WAT maakt de prestaties van Joseph Priestley zo bijzonder? Zijn ontdekkingen en geschriften hebben veel invloed gehad op de manier waarop mensen denken over de rol van de overheid, over het wezen van God en zelfs over de lucht die we inademen.

Of het nu om wetenschap of religie ging, Priestley gaf de voorkeur aan waarheid en feiten boven theorieën en tradities. Hoe bleek dat uit zijn leven?

Joseph Priestley had zich altijd al voor de wetenschap geïnteresseerd. Maar nadat hij in 1765 de Amerikaanse wetenschapper Benjamin Franklin had ontmoet, begon hij proeven met elektriciteit te doen. Andere wetenschappers waren zo onder de indruk van zijn ontdekkingen dat ze hem het jaar daarop verkozen tot lid van de Royal Society in Londen.

Daarna richtte Priestley zich op de scheikunde. Binnen korte tijd ontdekte hij het bestaan van verschillende gassen, waaronder ammoniak en lachgas. Hij voegde ook koolzuurgas aan water toe en vond zo spuitwater uit.

Toen hij in 1774 in het zuiden van Engeland experimenten uitvoerde, lukte het hem een opmerkelijk gas te isoleren waardoor kaarsen helderder gingen branden. Later deed hij 60 milliliter van dat gas in een glazen stolp  met een muis. De muis bleef twee keer zo lang leven als onder een stolp met gewone lucht! Priestley ademde het gas zelf ook in en zei dat hij zich „daarna nog een tijdlang bijzonder licht en prettig voelde”.

Joseph Priestley had zuurstof ontdekt. * Maar hij noemde het gas ’gedeflogistonneerde lucht’. Hij nam aan dat hij lucht had ontdekt zonder flogiston, een denkbeeldige stof waarvan men dacht dat die ontbranding tegenging. Al trok hij de verkeerde conclusie, velen beschouwen deze ontdekking nog steeds als het hoogtepunt van zijn levenswerk.

Priestley was ervan overtuigd dat vooropgezette theorieën een belemmering vormden voor het vinden van wetenschappelijke waarheid. En tradities en dogma’s zag hij als een belemmering voor het vinden van religieuze waarheid. Ironisch genoeg nam Priestley tijdens zijn levenslange zoektocht naar Bijbelkennis ideeën over die in strijd waren met wat de Bijbel echt leert. Zo geloofde hij op een bepaald moment niet dat de Bijbel onder leiding van God was geschreven. Hij verwierp ook de Bijbelse leerstelling van Jezus’ voormenselijk bestaan.

Toch wees Priestley openlijk valsreligieuze leerstellingen af die toen en ook nu nog door veel grote godsdiensten onderwezen worden. Hij schreef dat de waarheid die Jezus en zijn volgelingen leerden later werd aangetast door leugens, zoals de leerstelling van de Drie-eenheid en het idee dat de ziel onsterfelijk is, en ook door beeldenaanbidding, iets wat in de Bijbel veroordeeld wordt.

Maar zijn religieuze ideeën en zijn steun aan de Amerikaanse en Franse Revolutie maakten hem niet bepaald populair bij zijn landgenoten. In 1791 werden zijn huis en laboratorium vernield door een woedende menigte. Uiteindelijk vluchtte hij naar de Verenigde Staten. Joseph Priestley is vooral bekend geworden vanwege zijn wetenschappelijke ontdekkingen, maar volgens hem was kennis van God en Zijn voornemen van „veel grotere waarde en belang”.