Een vroege uitgever met liefde voor de Bijbel

DUIZENDEN jaren geleden werden er al handgeschreven boeken en boekrollen vervaardigd. Het gedrukte boek is echter nog niet zo oud. De eerste gedrukte boeken die we kennen, werden in het jaar 868 in China gemaakt met behulp van uitgesneden houten blokken voor de afdrukken. Omstreeks 1455 vond Johannes Gutenberg in Duitsland het drukken met losse metalen letters uit en vervaardigde hij de eerste gedrukte Bijbel in het Latijn.

 Nadat het uitgeven van boeken zijn intrede had gedaan, duurde het echter nog enkele jaren voordat de verspreiding van bijbels en andere boeken echt begon. Neurenberg werd het middelpunt van de Duitse uitgeverswereld, en Anton Koberger, een inwoner van die stad, is misschien de eerste grootschalige, internationale bijbeldrukker en -uitgever geweest.

Mensen van alle culturen zijn dank verschuldigd aan de vroege bijbeluitgevers, onder wie Anton Koberger. Laten we daarom Koberger en zijn werk eens nader bekijken.

„De zorg voor één boek, de Bijbel”

In 1470 opende Koberger Neurenbergs eerste drukkerij. Zijn firma had op het hoogtepunt van haar bloei gelijktijdig 24 persen in bedrijf en honderd drukkers, ambachtslieden en andere werknemers in dienst in Bazel, Straatsburg, Lyon en andere Europese steden. Koberger gaf middeleeuwse Latijnse geschriften en veel van de wetenschappelijke literatuur van die tijd uit. Tijdens zijn loopbaan heeft hij 236 verschillende werken vervaardigd. Sommige telden honderden bladzijden, die allemaal een voor een op met de hand bediende persen werden gedrukt.

Kobergers lettertypes van hoge kwaliteit maakten zijn boeken vermaard om hun schoonheid en leesbaarheid. „Koberger stond er altijd op vers gegoten, scherpe letters te gebruiken”, schrijft de historicus Alfred Börckel. „Afgesleten letters mochten niet gebruikt worden.” Bovendien bevatten veel van Kobergers boeken en bijbels gedetailleerde houtsneden.

Kobergers loopbaan getuigt van begin tot eind van „de zorg voor één boek, de Bijbel”, schreef zijn biograaf, Oscar Hase. Koberger en zijn collega’s deden heel veel moeite om aan de nauwkeurigste Bijbelteksten te komen die beschikbaar waren. Dat is vast geen makkelijke taak geweest, want veel perkamenthandschriften waren de gekoesterde schatten van bepaalde kloosters en werden slechts kort — of helemaal niet — uitgeleend voor het maken van afschriften.

Latijnse en Duitse Bijbels

Koberger maakte vijftien afzonderlijke drukken van de Biblia Latina, waarvan de eerste editie in 1475 verscheen. In sommige edities stonden illustraties van de ark van Noach, de tien geboden en de tempel van Salomo. In 1483 drukte Koberger zijn Biblia Germanica, met een oplage van ongeveer 1500, een groot aantal voor die tijd. Die Bijbel bevatte ruim honderd houtsneden om de belangstelling van lezers te wekken, de tekst toe te lichten en mensen die niet konden lezen aan bekende Bijbelverhalen te herinneren. De illustraties in die Bijbel hebben grote invloed gehad op latere bijbelillustrators, vooral die van Duitse Bijbels.

De Duitse Bijbel van Koberger uit 1483 werd populair, maar zou de enige Duitse editie zijn die Koberger ooit zou uitgeven. Hoewel zijn redacteuren de woordkeus nauwkeurig hadden aangepast aan de door de kerk goedgekeurde Latijnse Vulgaat, had hij zijn versie gebaseerd op een verboden waldenzische vertaling uit de veertiende eeuw. * Het jaar daarop deed paus Innocentius VIII stappen om met geweld een eind te maken aan de waldenzische gemeenschappen. Daarna nam de oppositie van de kerk tegen Bijbels in de volkstaal steeds meer toe. Op 22 maart 1485 vaardigde aartsbisschop Berthold van het Duitse Mainz een edict uit waarbij het vertalen van de Bijbel in het Duits werd veroordeeld. Op 4 januari van het jaar daarop hernieuwde Berthold het edict. In die giftige atmosfeer heeft Koberger de Bijbel nooit weer in het Duits durven drukken.

Toch is het werk van Anton Koberger niet tevergeefs geweest. Hij gaf het goede voorbeeld door de pas uitgevonden boekdrukkunst te gebruiken om allerlei boeken in Europa betaalbaarder en makkelijker verkrijgbaar te maken. Daardoor heeft Kobergers werk ertoe bijgedragen dat de Bijbel ook voor de gewone man beschikbaar kwam.

[Voetnoot]

[Illustraties op blz. 26]

Van links naar rechts: Houtsnede van Daniël in de leeuwenkuil; initiaal in bladgoud; scherpe letters

[Illustratie op blz. 26]

Koberger

[Illustraties op blz. 26]

Details van Kobergers Bijbels in het Latijn en het Duits, met prachtige versieringen en commentaar op Genesis 1:1

[Illustratieverantwoording op blz. 26]

All Bible photos: Courtesy American Bible Society Library; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH