Is het een wilde bloem of is het onkruid?

Door een Ontwaakt!-medewerker in Canada

Wilde bloemen zijn fascinerend. Sta eens stil bij de ingewikkelde vorm van hun bloesems. Let op de variatie aan schitterende kleuren. Ruik hun heerlijke geur. En wat is het verleidelijk om aan de zachte, tere blaadjes te voelen! Hun sierlijke schoonheid prikkelt onze zintuigen. Hun pracht raakt zelfs onze emoties. Wilde bloemen vormen een fraaie verrijking van onze omgeving. Ze dragen er op een unieke manier toe bij dat we van het leven genieten. Daarvoor kunnen we Degene die ze heeft ontworpen en gemaakt dankbaar zijn!

Hoewel we de bloemen bewonderen om hun vormen, geuren en felle kleuren, is hun voornaamste functie het produceren van zaden voor het belangrijke voortplantingsproces. Om die reden zijn hun bloesems zo ontworpen dat ze insecten, vogels en zelfs vleermuizen aantrekken voor bestuiving. Vooral zangvogels en vlinders komen op wilde bloemen af. „Voor die vliegende dieren zijn ze een bron van voedsel, terwijl gekweekte bloemen dat niet zijn”, zegt hovenier en auteur Jim Wilson. Het is interessant dat volgens The World Book Encyclopedia „alle bloemen oorspronkelijk wilde bloemen waren”.

Er zijn op aarde vele duizenden bloeiende planten. Dus hoe kan worden vastgesteld of het om een wilde bloem gaat? Wat is een wilde bloem? Eenvoudig gezegd, is een wilde bloem elke bloeiende plant die zonder menselijke tussenkomst groeit. Alleen al in Noord-Amerika heeft men meer dan 10.000 soorten als wilde bloemen gedetermineerd. „Hoewel de aanduiding over het algemeen slaat op planten met zachte stengels en felgekleurde bloesems, staan er in de boeken over wilde bloemen ook planten met houtachtige stengels. Die tegenstrijdigheid maakt het vrijwel onmogelijk om met een allesomvattende definitie te komen voor elke soort plant die we een wilde bloem noemen”, zegt Michael Runtz, natuurkenner en auteur van Beauty and the Beasts — The Hidden World of Wildflowers.

Zaden leggen soms grote afstanden af. Sommige kunnen met behulp van de wind of het water bijzonder  lange reizen maken. De meeste hebben echter natuurlijke beperkingen omdat ze voor specifieke gebieden zijn bedoeld. Zaden zo fijn als stof kunnen kilometers ver door de wind worden meegevoerd. Maar zaden met parachuteachtige aanhangsels, zoals die van de paardenbloem, komen niet verder dan een paar honderd meter.

Mensen die in Noord-Amerika wonen, zijn misschien verbaasd te horen dat veel wilde bloemen die in hun omgeving algemeen voorkomen, eigenlijk afkomstig zijn uit andere landen. Door de komst van zeeschepen en de kolonisatie van nieuwe gebieden werden talloze planten en zaden buiten hun land van herkomst verspreid. Veel van die planten kwamen oorspronkelijk uit Europa en Azië. Enkele kwamen ’op uitnodiging’, andere reisden mee als ’verstekeling’. In feite zaten veel soorten die tegenwoordig het Noord-Amerikaanse landschap sieren, oorspronkelijk „als onkruid tussen zaden voor de landbouw; andere tussen graanproducten en granen; bij verpakkingsmateriaal zoals stro en hooi; in de lading van een schip . . . Andere werden meegenomen als kruiden die als smaakmakers, verfstoffen, geurstoffen en geneesmiddelen dienden”, zegt het boek Wildflowers Across America. Maar waarom worden deze en ontelbare andere bloeiende planten dan soms onkruid genoemd?

Wanneer wordt een wilde bloem onkruid?

Over het algemeen kan elke plant die welig groeit op een plek waar u hem niet wilt hebben, onkruid worden genoemd, of hij nu opduikt  in uw gazon, tuin of groentebed. „Veel planten die als onkruid worden aangeduid, zouden niet kunnen overleven . . . als die kunstmatige habitats er niet waren”, zegt het naslagwerk Weeds of Canada. Het vervolgt: „We zijn grotendeels zelf verantwoordelijk voor het creëren van een geschikte omgeving voor de groei van de planten die we zo dolgraag willen uitroeien.” Sommige geïntroduceerde wilde bloemen dringen de habitat van andere, minder agressieve, inheemse planten binnen en veranderen de omgeving radicaal. Op die manier kan een ingevoerde plant meer worden dan een ingeburgerde wilde bloem en veranderen in een woekerend onkruid.

Als u weleens geprobeerd hebt zelfs maar een klein stukje tuin te bewerken, weet u wat er wordt bedoeld met een invasie van ongenode planten. Grond die braak ligt, wordt blootgesteld aan snelle erosie door wind en water. Op elk willekeurig moment liggen er verspreid in de bovenste twee à drie centimeter van de grond letterlijk miljoenen sluimerende zaden van een grote verscheidenheid aan planten. Onkruid is zo geprogrammeerd dat het stukken die niet zijn beplant, snel zal overwoekeren en er de grond zal vasthouden. Dit proces kan een aanhoudend gevecht in een tuin ontketenen, maar enige kennis ervan helpt u te begrijpen dat zowel onkruid als wilde bloemen een functie hebben.

Geniet van dit boeiende deel van de schepping

De natuurlijke pracht van beboste hellingen, bedekt met de lentebloesem van witte trilliums, of de hemelsblauwe, wilde cichoreibloesems die ’s morgens bloeien, met de zon meedraaien en zich ’s middags bij helder  weer sluiten, zijn beslist indrukwekkend. Zulke bloemen zijn slechts een voorbode van een aaneenschakeling van mooie dingen in de natuur die in alle seizoenen, jaar na jaar, wedijveren om uw aandacht. Sommige bloemen, zoals de bruine daglelie, zijn er maar heel even. Andere, zoals de zwartogige Suzanna, bloeien van het late voorjaar tot ver in de zomer in zonnige velden en bermen.

De wereld van de wilde bloemen is beslist een boeiend aspect van de schepping. Neem de volgende keer dat u ze in uw gazon of tuin, langs de weg of in het bos ziet, eens de tijd om hun ingewikkelde vormen, schitterende kleuren en heerlijke geuren te bewonderen. Besef dat ze een geschenk zijn van hun Ontwerper, onze gulle Schepper.

[Kader/Illustraties op blz. 18]

Wist u dat?

Vroeger was de paardenbloem in Noord-Amerika een volslagen onbekende. Nu is de plant bijna overal in de wereld bekend. Enkele deskundigen beweren dat hij oorspronkelijk uit Klein-Azië komt. Europese kolonisten die zich op het Amerikaanse continent vestigden, waren gewend om de bloem als voedsel te gebruiken en namen hem mee voor hun nieuwe tuinen. De wortel van de paardenbloem is in veel gepatenteerde medicijnen gebruikt en de jonge bladeren ervan zijn in salades verwerkt.

De margriet behoort tot de meest voorkomende bermplanten en komt oorspronkelijk uit Europa. Meestal vormt hij een vrolijke aanwinst voor het landschap. Elke bloem is eigenlijk een boeket van gele en witte bloemen. De bloemschijf bestaat uit honderden kleine vruchtbare goudgele buisbloemen, omgeven door twintig tot dertig witte, onvruchtbare lintbloemen die als landingsplek voor insecten fungeren.

Men denkt dat de bruine daglelie uit Azië komt en vervolgens naar Engeland en uiteindelijk naar Noord-Amerika werd meegenomen. Hoewel elke steel veel bloemen voortbrengt, bloeit elke bloem maar één dag. Ze gaan ’s morgens open en aan het eind van de dag gaan ze voorgoed dicht.

De scherpe boterbloem is ook vanuit Europa in Noord-Amerika terechtgekomen. Daar komt de bloem nu algemeen voor in vochtige graslanden en in bermen. De bloem kan in sommige streken wel twee meter hoog worden. Maar er zijn niet veel mensen die zich realiseren dat de bloem ook gevaarlijk kan zijn. Bijna alle variëteiten van deze bloem zijn in meerdere of mindere mate giftig. Van bepaalde boterbloemen is al eeuwenlang bekend dat ze blaren veroorzaken. Anne Pratt, een negentiende-eeuwse Britse schrijfster, zei: „Er zijn gevallen bekend waarin een wandelaar naast een paar van die bloemen in slaap was gevallen en wakker was geworden met een wang die heel pijnlijk en in hoge mate geïrriteerd was door de giftige bloemen die ernaast stonden.”

[Verantwoording]

Dandelion: Walter Knight © California Academy of Sciences; tall buttercup: © John Crellin/www.floralimages.co.uk

[Illustraties op blz. 16]

Bloesems van de cichorei

[Illustratie op blz. 16]

Bruine daglelie

[Illustraties op blz. 16, 17]

Witte trilliums

[Illustraties op blz. 17]

Zwartogige Suzanna’s

[Illustratieverantwoording op blz. 16]

Top left: www.aborea.se; top middle: Courtesy John Somerville/www.british-wild-flowers.co.uk; tawny daylily: Dan Tenaglia, www.missouriplants.com, www.ipmimages.org