De matatu — Het kleurrijke vervoermiddel van Kenia

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN KENIA

IEMAND die weleens in Kenia is geweest, komt altijd superlatieven te kort om zijn reis te beschrijven. Een olifantenmatriarch, een majestueuze leeuw en een vuurrode zonsondergang zijn intense beelden die de reiziger bijblijven. De natuur hier is van een bijzondere en gevarieerde schoonheid. Maar op de vele wegen in dit gebied is een ander soort bezienswaardigheid te zien — de veelzijdige matatu. De naam slaat op een aantal voertuigen voor openbaar vervoer. Door hun boeiende kenmerken zijn ze in Kenia een bijzonder populair vervoermiddel geworden.

De herkomst van de matatu is al even interessant als de manier waarop hij functioneert. De eerste in zijn soort was een wrakkige Ford Thames, een overblijfsel van het wagenpark dat in de Tweede Wereldoorlog door Britse soldaten in Ethiopië werd gebruikt. In het begin van de jaren ’60 gebruikte een inwoner van Nairobi deze rammelkast om enkele vrienden naar het centrum van de stad te vervoeren, waarvoor hij hun een bijdrage van amper dertig cent per persoon vroeg voor de benzine. * Korte tijd later zagen anderen het financiële voordeel dat de oude wagens konden opleveren. Dus werden veel wagens omgebouwd tot een vervoermiddel voor 21 passagiers, met drie evenwijdige houten banken die als zitplaatsen dienden. Wat dat betreft lijken ze op de oude bolekaja’s in Nigeria. Elke passagier betaalde per rit de oorspronkelijke prijs van drie muntjes van tien cent. Dat verklaart misschien hoe de wagens aan de naam matatu zijn gekomen, namelijk van tatu, een Swahiliwoord dat „drie” betekent. Sindsdien heeft de matatu een complete metamorfose ondergaan, zodat de huidige modellen weinig gelijkenis vertonen met hun rammelende voorgangers. Ja, de matatu van tegenwoordig is een flitsend vervoermiddel dat door een Keniaanse krant beschreven werd als een „gestroomlijnd en regenboogkleurig projectiel”. Het is geen voortbrengsel van de huisnijverheid van de jaren ’60!

Een rit in een matatu kan een opwindende ervaring zijn, vooral wanneer de chauffeur zich onverschrokken een weg baant door het drukke stadsverkeer! Laten we een kort tochtje in zo’n matatu door Nairobi maken en eens kijken hoe het voelt.

 Een fascinerende bezienswaardigheid

Onze rit zal beginnen op een plek waar tientallen van deze busjes geparkeerd staan, in afwachting van hun vertrek in verschillende richtingen. Het is één uur ’s middags en het is er een drukte van belang doordat iedereen probeert net die matatu te vinden die hen naar hun bestemming zal brengen. Enkele passagiers willen naar het binnenland, een tocht die verscheidene uren in beslag zal nemen. Anderen moeten een paar kilometer buiten het stadscentrum zijn, misschien om snel ergens iets te eten. De matatu komt goed van pas.

Hebt u opgemerkt dat de meeste van deze busjes uitgevoerd zijn in allerlei felle kleuren? Dat is meer dan alleen een middel ter verfraaiing van de buitenkant. Er zijn klanten die voor hun rit de matatu uitkiezen die zij het mooiste vinden. Als we de voertuigen van dichterbij bekijken, blijkt dat er ook een aantal namen op de zijkanten zijn geschilderd. Enkele ervan slaan op actuele thema’s — bijvoorbeeld „El Nino”, „Millennium”, „De website”, „Internet” en „Dot Com”. Andere, zoals „Volgzaam” en „Zendeling”, wijzen op aantrekkelijke menselijke eigenschappen of prestaties. Qua aanblik is de jeepney van de Filippijnen de grootste rivaal van de schitterende matatu. Het is interessant dat ook de jeepney een bijproduct is van de Tweede Wereldoorlog.

Het lokken van passagiers zorgt voor een boeiend tafereel. Ondanks de duidelijke bordjes op de voorruit waarop hun route staat aangegeven, schreeuwen de conducteurs om het hardst terwijl de chauffeurs al claxonnerend een melodieus wijsje laten horen. Wees niet verbaasd wanneer u op enkele matatu’s bordjes ziet met „Jeruzalem” of „Jericho”. Als u in een van deze busjes stapt, komt u niet in het Midden-Oosten terecht maar in de oostelijke buitenwijken van Nairobi die deze bijbelse namen dragen. Omdat de conducteurs van bijna elke matatu proberen klanten te werven, is het geen wonder dat veel mensen de grootste moeite hebben een keuze te maken!

Welkom aan boord van de Aardbei! Hopelijk wordt het een plezierige rit. Het schijnt dat velen de voorkeur geven aan deze specifieke matatu, want het busje is binnen een paar minuten vol. Uit de kleine boxen die aan het dak zijn opgehangen, komt rustig stemmende achtergrondmuziek. Maar denk nu niet dat dit voor alle matatu’s geldt. Het is bekend dat sommige enorme luidsprekers onder de banken hebben waar oorverdovende muziek uit komt. Nu is het  inmiddels tien minuten geleden dat de laatste plaats werd bezet. Toch is onze matatu nog geen centimeter van zijn plaats gekomen. Waar wachten we op? Het middenpad tussen de rijen zitplaatsen moet nog worden opgevuld met staande passagiers. Al gauw is er nauwelijks ruimte over om je te keren. De matatu zal waarschijnlijk nog een paar keer langs de route stoppen om nog meer passagiers mee te nemen.

Eindelijk zijn we onderweg. Volkomen vreemden voeren een geanimeerd gesprek, voornamelijk over het nieuws van de dag. Het lijkt wel een markt. Maar pas op dat u niet te veel opgaat in het gesprek. Van sommige mensen is bekend dat ze hun bestemming voorbij zijn gereden omdat ze te druk in zulke gesprekken verwikkeld waren.

Een matatu is niet gebonden aan een bepaalde route. Om een deadline te halen die de chauffeur zichzelf heeft opgelegd, zal hij elk beschikbare vrije stukje weg gebruiken — inclusief het gedeelte dat voor voetgangers bestemd is — en soms scheelt het maar een haar of hij rijdt een voetganger aan. De taak van de conducteur is ondertussen niet eenvoudig. Hij probeert het geld te innen van de rumoerige passagiers, van wie sommigen niet erg meewerken. Niettemin begint hij zelden aan een kibbelpartijtje. Óf de passagier betaalt óf de matatu stopt onmiddellijk en de passagier krijgt te horen dat hij moet uitstappen — soms op een onvriendelijke manier! De conducteur waarschuwt de chauffeur als er iemand uit wil stappen, terwijl hij ondertussen uitkijkt naar anderen die willen instappen. Hij geeft de chauffeur een teken door te fluiten, op het dak te kloppen of aan een bel te trekken, die strategisch bij de deur hangt. Hoewel er op bepaalde plaatsen haltes voor al het openbaar vervoer zijn, kan de matatu altijd en overal stoppen om mensen in of uit te laten stappen.

Nu we het centrum uit zijn, bevinden we ons in een kleine buitenwijk waar de meeste passagiers uitstappen. Het is tijd voor de matatu om de terugreis te aanvaarden naar de plek waar hij vandaan is gekomen. Hij zal onderweg meer mensen meenemen. Die zullen hetzelfde meemaken als wij. Zonder enige twijfel was het ondanks het horten en stoten een plezierige rit in de Aardbei.

Een blijvertje

Met gemiddeld 30.000 voertuigen heeft de matatu-transportsector in Kenia zich omgevormd van wat het tientallen jaren geleden was — iets  wat aan de oorlog was overgehouden — tot een bruisend imperium waarin vele miljoenen dollars omgaan. Maar de ongebondenheid ervan heeft ook enkele problemen opgeleverd. Chauffeurs zijn er bijvoorbeeld van beschuldigd dat ze verkeersregels negeren waaraan de andere weggebruikers zich wel houden en de overheid heeft veel regels ingevoerd om de bedrijfstak te beteugelen. Nu en dan heeft de sector op zulke manoeuvres gereageerd door diensten te laten uitvallen, waardoor duizenden mensen die dagelijks op de matatu rekenen, werden gedupeerd. Hoewel misschien niet iedereen houdt van de manier waarop de matatu’s functioneren, voorzien deze vervoermiddelen in een alternatieve manier van snel vervoer voor de mensen in deze regio met een laag inkomen.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 22, 23]

Een Ford Thames

[Verantwoording]

Noor Khamis/The People Daily