa botsotho bjo bo nopeletšego tšeo di nago le diswantšho tše di bontšhago gore go kgoga go kotsi.