Na ke Mošomong Goba Lefelong la Ntwa?

KA MONGWADI WA PHAFOGA! KUA JEREMANE

“Ke be ke se sa hlwa ke kgona go kgotlelela. Ke be ke šometše khamphani yeo ka nywaga e fetago e 30. Ke be ke fihleletše maemo a go ba molaodi. Ka letšatši le lengwe go ile gwa tla molaodi yo mofsa wa khamphani. E be e sa le mofsa, a le mafolofolo gomme a e-na le dikgopolo tše dintši. O be a nagana gore ke thibela khampani go tšwela pele gabotse, ka gona o ile a thoma go ntshwenya. Ka morago ga dikgwedi tše dintši tša go rogwa, go pharwa ka maaka le go hlabišwa dihlong, monagano wa-ka o be o šetše o lapile. E itše ge khamphani e nnea tšhelete ya go rola modiro, ke ile ka dumela go o tlogela.”—Peter. *

PETER e be e le mohlaselwa wa bomphenyašilo bja mošomong. Ge re diriša leina le lengwe leo le tlwaelegilego kudu kua Yuropa, re ka re o be a “thikilwe.” Kua Jeremane moo Peter a dulago gona, go akanyetšwa gore palo ya batho ba dimilione tše 1,2 e tlaišwa ka go thikwa mošomong. Kua Netherlands, motho o tee go ba 4 o tla lebeletšana le go thikwa nakong e itšego bophelong bja gagwe bja ge a sa šoma. Le gona, pego yeo e dirilwego ke International Labour Organization e bolela gore go tlaišwa ka go thikwa ke bothata bjo bo golago kua Australia, Austria, Brithania, Denmark, Sweden le United States. Eupša go thikwa ge e le gabotse ke eng?

“Ntwa ya ka Monaganong”

Go ya ka makasine wa ditaba wa Jeremane e lego Focus, go thika ke “go tlwaišwa ga ka mehla, leboelela le mo go dirwago ka tsela e rulagantšwego.” Ga e fo ba go kwerwa mošomong—mo go ka akaretšago go kodutla, go swaya diphošo, kgegeo le go hlabišwa dihlong—go thika ke lesolo la go tlaišwa monaganong. Morero wa gona ke go dira gore mohlaselwa e be molahlwa. *

Maano a go tlaiša a thoma ka lehloyo la bjana go fihla ka tshwaro e mpe ya bosenyi. Mohlaselwa o tlaišwa ka go bolelwa gampe, go rogwa, go swarwa ka tsela e šoro le go hlokomologwa. Bahlaselwa ba bangwe ba  newa mošomo o montši ka boomo goba e ba bona bao ka mehla ba kgethwago go dira mešomo yeo e sa kgahlišego yeo go se nago le o tee yo a nyakago go e dira. Bašomi-gotee ba ka thibela mohlaselwa ka boomo maitekong a gagwe a go šoma ka tsela e atlegago, mohlomongwe ka gore ba mo time tsebišo. Maemong a mangwe, bao ba thikilego motho ba ile ba ba ba phunya maotwana a koloi ya mohlaselwa goba ba fenyeka computer ya gagwe.

Bahlaselwa ba bangwe bao ba tlaišwago ba tshwenywa ke motho o tee. Eupša gantši kudu mohlaselwa o tlaišwa ke sehlopha sa bašomi-gotee le yena. Ke ka baka leo lentšu “thika” e lego le le swanetšego ka ge le bolela gore sehlopha se gatelela motho o tee ka go mo tshwenya ka boomo goba ka go mo hlasela.

Mohlomongwe se se makatšago le go feta ke taba ya gore maemong a mantši tlaišo e direga e dumeletšwe ke molaodi. Dinyakišišong tše dingwe tša Yuropa, go hweditšwe gore go mo e ka bago 50 lekgolong ya batho bao ba tlaišwago, karolo e kgolo e be e bapalwa ke molaodi, gomme gantši go be go bonagala e le yena a nnoši yo a tlaišago mohlaselwa. Dilo tše ka moka di dira gore mošomo wa motho e be seo kuranta ya letšatši le letšatši ya Jeremane e lego Frankfurter Allgemeine Zeitung e se bitšago “ntwa ya nako e telele, e gateletšago ya monagano.”

Ditla-morago tša ge o se Mošomong

Gantši ditla-morago tša go tlaišwa di ba gona le ge motho a se mošomong. Bahlaselwa ba bantši ba tlaišwa ke mathata a šoro a tša maphelo ka baka la go swarwa makgwakgwa. Kgateletšego, bothata bja go hlobaela le go tšhoga gore o ka hlaselwa, ke tše dingwe tša ditla-morago tša go tlaišwa. Go thwe’ng ka Peter yo go boletšwego ka yena mathomong? O ile a thoma go ikwa a se na  mohola. Mosadi yo a bitšwago Margaret yoo le yena a tšwago Jeremane, o ile a eletšwa ke ngaka ya gagwe gore a tsome thušo kliniking ya tša boemo bjo bobotse bja monagano. Lebaka e be e le lefe? Go tlaišwa mošomong. Go thikwa go ka ba gwa kgoma le lenyalo la motho goba bophelo bja lapa o šoro.

Kua Jeremane, go tlaišwa mošomong e šetše e le selo se se tlwaelegilego kudu moo e lego gore khamphani e nngwe ya inšuranse ya tša maphelo e hlomile tirelo ya moo go leletšwago gona bakeng sa go nea bahlaselwa keletšo. Khamphani e hweditše gore palo e fetago seripa-gare ya bao ba ilego ba letša ba be ba sa kgone go šoma lebaka la dibeke tše e ka bago tše tshelelago, mo e ka bago tee-tharong ya bona e be e sa kgone go šoma lebaka la dikgwedi tše e ka bago tše tharo gomme ba fetago 10 lekgolong ba be ba sa kgone go šoma lebaka la dikgwedi tše fetago tše tharo. Makasine wa tša kalafo wa Jeremane o akanyetša gore “tekanyo ya go fihla go 20 lekgolong ya batho ka moka bao ba ipolayago e bakwa ke go thikwa.”

Go molaleng gore tlaišo e ka fetoša lefelo la mošomo gore e be le le boifišago o šoro. Na go na le tsela le ge e le efe yeo ka yona tlaišo e ka thibelwago? Khutšo e ka phegelelwa bjang mošomong?

[Mengwalo ya ka tlase]

[Diswantšho go letlakala 4]

Tlaišo e dira gore go šoma go fetoge ntwa ya ka monaganong