Bescherm uw huid!

„Mensen zijn zich niet bewust van het heel reële gevaar dat de zon vormt . . . en de schade die ze aan het DNA in de huid kan veroorzaken. Cumulatie van die schade kan als een tijdbom werken en op den duur tot huidkanker leiden.” — Dr. Mark Birch-Machin, huidkankerdeskundige.

DE HUID is het grootste orgaan van het lichaam — een gemiddelde man heeft zo’n 1,8 vierkante meter huid en een gemiddelde vrouw 1,6 vierkante meter. De huid bevat receptoren die op pijn, aanraking en temperatuur reageren. Ze vormt de voornaamste verdediging tegen hitte, kou en verwonding, en ook tegen giftige, chemische en vervuilende stoffen. Ze maakt het lichaam waterdicht en lekvrij. De huid heeft echter wel een potentiële vijand: de zon. Maar zonlicht is toch essentieel voor het leven?

Dat is waar. Planten, waarvan we afhankelijk zijn, hebben zonlicht nodig om te groeien. Daarnaast stimuleren kleine hoeveelheden zonlicht het lichaam om vitamine D aan te maken, dat calcium omzet en dus voor sterke botten zorgt. Maar als een beetje goed is, wil dat nog niet zeggen dat meer beter is. De zon produceert ultraviolette (uv) straling, die onomkeerbare schade aan de huid kan veroorzaken. Een van de gevolgen is vroegtijdige veroudering.

Het boek Saving Your Skin waarschuwt voor een nog groter gevaar: „Ultraviolet licht beschadigt DNA [het genetische materiaal dat de celactiviteiten, zoals celdeling, regelt], veroorzaakt immunosuppressie en kan chemische stoffen in het lichaam activeren die de reeks gebeurtenissen die tot kanker leiden in gang zetten.” Het woord „kanker” is angstaanjagend. Maar hoe vaak komt huidkanker eigenlijk voor? Is er reden tot paniek?

Huidkanker — Een plaag van deze tijd

Volgens het Merck Manual Medisch handboek is huidkanker de meest voorkomende vorm van kanker. In de Verenigde Staten krijgt een op de zes tot zeven mensen een vorm van huidkanker. Maar de aantallen nemen toe. In het boek The Skin Cancer Answer zegt dr. I. William Lane dat „nu naar schatting de helft van de mensen die de leeftijd van 65 jaar bereiken, de een of andere vorm van huidkanker zal krijgen”. Melanoom, een kwaadaardige vorm, veroorzaakt volgens de Amerikaanse Academie van Dermatologie jaarlijks zo’n 7500 sterfgevallen in dat land en komt steeds vaker voor. Bij mensen met een donkere huid komt huidkanker minder vaak voor, maar ook zij lopen gevaar.

Hoe komt het dat huidkanker zo’n plaag is geworden? Er kunnen veel factoren een rol spelen, zoals hoogte boven de zeespiegel, luchtstreek,  de hoeveelheid bewolking en de conditie van de ozonlaag, maar de voornaamste oorzaak is misschien wel gewoon overdadige blootstelling aan de zon. De manier van leven is veranderd. Strandvakanties en openluchtrecreatie zoals bergbeklimmen en skiën zijn populairder en toegankelijker geworden voor mensen die altijd binnen werken. De mode is veranderd. Vroeger schreef de bescheidenheid voor dat mannen en vrouwen lange zwempakken droegen, maar de zwemkleding is steeds kariger geworden, zodat er meer huid onbedekt wordt gelaten. De gevallen van huidkanker zijn evenredig toegenomen. Wisten woestijnbewoners zoals de bedoeïenen met hun lange, loshangende gewaden en hun hoofdbedekking soms iets waar wij geen rekening mee hebben gehouden?

Huidkanker — Een heel reëel gevaar

De drie meest voorkomende vormen van huidkanker zijn basaalcelcarcinoom, plaveiselcelcarcinoom en melanoom. Basaalcel- en plaveiselcelcarcinomen ontstaan in de bovenste laag van de huid, die gemiddeld slechts 1 millimeter dik is. Deze niet-melanome kankers schijnen het gevolg te zijn van langdurige blootstelling aan de zon, zoals bij mensen die altijd buiten werken, en ze komen bijna uitsluitend voor op lichaamsdelen die aan de zon zijn blootgesteld, zoals het gezicht en de handen. * Deze carcinomen beginnen vaak als een knobbeltje of een wondje op de huid, dat groter wordt, dikwijls bloedt en niet helemaal geneest. Het kan zich plaatselijk uitbreiden, waarbij het de omliggende weefsels binnendringt. Bij ongeveer 75 procent van de gevallen van huidkanker gaat het om basaalcelcarcinoom. Plaveiselcelcarcinoom komt minder vaak voor, maar er is meer kans op uitzaaiing naar andere delen van het lichaam. Een vroegtijdige diagnose is belangrijk, want hoewel niet-melanomen de best te genezen vormen van huidkanker zijn, kunnen ze de dood tot gevolg hebben als ze niet worden behandeld.

Melanomen, die slechts 5 procent van alle huidkankers uitmaken, ontstaan eveneens in de bovenste laag van de huid. Een van de voornaamste factoren bij het ontstaan van melanoom schijnt intensieve, periodieke blootstelling aan de zon te zijn, zoals bij mensen die altijd binnen werken en die in hun vakantie naar de zon gaan. Ongeveer de helft van de melanomen ontwikkelt zich uit moedervlekken, vooral op het bovenste deel van de rug en op de onderbenen.

Melanoom is de dodelijkste vorm van huidkanker, want als het niet vroegtijdig wordt behandeld, kan het de binnenste laag van de huid, de lederhuid, binnendringen, die bloed- en lymfvaten bevat. Van daar uit kan het zich snel uitzaaien. Dr. Larry Nathanson, een kankerspecialist, zegt: „Het tegenstrijdige van melanoom is dat het een heel goed te genezen aandoening is als het vroegtijdig wordt behandeld. Maar als er eenmaal uitzaaiingen zijn, is het vrij resistent tegen behandeling met medicijnen of bestraling.” In feite heeft maar 2 of 3 procent van de patiënten met melanoom dat zich heeft uitgezaaid, een levensverwachting van vijf jaar. (Zie het kader op blz. 7 over vroege waarschuwingssignalen van melanoom.)

Wie lopen gevaar huidkanker te krijgen? Behalve mensen die langdurig of af en toe intensief  aan zonlicht blootgesteld zijn geweest, lopen ook mensen met een lichte huid, licht haar en lichte ogen, met moedervlekken en sproeten, en mensen bij wie de ziekte in de familie voorkomt een speciaal risico. Huidkanker komt veel minder voor bij mensen met een donkerder huidkleur. Wil dit zeggen dat hoe meer u door de zon gebruind bent, hoe minder gevaar u loopt huidkanker te krijgen? Nee, want hoewel bruining een reactie van de huid is om zich tegen uv-stralen te beschermen, wordt de huid tijdens het bruinen beschadigd, en herhaalde beschadiging vergroot uw kans op huidkanker.

Behandeling van huidkanker

Afhankelijk van de soort tumor, de plaats en de grootte, en een eventuele eerdere behandeling, zijn er verscheidene behandelmethoden: operatief verwijderen, afschrapen, wegbranden met een elektrische naald, cryochirurgie (bevriezen) en radiotherapie. De uitdaging is, alle kankercellen te verwijderen. Een methode die Mohs-chirurgie wordt genoemd en waarbij het verwijderde weefsel laag voor laag microscopisch wordt onderzocht, is effectief voor het uitroeien van basaalcel- en plaveiselcelcarcinomen (met 95 tot 99 procent kans op genezing) en laat een maximale hoeveelheid gezond weefsel intact, terwijl er minder zichtbare littekens overblijven. Bij elk van deze behandelmethoden kan weefselreconstructie nodig zijn.

Het Amerikaanse Nationale Instituut voor Gerontologie zegt: „Alle huidkankers zouden genezen kunnen worden als ze ontdekt en behandeld zouden worden voordat ze de kans krijgen zich uit te breiden.” Vroegtijdige ontdekking is dus van levensbelang. Maar hoe kan huidkanker voorkomen worden?

Leer u tegen de zon te beschermen

Voorlichting over veilige zongewoonten hebben we van kinds af aan nodig. Volgens The Skin Cancer Foundation krijgen de meeste mensen ’vóór hun achttiende ongeveer 80 procent van de totale hoeveelheid zon waaraan ze tijdens hun leven worden blootgesteld. Wanneer men als kind één keer zo verbrandt dat er blaren ontstaan, kan dit de kans dat men later melanoom krijgt naar schatting al verdubbelen.’ Dat komt doordat huidkanker zich vaak pas na twintig jaar of meer ontwikkelt. (Zie het kader op blz. 8 voor nuttige tips om uw huid te beschermen.)

In Australië komt huidkanker, en vooral melanoom, heel veel voor. * Dat komt doordat het land voornamelijk wordt bewoond door Noord-Europese immigranten met een lichte huid, en de meesten van hen wonen aan de kust met zijn zonnige stranden. Een onderzoek onder deze immigranten wees uit dat hoe jonger ze waren toen ze in Australië arriveerden, hoe groter de kans op melanoom is, en dat onderstreept de noodzaak kinderen al vroeg te leren hoe ze zich tegen de zon kunnen beschermen. De Australische regering heeft een krachtige campagne op touw gezet om mensen voor te lichten over de gevaren van de zon, met een slogan die hen aanmoedigt een T-shirt aan te doen, een hoed op te zetten en een zonnebrandmiddel te gebruiken. Deze kleine veranderingen in leefwijze hebben al invloed op het aantal gevallen van melanoom bij jongere leeftijdsgroepen in dat land.

Wat zonnebrandmiddelen betreft, het is verstandig een product te gebruiken dat zowel uva- als uvb-straling uitfiltert. Dat is zelfs op bewolkte dagen belangrijk, want 85 procent van de uv-stralen kan door de wolken heen dringen. De stralen kunnen ook door helder water heen dringen. Sommige deskundigen bevelen een zonnebrandmiddel met een beschermingsfactor van minstens 15 aan. Om te weten hoeveel bescherming dit geeft, moet u het aantal minuten waarin u gewoonlijk verbrandt, met 15 vermenigvuldigen. Een zonnebrandmiddel moet minstens elke twee uur opnieuw worden opgebracht, maar dat verdubbelt niet de totale tijd van de bescherming.

 Verder waarschuwt The Skin Cancer Answer dat u zich niet in slaap moet laten sussen door een vals gevoel van veiligheid alleen omdat u een zonnebrandmiddel gebruikt. Geen enkel middel is voor 100 procent effectief tegen zonnebrand, en ook hoeft het niet per se huidkanker te voorkomen. Eigenlijk kan het gebruik van een zonnebrandmiddel de kans op huidkanker indirect vergroten — als u daardoor langer in de zon zou blijven. Het boek merkt op: „Veilige zongewoonten zijn de enige oplossing. Beschermende kleding dragen en binnen blijven tijdens de uren dat de zon het sterkst is, worden als ’effectieve’ wapens tegen huidkanker beschouwd.”

Wat valt er te zeggen over binnenshuis bruin worden, met een hoogtezon of een zonnebank? Slechts twintig minuten in een zonnestudio staat naar schatting gelijk met ongeveer vier uur in de zon. Men dacht dat binnen bruinen veilig was omdat daarbij voornamelijk gebruik wordt gemaakt van uva-straling, die geen verbranding scheen te veroorzaken. Maar The Skin Cancer Answer zegt: „Men weet nu dat uva dieper in de huid doordringt dan uvb, dat het huidkanker kan veroorzaken en dat het mogelijkerwijs het immuunsysteem onderdrukt.” Uit een onderzoek waarover in de internationale editie van The Miami Herald werd geschreven, bleek dat vrouwen die eens per maand of vaker een zonnestudio bezochten, „hun kans op melanoom met 55 procent vergrootten”.

Het is daarom nodig serieuze aandacht te schenken aan veilige zongewoonten. Bedenk dat als u vandaag in de zon verbrandt, dit over twintig jaar of meer tot huidkanker kan leiden. Hoe hebben sommigen strijd geleverd tegen huidkanker, en wat heeft hen geholpen ermee om te gaan?

[Voetnoten]

[Kader/Illustraties op blz. 7]

BELANGRIJKE WAARSCHUWINGSSIGNALEN VOOR MELANOOM

1. ASYMMETRIE. De meeste beginnende melanomen zijn asymmetrisch (de twee helften zijn niet gelijk). Gewone moedervlekken zijn rond en symmetrisch.

2. ONREGELMATIGE RAND. De rand van beginnende melanomen is vaak ongelijkmatig en kan geschulpt of gekarteld zijn. De rand van gewone moedervlekken is gladder, gelijkmatiger.

3. ONGELIJKMATIGE KLEUR. Verschillende kleuren bruin of zwart zijn vaak het eerste teken van melanoom. Terwijl het melanoom zich ontwikkelt, kunnen de kleuren rood, wit en blauw verschijnen. Gewone moedervlekken hebben meestal één kleur bruin.

4. DOORSNEDE. Melanomen zijn vaak groter dan gewone moedervlekken; een beginnend melanoom kan uitgroeien tot een doorsnede van meer dan een halve centimeter.

[Verantwoording]

Bron: The Skin Cancer Foundation

Skin samples: Images courtesy of the Skin Cancer Foundation, New York, NY, www.skincancer.org

 [Kader/Illustraties op blz. 8]

TIPS OM UW HUID TE BESCHERMEN

1. Beperk blootstelling aan de zon, vooral tussen 10.00 en 16.00 uur, de piekuren voor schadelijke ultraviolette (uv) straling.

2. Onderzoek minstens elke drie maanden uw huid van top tot teen.

3. Gebruik als u buiten bent een zonnebrandmiddel met een beschermingsfactor van 15 of hoger. Breng het een half uur voordat u in de zon komt en daarna elke twee uur royaal op. (Geen zonnebrandmiddel gebruiken voor kinderen onder de zes maanden.)

4. Leer uw kinderen al vroeg zich tegen de zon te beschermen, want de schade die op latere leeftijd tot huidkanker leidt, wordt aangericht in de kinderjaren.

5. Draag beschermende kleding, zoals een lange broek, een shirt met lange mouwen, een breedgerande hoed en een zonnebril met glazen die bescherming bieden tegen uv-stralen.