Hoeveel zintuigen hebben we eigenlijk?

„Onze interactie met onze omgeving gebeurt zo doeltreffend en zo moeiteloos, dat het moeilijk te bevatten is welke uitgebreide berekeningen aan zelfs de eenvoudigste zintuiglijke waarneming ten grondslag liggen.” — SENSORY EXOTICA — A WORLD BEYOND HUMAN EXPERIENCE.

STEL u eens voor dat u op een stille landweg fietst. De sensoren in uw benen stellen u in staat precies de juiste druk op de pedalen uit te oefenen om uw snelheid te behouden. Uw evenwichtsorganen houden u rechtop; uw neus ruikt de geuren; uw ogen nemen het panorama op; uw oren zijn zich bewust van het getjilp van vogels. Dorstig grijpt u naar uw fles met drinken, daarbij geholpen door tastreceptoren in uw vingers. Uw smaakpapillen en uw sensoren voor warmte en kou vertellen u hoe de vloeistof smaakt en wat de temperatuur ervan is. Sensoren in uw huid en aan uw lichaamshaar laten u weten hoe sterk het briesje is en, in samenwerking met uw ogen, hoe hard u rijdt. Uw huid informeert u ook over de omgevingstemperatuur en de luchtvochtigheid, terwijl uw tijdsbesef u vertelt hoe lang ongeveer u onderweg bent. Uiteindelijk zullen inwendige zintuigen u dwingen om te rusten en te eten. Ja, het leven is werkelijk een schitterend samenspel van de zintuigen!

Niet meer dan vijf zintuigen?

Hoeveel zintuigen spelen er bij zo’n fietstochtje een rol — niet meer dan de traditionele vijf: het gezicht, het gehoor, de reuk, de smaak en het gevoel? Volgens de Encyclopædia Britannica zijn deze vijf zintuigen in de oudheid opgesomd door de filosoof Aristoteles, wiens „invloed zo langdurig is geweest dat veel mensen nog steeds over de vijf zintuigen spreken alsof er geen andere zijn”.

Maar volgens de Britannica leveren alleen al onderzoeken naar de gevoeligheid van de huid „bewijzen op dat de mens meer dan vijf zintuigen heeft”. Hoe is dat mogelijk? Bepaalde functies die ooit onder het gevoel werden gerangschikt, worden nu als afzonderlijke zintuigen beschouwd. Pijnreceptoren bijvoorbeeld reageren op, en onderscheiden ook, mechanische, thermische en chemische krachten of agentia. Andere sensoren signaleren jeuk. Er zijn aanwijzingen dat we minstens twee soorten druksensoren hebben  — een voor lichte, oppervlakkige druk en een voor diepe stimulering. Ons lichaam beschikt ook over een hele reeks inwendige zintuigen. Welke rol spelen die?

De inwendige zintuigen

Inwendige zintuigen bespeuren veranderingen die zich in ons lichaam voordoen. Ze signaleren bijvoorbeeld honger, dorst, vermoeidheid, inwendige pijn en de noodzaak adem te halen of naar het toilet te gaan. In samenwerking met onze biologische klok maken inwendige sensoren dat we ons aan het einde van de dag vermoeid voelen, of ze bezorgen ons een jetlag als we op lange vliegreizen verscheidene tijdzones gepasseerd zijn. Omdat we bewust het verstrijken van de tijd kunnen „waarnemen”, heeft men zelfs wel het idee geopperd ook tijdzin aan de lijst van zintuigen toe te voegen.

We beschikken ook over een vestibulair zintuig of evenwichtsgevoel, dat in ons binnenoor zetelt. Het reageert op de zwaartekracht, versnelling en rotatie. En tot slot hebben we een kinesthetisch zintuig, dat ons in staat stelt spierspanning waar te nemen en, zelfs met gesloten ogen, weet te hebben van de beweging en positie van onze ledematen.

Zintuiglijke waarneming is uiteraard niet uniek voor mensen. Ook dieren bezitten een ruime verscheidenheid aan zintuigen, waaronder een paar werkelijk verbazingwekkende die wij niet hebben. In het volgende artikel zullen we er enkele onder de loep nemen. We zullen ook onszelf en de unieke eigenschappen waardoor mensen een speciale plaats onder de bewoners van de aarde innemen, nader beschouwen.

[Kader/Illustraties op blz. 4]

Het wonder van de menselijke tastzin

De menselijke hand heeft een bijzonder fijne tastzin. Volgens het blad Smithsonian hebben onderzoekers ontdekt dat onze hand een oneffenheid van slechts drie micron hoog kan voelen. (Een menselijke haar heeft een doorsnede van 50 tot 100 micron.) Maar door „een weefselstructuur in plaats van een oneffenheid te gebruiken, constateerden de onderzoekers dat de hand iets ruws van slechts 75 nanometer hoog kan voelen” — en een nanometer is een duizendste van een micron! Die opmerkelijke gevoeligheid wordt toegeschreven aan zo’n 2000 tastreceptoren in elke vingertip.

Onze tastzin speelt ook een sleutelrol in onze gezondheid en ons welzijn. „Door de liefkozing van iemand anders komen er hormonen vrij die pijn kunnen verlichten en klaarheid in iemands geest kunnen brengen”, zegt U.S.News & World Report. Sommigen denken dat wanneer een kind de liefdevolle aanraking van anderen moet ontberen, zijn groei belemmerd wordt.

[Illustratieverantwoording op blz. 3]

Eye: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; ear and inner ear: © 1997 Visual Language; hand: The Anatomy of Humane Bodies, with figures drawn after the life by some of the best masters in Europe . . . Oxford, 1698, William Cowper