LETŠATŠING le lengwe le le lengwe batho ba ba le dibaka tše dintši tša go direla ba bangwe ditiro tše botho. Lega go le bjalo, go ka bonagala eka ba bantši ba nagana ka bona feela. O bona bohlatse bja seo mo e nyakilego go ba gohle—batho ba hlalefetšago ba bangwe ka tsela e lešago dihlong, ba otlela makgwakgwa, polelo ya bona ke e tala e bile ba tuka bogale.

Kgopolo ya nna pele e gona ka malapeng a mantši. Ka mohlala, balekane ba bangwe ba hlala feela ka gobane molekane yo mongwe a ipotša gore “o swanelwa ke molekane yo mongwe yo kaone.” Gaešita le batswadi ba bangwe ka go se lemoge ba ka bjala dipeu tša moya wa nna pele. Bjang? Ka go nea bana ba bona dilo ka moka tšeo ba di nyakago, mola ba dikadika go ba nea tayo le ge e le efe yeo e nyakegago.

Ka mo go fapanego, batswadi ba bangwe ba bantši ba tlwaetša bana ba bona go etiša ba bangwe pele, gomme seo se ba hola kudu. Bana ba botho gantši ba ka kgona go ba le bagwera le ditswalano tše swarelelago. E bile e ka ba ba kgotsofetšego. Ka baka la’ng? Ka gobane, go etša ge Beibele e bolela, “go na le lethabo le legolo go neeng go feta go amogeleng.”—Ditiro 20:35.

Ge e ba o le motswadi, o ka thuša bjang bana ba gago go holwa ke go ba botho le go phema go šilafatšwa ke moya wa boithati wo o ba dikologilego? Ela hloko melaba e meraro yeo e ka kgothaletšago moya wa nna pele baneng ba gago, gomme o bone kamoo o ka efogago melaba yeo ka gona.

Bothata. Banyakišiši ba lemogile tshekamelo e hlobaetšago: Bafsa ba bantši bao ba tsenago bogolong ba tsena mošomong ba itšea ba swanelwa ke dilo tše itšego—moya woo go wona ba letetšego go atlega, gaešita le ge ba dirile go gonyenyane goba ba sa dira selo go ka swanelwa ke go di hwetša. Ba bangwe ba nagana gore ba tla fo hlatlošwa kapejana, mola ba bile ba sa kgone mošomo woo gabotse. Ba bangwe ba ipona e le batho ba kgethegilego e bile ba swanelwa ke go swarwa ka tsela yeo—gomme ba a nyama ge ba lemoga gore lefase ga le lebelele dilo ka tsela yeo bona ba di lebelelago ka yona.

Se se bakago seo. Ka dinako tše dingwe go ikwa o swanelwa ke dilo tše itšego go ka ba go bakilwe ke kamoo motho a godišitšwego ka gona. Ka mohlala, batswadi ba bangwe ba tutueditšwe ka mo go feletšego ke tshekamelo ya go itšeela godimo yeo e thomilego go ata nywagasomeng ya morago bjale. Metheo ya tshekamelo yeo e ile ya bonala e kwagala: Ge e ba bana ba swanetšwe ke go retwa ganyenyane, gona go kaone gore ba retwe kudu. Ka lehlakoreng le lengwe, go be go naganwa gore go se amogele ngwana ka tsela le ge e le efe go tla fo mo nyamiša. Lefaseng leo le lego lesolong la go kgothaletša go itšeela godimo, seo se be se tšewa e le mohlala wa go ba motswadi yo a se nago boikarabelo. Bana le ka mohla ga se ba swanela go dirwa gore ba ikwe ba sa thaba—goba ke kamoo batswadi ba ilego ba botšwa ka gona.

Ka gona, botate le bomma ba bantši ba ile ba thoma go reta bana ba bona ka mo go feteletšego, gaešita le ge go be go se na selo se itšego seo se ka retwago seo bana ba se dirilego. Selo le ge e le sefe seo se dirilwego, go sa šetšwe gore ke se senyenyane gakaakang, se be se retwa kudu; phošo e nngwe le e nngwe, go sa šetšwe gore ke e kgolo gakaakang, e be e tshedišwa mahlo. Batswadi bao ba be ba dumela gore sephiri sa go kgothaletša moya wa go itšeela godimo e be e le go hlokomologa dilo tše mpe le go reta dilo tše dingwe ka moka. Go dira gore bana ba ikwe ba thabile go ile gwa tšewa go le bohlokwa kudu go feta go ba ruta go dira dilo tšeo ba bego ba ka di thabela.

Seo Beibele e se bolelago. Beibele e dumela gore theto e lokile ge e ba e le e swanetšego. (Mateo 25:19-21) Eupša go reta bana bakeng sa go fo ba thabiša go ka ba dira gore ba itebelele ka tsela e fošagetšego. Beibele e bolela ka mo go swanetšego gore: “Ge e ba motho a nagana gore ke selo mola e se selo, gona o a iphora.” (Bagalatia 6:3) Beibele e na le lebaka le lebotse la go botša batswadi gore: “O se ke wa palelwa ke go phošolla bana ba gago. O ka se ba bolaye ka go tiiša letsogo.” *—Diema 23:13, Contemporary English Version.

Seo o ka se dirago. Ikemišetše go phošolla bana ge go nyakega le go ba nea theto ge e tloga e ba swanela. O se ke wa nea theto bakeng sa go fo thabiša bana ba gago. Mohlomongwe e ka se šome. Puku ya Generation Me, e re: “Boikholofelo bja kgonthe bo tlišwa ke go dula o kaonefatša ditalente tša gago le go ithuta dilo, e sego ke go botšwa gore o bohlokwa ka gobane o phela.”

“Le se ke la ikgopola kudu go feta ka mo go le swanetšego. Go e na le moo, ipoetšeng.”—Baroma 12:3, Good News Translation

Bothata. Bafsa ba bantši ba ba tsenago bogolong bao ba tsenago mošomong ba bonala ba sa itokišetša go lebeletšana le mathata. Ba bangwe ba kwešwa bohloko kudu ke go swawa diphošo ganyenyane. Ba bangwe go ba thata go ba thabiša gomme ba amogela feela mošomo wo o phethagatšago ditebelelo tša bona tše dikgolo. Ka mohlala, ka pukung ya Escaping the Endless Adolescence, Ngaka Joseph Allen o anega ka lesogana leo nakong ya ge le be le hlahlobelwa mošomo le ilego la mmotša gore: “Ke nagana gore ka dinako tše dingwe dikarolo tše itšego tša mošomo di ka bonagala di leša bodutu, gomme ga ke nyake go lewa ke bodutu.” Ngaka Allen o ngwala ka gore: “Le be le bonagala le sa kwešiše gore mešomo ka moka e na le dikarolo tšeo di lešago bodutu. Go tlile bjang gore le be le nywaga e masomepedi-tharo le sa tsebe taba yeo?”

Se se bakago seo. Nywagasomeng ya morago bjale, batswadi ba bantši ba ile ba ikwa ba gapeletšega go šireletša bana ba bona mehuteng ka moka ya mathata. Ge morwedi wa gago a paletšwe molekong wa sekolo, na o tsena ditaba gare gomme wa gapeletša morutiši go mo okeletša dintlha? Ge morwa wa gago a hweditše thekethe ya go tshela molao wa tsela, na o mo lefela yona? Ge ngwana wa gago a hlanogelane le motho yo a bego a ratana le yena, na o phara motho yoo ka molato ka moka?

Gaešita le ge e le ga tlhago go nyaka go šireletša bana ba gago, go ba šireletša ka mo go feteletšego go ka fetiša molaetša o fošagetšego—wa gore ga go nyakege gore ba ikarabelele ditiro tša bona. Puku ya Positive Discipline for Teenagers e re: “Go e na le go ithuta gore ba ka kgona go feta bohlokong le manyaming gaešita le go ithuta go seo, bana [bao] ba gola ba na le boithati bjo bo feteletšego, ba ipoditše gore batho ba bangwe le batswadi ba bona ba ba kolota selo e itšego.”

Seo Beibele e se bolelago. Mathata ke karolo ya bophelo. Ge e le gabotse, Beibele e re: “Dilo tše mpe di diragalela batho ka moka!” (Mmoledi 9:11, Easy-to-Read Version) Seo se akaretša batho ba lokilego. Ka mohlala, moapostola wa Mokriste Paulo o ile a kgotlelela mehuta ka moka ya mathata nakong ya bodiredi bja gagwe. Lega go le bjalo, go kgotlelela mathata go ile gwa mo hola! O ngwadile gore: “Ke ithutile gore go sa šetšwe gore maemo a ka a bjang, nna ke kgotsofalele seo ke nago le sona. . . . Ke ithutile sephiri sa go khora le go swarwa ke tlala, go atelwa ke dilo le go di hloka.”—Bafilipi 4:11, 12.

Seo o ka se dirago. O dutše o naganela gore bana ba gago ba gotše go fihla bokgoleng bofe, katanela go latela molao wa motheo wa Beibele o rego: “Yo mongwe le yo mongwe wa rena o swanetše go rwala morwalo wa gagwe.” (Bagalatia 6:5, CEV) Ge e ba morwa wa gago a hwetša thekethe ya go tshela molao wa tsela, e ka ba mo gobotse kudu go mo dira gore a e lefelele ka tšhelete yeo a e hwetšago goba mogolo wa gagwe. Ge e ba morwedi wa gago a paletšwe molekong wa sekolo, mohlomongwe seo se ka mo phafoša gore nakong e tlago a itokišetše gakaone. Ge e ba morwa wa gago a hlanogelana le motho yo a ratanago le yena, mo homotše—eupša mo thuše ka nako e swanetšego gore a naganišiše ka dipotšišo tše swanago le e rego, ‘Ge ke lebelela morago, na phihlelo ye e utolotše ditsela le ge e le dife tšeo go nyakegago gore ke gole go tšona?’ Bana bao ba rarollago mathata a bona ba ba le bokgoni bja go dira bjalo le boikholofelo—e lego dika tše bohlokwa tšeo ba ka di hlokago ge e ba motho yo mongwe a be a duletše go ba hlakodiša maemong ao.

“Anke yo mongwe le yo mongwe a hlahlobe ditiro tša gagwe gomme o tla ba le lebaka la go hlalala.”—Bagalatia 6:4

Bothata. Nyakišišong yeo e dirilwego bafseng bao ba tsenago bogolong, ba tekanyo ya 81 lekgolong ba boletše gore pakane e bohlokwa kudu ya dithaka tša bona ke ‘go huma’—ba tšea seo se le bohlokwa kudu go feta go thuša ba bangwe. Eupša go katanela go huma ga go nee kgotsofalo. Ge e le gabotse, nyakišišo e bontšha gore batho bao ba tsepamišago kgopolo dilong tše di bonagalago ga se ba thaba e bile ba gateletšegile kudu. Gape ba na le mathata a magolo a mmele le a monagano.

Se se bakago seo. Mabakeng a mangwe, bana ba golela malapeng ao a ratago dilo tše di bonagalago. Puku ya The Narcissism Epidemic e re: “Batswadi ba nyaka go thabiša bana ba bona, gomme bana ba nyaka dilo. Ka baka leo batswadi ba ba rekela dilo. Ka gona bana ba a thaba, eupša ka lebakanyana feela. Ke moka ba nyaka dilo tše di oketšegilego.”

Ke therešo gore intaseteri ya tša papatšo e be e dutše e fišegela go ikhola ka batho bao ba dulago ba nyaka go reka dilo. E kgothaletša dikgopolo tše bjalo ka e rego, ‘O swanelwa ke go hwetša se sekaonekaone’ le e rego ‘Ka gobane se a go swanela.’ Bafsa ba bantši bao ba tsenago bogolong ba ile ba thabela molaetša woo kudu gomme ga bjale ba dikolotong, ba palelwa ke go lefelela dilo tšeo go thwego di a ba swanela.

Seo Beibele e se bolelago. Beibele e bontšha gore tšhelete e a nyakega. (Mmoledi 7:12) Ka nako e swanago, e lemoša gore “lerato la tšhelete ke modu wa mehuta ka moka ya dilo tše di gobatšago.” E oketša ka gore: “Ka go phegelela lerato le, ba bangwe ba ile ba arošwa tumelong gomme ba itlhabile gohle ka mahloko a mantši.” (1 Timotheo 6:10) Beibele e re kgothaletša gore re se ke ra phegelela mahumo a dilo tše di bonagalago, eupša re kgotsofalele dilo tša motheo tše di nyakegago bophelong.—1 Timotheo 6:7, 8.

“Bao ba ikemišeditšego go huma ba wela molekong le molabeng le dikganyogong tše dintši tša go hloka tlhaologanyo le tše gobatšago.”—1 Timotheo 6:9

Seo o ka se dirago. Bjalo ka motswadi, hlahloba pono ya gago ka tšhelete le dilo tšeo e kgonago go di reka. Boloka dilo tšeo di tlago pele bophelong bja gago di le maemong a tšona, gomme o thuše bana ba gago go dira se se swanago. The Narcissism Epidemic, yeo e tsopotšwego pejana, e šišinya gore: “Batswadi le bana ba ka thoma go boledišana ka dilo tše bjalo ka, ‘Ke neng mo go lokilego go reka dilo ge ditheko di theotšwe? Ke neng mo go sa lokago?’ ‘Tswalo ke’ng?’ ‘Ke neng mo o ilego wa reka selo ka gobane motho yo mongwe a be a nagana gore o swanetše go se reka?’”

Ela hloko gore o se ke wa reka “dilo” e le mokgwa wa go itebatša mathata a lapa ao a nyakago go rarollwa. Puku ya The Price of Privilege e re: “Go bipa mathata ka dilo tše di bonagalago ke tharollo yeo e sa šomego le ka mohla. Mathata a swanetše go rarollwa ka tlhaologanyo, temogo le kwelobohloko, e sego ka dieta le dikhwama.”