Go Ima ga Bafsa Bao ba Lego Mahlalagading—Masetlapelo a Lefase ka Moka

GO IMA ga bafsa bao ba lego mahlalagading go ile gwa bitšwa leuba. Lega go le bjalo, bogolo bja bothata bjo bo bonwa gabotse ge go elwa hloko mafelelo a bohloko ao boimana bo bago le ona go ngwaneyana yo a lego mahlalagading yo a tšhogilego. Bonyenyane o tla ba le diphetogo tše dikgolo bophelong bja gagwe tšeo di tlago go kgoma ka mo go tseneletšego yena le lapa la gabo le batho bao a ba ratago.

Bafsa bao ba lego mahlalagading ba nakong yeo Beibele e e bitšago “lebaka la bofsa”—nako yeo ka yona dikganyogo tša dikopano tša botona le botshadi di lego matla kudu. (1 Ba-Korinthe 7:36) Lega go le bjalo, e tla ba go nolofatša dilo kudu go lebelela go ima ga bafsa bao ba lego mahlalagading e le feela taba ya gore ga ba šomiše dithibela-pelego. Bohlatse bo bontšha gore go ima ga bafsa bao ba lego mahlalagading go akaretša ditaba tše dintši tše di raraganego tša leago le tša maikwelo.

Mabaka ao a Tlaleletšago

Nyakišišo e bontšha gore bo-mma ba bantši bao e lego bafsa ba mahlalagading ba tšwa malapeng ao a thubegilego. Sello sa bafsa ba bantši ba ba lego mahlalagading bao ba imilego ke se: “Bophelong bja-ka ka moka ke be ke nyaka lapa la kgonthe.” Ka gona go molaleng gore malapa ao a sa kopanago a ka bakela bafsa bao ba lego mahlalagading go ima. Lenaneo leo le thušago bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading le hweditše gore gantši ba na le “ditswalano tše di fokolago le bo-mmago bona gomme ga ba na tswalano le bo-tatago bona.” Anita yo a bilego mma ge a be a e-na le nywaga e 18 o gopola gore gaešita le ge mmagwe yo a se nago molekane a be a šoma ka thata go mo hlokomela ka dilo tše di bonagalago, Anita o be a sa dutše a ikwa a hlaelelwa maikwelong ka baka la go se be gona ga tatagwe.

Banenyana ba bangwe e ile ya ba bo-mma bao ba sa nyalwago ka baka la go katwa. Go bonagala tiragalo ye e bohloko e fehla maikwelo a bohloko go ba bangwe ba bona, ao a ka itšweletšago ka morago bophelong ka mokgwa wa go ikgobatša. Ka mohlala, Jasmine o be a e-na le nywaga e 15 ge a be a katwa. O gopola gore: “Ka morago ga moo ke ile ka thoma go ikgobatša. Ke ile ka ima ge ke be ke e-na le nywaga e 19.” Go tlaišwa ka tša dikopano tša botona le botshadi le gona go ka tsoša maikwelo a go inyatša. Jasmine o lla ka gore: “Ga se ka ka ka ikwa ke swanelwa ke selo le ge e le sefe.” Anita o ile a ba le phihlelo e bohloko e swanago: “Ge ke be ke na le nywaga ya magareng ga e 7 le 11 ke ile ka gobošwa ka tša botona le botshadi ke mofsa yo a lego mahlalagading. Ke ile ka itlhoya. Ke be ke ipona molato.” O ile a ima ge a be a e-na le nywaga e 17.

Ka lehlakoreng le lengwe, bafsa ba bangwe ba wela ka baka la go ikholofela ga bona ka mo go feteletšego le go nyaka go tseba. Nicole yo a tsopotšwego sehlogong se se fetilego o dumela gore: “Ke be ke nagana gore ke tseba selo se sengwe le se sengwe le gore ke be ke kgona go dira selo se sengwe le sengwe. Ka manyami, ke  ile ka kgona le go ba le ngwana.” Carol yo le yena e bilego mma yo a sa nyalwago e sa le yo monyenyane o ile a phetha ka go ba le dikopano tša botona le botshadi ka baka la go nyaka go tseba. O re: “Ke be ke ikwa eka go na le dilo tšeo di bego di mpheta bophelong.”

Go se ele hloko ditla-morago tša ditiro tša dikopano tša botona le botshadi le gona go bapala karolo. Go ya ka ditsebi tša tša leago e lego Karen Rowlingson le Stephen McKay, bafsa ba bangwe kua Brithania “ga ba na tsebo e nepagetšego mabapi le . . . seo ba ka se letelago ge ba ratana le motho yo mongwe le seo se bolelwago ke go ima.” Go bonagala bafsa ba bangwe ba sa kgone go kwešiša kgokagano magareng ga dikopano tša botona le botshadi le boimana. Nyakišišong e nngwe, bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading “gantši ba bega gore ba ile ba tšhošwa goba go makatšwa ke go hwetša gore ba be ba imile mola e le gore ba be ba sa šomiše dithibela-pelego.”

Lega go le bjalo, tutuetšo e kgolo mabapi le go ima ga bafsa bao ba lego mahlalagading e bakilwe ke go fetoga ga pono yeo batho ba nago le yona ka dikopano tša botona le botshadi. Re phela nakong yeo go yona batho e lego “ba xo iphsina ba lahlile Modimo.” (2 Timotheo 3:1-4) Banyakišiši ba ma-Australia e lego Ailsa Burns le Cath Scott ba bolela gore go bile le “go fokotšega ga dithibelo tša tša leago, tša bodumedi le tša boiphedišo malebana le go ba le dikopano tša botona le botshadi ka ntle ga lenyalo.” Go ba le ngwana yo a hweditšwego ka ntle ga lenyalo go ka no se hlaswege go swana le kamoo go bego go hlaswega ka gona dinakong tše di fetilego. Le gona, ditikologong tše dingwe go ba le ngwana go ka ba gwa lebelelwa e le sefoka goba leswao la maemo!

 Ditla-morago Maikwelong

Ditherešo tša go ba mma motho a sa le mahlalagading di fapane kudu le dijo tša ditoro tša bofseng. Ka morago ga go lemoga gore ba imile, gantši banenyana ba ferekana kudu maikwelong. Ba bantši ba dumela gore ba be ba tšhogile goba ba maketše. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry e re: “Dikarabelo tše di tlwaelegilego di akaretša go galefa, go ikwa o le molato le go gana go dumela therešo.” Lega go le bjalo, go gana go dumela therešo go ka ba kotsi, ka ge go ka thibela ngwanenyana go tsoma tlhokomelo e nyakegago ya tša kalafo.

Ge a gopola ka nako yeo ka yona a ilego a lebana le mafelelo a seo se bitšwago go lekela ga gagwe hlogong ka dikopano tša botona le botshadi, Elvenia o bolela gore: “Ke be ke tšhogile.” Banenyana ba bantši bao ba imilego ga ba na motho yo ba ka mo tšhollelago sa mafahleng goba ba lewa ke dihlong kudu tša go bolela ka boemo bja bona. Ka gona, ga go makatše ge ba bangwe ba ikwa ba imelwa ke maikwelo a molato le poifo. Le gona, bafsa ba bantši bao ba lego mahlalagading bao ba imilego ba tlaišwa ke kgateletšego e tseneletšego. Jasmine o re: “Ke be ke sa tshwenyege kudu ka go phela gomme ke be ke se na taba le ge ke be nka hwa.” *

Go sa šetšwe tsela yeo ngwanenyana yo monyenyane a ka arabelago ka yona mathomong, mafelelong o swanelwa ke go dira diphetho tše mmalwa tše dikgolo bakeng sa gagwe le ngwana wa gagwe. Taba ya gore banenyana ba ka dira bjang diphetho tše bjalo tše bohlale e tla ahla-ahlwa sehlogong se se latelago.

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Lepokisi go letlakala 7]

Go Ima ga Bafsa Bao ba Lego Mahlalagading—Ditherešo tše di Tšhošago

Gaešita le ge ditlhaloso tše di latelago di hlalosa boemo bja kua United States, gape di bonagatša tše dingwe tša ditherešo tšeo bafsa bao ba lego mahlalagading bao ba imilego lefaseng ka bophara ba lebeletšanego le tšona.

● Banenyana ba 4 go ba 10 ba a ima pele ba e-ba le nywaga e 20—e lego bafsa ba mahlalagading ba ka godimo ga 900 000 bao ba imago ngwaga le ngwaga.

● Mo e ka bago 40 lekgolong ya bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading ba na le nywaga ya ka tlase ga e 18.

● Bana ba batswadi bao e lego bafsa ba mahlalagading ba gobošwa kudu le go hlokomologwa go feta bana ba batswadi bao ba gotšego.

● Ke feela bo-mma ba 4 go ba 10 bao ba lego ka tlase ga nywaga e 18 bao ba fetšago dithuto tša sekolo se se phagamego.

● Mo e nyakilego e ka ba 80 lekgolong ya bo-tate ga ba nyale bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading ba bana ba bona.

● Ke feela 30 lekgolong ya bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading bao ba nyalwago ka morago ga ge ngwana wa bona a belegwe ba dulago manyalong ao; go na le kgonagalo yeo e ipoeleditšego gabedi ya gore manyalo a bafsa bao ba lego mahlalagading a senyege go feta manyalo ao go ona mosadi a nago le bonyenyane nywaga e 25.

● Go na le kgonagalo e kgolo ya gore bana ba bo-mma bao e lego bafsa ba mahlalagading ba belegwe pele ga nako le gona ba e-na le boima bja mmele bjo bo fokolago, e lego seo se oketšago kgonagalo ya go hwa e sa le masea, bofofu, bofoa, mathata ao a sa folego a go hema, go šoma ka go nanya ga bjoko, malwetši a monagano, go gobala ga bjoko, mathata a go bala le go ba mafolofolo ka tsela e feteletšego.

[Mothopo]

Di tšerwe go Not Just Another Single Issue: Teen Pregnancy Prevention’s Link to Other Critical Social Issues, The National Campaign to Prevent Teen Pregnancy, February 2002.

[Lepokisi go letlakala 7]

Go Ima ga Bafsa Bao ba Lego Mahlalagading Lefaseng ka Bophara

BRAZIL: Go begwa gore “banenyana ba 698 439 bao ba lego mahlalagading bao ba lego ka tlase ga nywaga e 19 ba ile ba belega bana ka 1998 ba diriša Tshepedišo ya Mmušo ya tša Maphelo ya Brazil . . . 31 857 ya banenyana ba e be e le bana ba nywaga ya magareng ga e 10 le e 14, e lego selo seo ka ntle le pelaelo o tlago go dumela gore e sa le ba banyenyane ka tsela e makatšago gore ba ka ba le bana.”—Folha de S. Paulo, August 25, 1999.

BRITHANIA: “Brithania e na le palo e kgolo kudu ya bana bao ba belegwago ke bafsa bao ba lego mahlalagading ka Bodikela bja Yuropa . . . Ka 1997, go be go e-na le bafsa ba ka bago 90 000 bao ba imilego kua Engelane. Mo e ka bago tharo-hlanong ba ile ba belega (56 000), gomme 90 lekgolong ya bana bao ba belegwego ke bafsa bao ba lego mahlalagading ka 1997 ba belegwe ka ntle ga lenyalo (bao e ka bago 50 000).”—Lone Parent Families, 2002.

MALAYSIA: “Bana bao ba ilego ba belegelwa ka ntle ga lenyalo nageng yeo ba ile ba oketšega ga e sa le go tloga ka 1998 bao bontši bja bo-mmago bona e lego bafsa bao ba lego mahlalagading.”—New Straits Times–Management Times, April 1, 2002.

RUSSIA: “Dipalo-palo tša mmušo di bontšha gore mo e nyakilego e e-ba tee-tharong ya bana ka moka bao ba belegetšwego Russia ngwageng wa go feta ba ile ba belegwa ke bo-mma bao ba sa nyalwago, e lego palo yeo e ipoeleditšego gabedi lekgolong go palo yeo e bilego gona nywageng e lesome pele ga moo le gona ka lebelo leo le sa kago la bonwa ga e sa le go tloga ka Ntwa ya II ya Lefase. Tekanyo e fetago 40 lekgolong ya bana ba e belegwe ke bafsa bao ba lego mahlalagading.”—The Moscow Times, November 29, 2001.

UNITED STATES: “Go sa šetšwe go fokotšega ga go ima ga bafsa bao ba lego mahlalagading morago bjale, banenyana ba 4 go ba 10 ba a ima bonyenyane gatee pele ba ka ba le nywaga e 20.”—Whatever Happened to Childhood? The Problem of Teen Pregnancy in the United States, 1997.

[Seswantšho go letlakala 5]

Ge batswadi ba kgaogana, dikgonagalo tša go ima ga bafsa bao ba lego mahlalagading di a oketšega

[Seswantšho go letlakala 6]

Go bonagala bafsa ba bangwe ba sa kgone go kwešiša kgokagano magareng ga dikopano tša botona le botshadi le boimana

[Seswantšho go letlakala 6]

Boimana bo kgoma ka mo go tseneletšego ngwanenyana le batho bao a ba ratago