Als je ziek wordt van vis

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER OP FIJI

Eten of niet eten — voor die keuze stond Arebonto. Hij kende het risico, maar hij had trek. En de geroosterde vis rook heerlijk. Zijn eetlust kreeg de overhand. Maar toen hij kort daarna last kreeg van misselijkheid en buikpijn, gevolgd door braken en diarree, had hij spijt dat hij ooit aan de vis was begonnen.

TEGEN de tijd dat vrienden Arebonto ijlings naar het ziekenhuis hadden gebracht, was hij half bewusteloos en uitgedroogd, had hij pijn op de borst, een gevaarlijk lage bloeddruk en een langzame hartslag. De dagen daarna had hij last van hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, een verdoofd gevoel in zijn benen en pijn bij het plassen. Ook was zijn gevoel voor warm en koud omgedraaid. Na acht dagen werd zijn hartslag weer stabiel, maar het verdoofde gevoel en de vermoeidheid hielden nog weken aan.

Arebonto was ziek geworden door krachtige, in de natuur voorkomende toxinen (giftige stoffen) die normaal gewoon eetbare vissen besmetten. De visvergiftiging, die bekendstaat als ciguatera (CFP), komt in tropische en subtropische streken van de Indische en Grote Oceaan en in het Caribisch gebied voor bij tropische, in het rif levende vissen. In die gebieden is de plaatselijk gevangen vis een belangrijke voedselbron.

CFP is geen nieuwe ziekte. De eerste Europese zeevarende ontdekkingsreizigers werden er al door getroffen. Zo heeft in recenter tijd ook menige vakantieganger de slopende gevolgen ervan ondervonden. Het is te begrijpen dat de ziekte beperkingen oplegt aan de visserij en de toeristenindustrie van veel eilanden. Bovendien heeft de internationale handel in levende en bevroren rifvissen ervoor gezorgd dat CFP ook buiten de tropen voorkomt, in gebieden waar de vergiftiging niet zo makkelijk wordt herkend. *

Hoe komt het dat rifvissen giftig worden? Kun je erachter komen of een vis giftig is? Sta eens stil bij wat tientallen jaren van onderzoek hebben onthuld.

De boosdoener

Over het algemeen wordt een micro-organisme met de naam dinoflagellaat beschouwd als de bron van de toxinen die CFP veroorzaken. * De microbe leeft op dood koraal en hecht zich aan algen.  Kleine vissen eten de algen en nemen de ciguatoxinen op die door de dinoflagellaten worden geproduceerd. Die vissen worden opgegeten door grotere vissen, die op hun beurt weer door nog grotere vissen worden opgegeten, zodat de giftige stoffen zich hoger in de voedselketen opstapelen. De vissen schijnen er echter zelf geen last van te hebben.

Ciguatoxinen behoren tot de dodelijkste biologische substanties die men kent. Gelukkig worden „slechts enkele soorten vis verdacht van CFP”, bericht een krant die door de Australische regering wordt uitgegeven. Ciguatoxinen veranderen niets aan het uiterlijk, de geur of de smaak van de vis en kunnen niet worden vernietigd door de vis te koken, drogen, zouten, roken of marineren. In het geval van Arebonto was er niets aan de vis dat hem waarschuwde voor de verborgen dreiging, totdat hij last kreeg van ernstige cardiovasculaire, neurologische en maag-darmsymptomen.

Diagnose en behandeling

Er bestaat op dit moment geen laboratoriumtest voor CFP bij mensen. De diagnose is gebaseerd op een verscheidenheid van symptomen, die gewoonlijk binnen een paar uur na het eten van de vis optreden en die kunnen worden bevestigd door de resten van de vis op toxinen te laten testen. (Zie het kader op de pagina hiernaast.) Als u vermoedt dat het om CFP gaat, is het verstandig medische hulp in te schakelen. Hoewel er geen tegengif bekend is, kan behandeling de symptomen, die meestal binnen een paar dagen afnemen, verlichten. CFP kan iemand echter uitputten en een tijdige behandeling kan voorkomen dat de gevolgen chronisch worden.

De ernst van de symptomen verschilt, afhankelijk van een aantal factoren, zoals de giftigheid van de vis, de hoeveelheid en de delen van de vis die zijn gegeten, het reeds aanwezige gehalte van ciguatoxinen in het lichaam van de patiënt en de geografische herkomst van de vis, want toxinen schijnen van streek tot streek licht te verschillen. Mensen ontwikkelen geen immuniteit voor deze toxinen, maar worden er juist gevoeliger voor, zodat volgende aanvallen steeds erger worden. Het gebruik van alcohol verergert de symptomen ook. Een publicatie over deze wijdverbreide ziekte legt uit dat een patiënt ter voorkoming van een terugval drie tot zes maanden na een aanval van CFP geen vis mag eten.

Ernstige gevallen kunnen weken, maanden en soms zelfs jaren duren, met als nasleep symptomen die veel lijken op die van het chronisch vermoeidheidssyndroom. In zeldzame gevallen treedt de dood in als gevolg van shock, ademhalingsproblemen, een hartverlamming of uitdroging. Zulke gevallen worden meestal in verband gebracht met de consumptie van weefsel met een hogere dosis toxinen, zoals de kop of de inwendige organen van de vis.

Het blijft een raadsel

Praktisch alle vissen die in de koraalriffen leven en hun roofvijanden kunnen ciguatoxinen bevatten. Maar het vreemde is dat vissen van het ene  rif zeer giftig kunnen zijn, terwijl vissen van dezelfde soort die in de buurt gevangen worden, niet giftig zijn. Een soort die in het ene deel van de wereld vaak met CFP in verband wordt gebracht, wordt in het andere wellicht als veilig beschouwd. Omdat dinoflagellaten onregelmatig toxinen uitscheiden, valt niet te voorspellen waar giftige vissen zullen worden aangetroffen.

Wat het probleem nog verergert, is dat een rendabele, betrouwbare test op giftige vissen nog steeds ontbreekt. Het beste dat gezondheidsautoriteiten op dit moment kunnen doen, is het publiek informeren welke vissen moeten worden vermeden en waar men het risico loopt zulke vissen te vangen — informatie die gebaseerd is op gerapporteerde gevallen van CFP. Tot de zeer verdachte soorten behoren barracuda’s, zaag-, tand- en zeebaarzen, koningsmakrelen, snappers en murenen. Oudere, grotere vissen vormen vaak een groter risico. Op sommige plaatsen is het illegaal om potentieel gevaarlijke vis te verkopen. Maar diepzeevissen die geen rifvissen eten, en vissen uit koudere zeeën worden over het algemeen als veilig beschouwd.

De verspreidingsgraad van CFP zal volgens de voorspellingen toenemen. Dat komt onder andere doordat dood koraal een omgeving creëert waarin giftige dinoflagellaten goed gedijen, en volgens rapporten is een toenemend aantal koraalriffen ziek of stervende.

Ondanks het onvoorspelbare karakter van CFP kunt u het risico beperken door enkele basisprincipes in acht te nemen. (Zie bovenstaand kader.) Arebonto verloor bijna het leven omdat hij zich niet aan deze richtlijnen hield. Hij at de kop en het vlees van een plaatselijke vis waarvan bekend is dat die een groot risico vormt. Hij had die soort al eerder gegeten zonder daar de nadelige gevolgen van te ondervinden en was zoals veel andere eilandbewoners overmoedig geworden.

Betekent het voorgaande dat u bijvoorbeeld tijdens een tropische vakantie alle zeevis moet vermijden? Nee hoor. Maar het is wel verstandig te luisteren naar de waarschuwingen en uw vis zorgvuldig uit te kiezen.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 21]

Veel voorkomende symptomen

▪ Diarree, misselijkheid, braken, buikkrampen

▪ Koude rillingen, transpireren, duizeligheid, hoofdpijn, jeuk

▪ Tintelingen of een verdoofd gevoel rond de mond, in de handen of in de voeten

▪ Wat warm is voelt koud aan, en omgekeerd

▪ Pijn in de spieren en gewrichten, en bij het plassen

▪ Langzame hartslag, lage bloeddruk, vermoeidheid

[Kader/Illustratie op blz. 21]

Beperk het risico

▪ Vraag aan het ministerie van Visserij in het land of aan plaatselijke deskundigen op dit terrein welke vissen moeten worden vermeden en in welke gebieden er giftige vissen worden gevangen.

▪ Eet geen vis uit gebieden waar recentelijk ciguatera is aangetroffen.

▪ Eet geen oudere, grotere rifvissen.

▪ Eet niet de kop, lever of andere inwendige organen.

▪ Ontdoe een rifvis meteen na de vangst zorgvuldig van zijn ingewanden.

[Illustraties op blz. 20, 21]

Riskante soorten

(GEBRUIKELIJKE NAMEN KUNNEN VERSCHILLEN)

Snapper

Zaagbaars

Barracuda

Zeebaars

Koningsmakreel

Murene

[Illustratie op blz. 20]

Dinoflagellaat, bron van de toxinen

[Illustratieverantwoording op blz. 20]

All fish except eel: Illustrated by Diane Rome Peebles - Provided by the Florida Fish and Wildlife Conservation Commission, Division of Marine Fisheries Management; eel: Photo by John E. Randall; dinoflagellate: Image by D. Patterson and R. Andersen, provided courtesy of micro*scope (http://microscope.mbl.edu)

[Illustratieverantwoording op blz. 21]

Fish backgrounds: Illustrated by Diane Rome Peebles - Provided by the Florida Fish and Wildlife Conservation Commission, Division of Marine Fisheries Management