Wat is er toch gebeurd met de „baan voor het leven”?

GRAHAM * werkte 37 jaar voor een groot Australisch bedrijf. Toen hij achter in de vijftig was, kreeg hij plotseling te horen dat zijn diensten over een paar weken niet meer nodig waren. We kunnen zijn verwarring begrijpen — ze weerspiegelde zijn verbijstering en diepe bezorgdheid voor zijn toekomstige welzijn. ’Wat is er toch gebeurd met mijn „baan voor het leven”, waarvan ik dacht dat ze zeker was totdat ik de pensioengerechtigde leeftijd had bereikt?’, vroeg Graham zich af.

Uiteraard is het verlies van een baan niet ongewoon, noch is het iets nieuws. Maar de omvang van het verlies van banen op mondiale schaal is voor de huidige generatie werknemers wel nieuw. Ongetwijfeld bestaan er veel redenen voor het verlies van een baan, maar een voorname reden blijkt zogenoemde inkrimping te zijn. Wat is inkrimping en hoe is dit verschijnsel ontstaan?

De veranderende werkplek

De economieën van vandaag zijn in toenemende mate wereldeconomieën geworden. Dat gebeurde vooral aan het eind van de jaren ’70 in de Verenigde Staten, toen bedrijven merkten dat een stijgend aantal consumenten hun keus lieten vallen op auto’s, elektronica en veel andere goederen die in het buitenland waren geproduceerd.

In een poging concurrerend te worden en de productiekosten te verlagen, begonnen Amerikaanse bedrijven het aantal werknemers te verminderen en methoden en machines te verbeteren. De methode die werd gebruikt om het aantal arbeidskrachten te reduceren, kwam bekend te staan als inkrimping. Het proces is beschreven als „het verminderen van de grootte van het personeelsbestand van een organisatie, gewoonlijk door een combinatie van ontslagen, vervroegde uittredingsregelingen, overplaatsingen en natuurlijke afvloeiing”.

Een aantal jaren lang waren het voornamelijk fabrieksarbeiders die door inkrimping werden getroffen. Maar eind jaren ’80 en begin jaren ’90 begon dit proces een groeiend aantal kantoormensen te omvatten; in het bijzonder het middenkader. Al gauw kregen alle geïndustrialiseerde landen met deze trends te maken. En omdat de financiële druk bleef bestaan, zochten regeringen en andere werkgevers naar manieren om de kosten te verlagen door verdere inkrimping.

Voor veel werknemers bestaat er geen arbeidszekerheid meer. Een vakbondsfunctionaris zegt: „Mensen die 10, 15, 20 jaar trouwe dienst hebben geleverd, hebben gezien dat hun impliciete contract werd verscheurd en ze stonden op straat.” In haar boek Healing the Downsized Organization legt Delorese Ambrose uit dat in 1956 de term „organisatieman” werd gesmeed om de karakteristieke werknemer te beschrijven. Ze voegt eraan toe: „Of hij nu als vakbondsarbeider of als manager werkte, de organisatie mocht beschikken over zijn economische welzijn, maatschappelijk leven en loyaliteit in ruil voor zekerheid — een baan voor het leven. Het is duidelijk dat deze overeenkomst in de moderne onderneming is geschonden.”

Miljoenen werknemers over de hele wereld hebben hun baan verloren door inkrimping en er is geen groep werknemers die er zonder kleerscheuren van af is gekomen. Alleen al in de Verenigde Staten is het aantal getroffen werknemers aanzienlijk geweest, en miljoenen zijn hun vaste baan kwijtgeraakt. Soortgelijke inkrimping is in veel andere landen voorgekomen. Maar op zich geven deze kille statistische gegevens geen beeld van het menselijk leed dat erachter schuilgaat.

 De nadelige gevolgen

Graham, die aan het begin van dit artikel werd genoemd, zei: „Je raakt psychisch flink beschadigd.” Hij vergeleek zijn ontslag met „een ziekte of een afmattende lichamelijke krachtmeting”.

Wanneer loyaliteit niet wordt beloond, voelen mensen zich verraden omdat de offers die ze voor het bedrijf hebben gebracht niet worden gewaardeerd. Het vertrouwen is weg, vooral wanneer veel topmensen er door het verminderen van het aantal arbeidsplaatsen binnen het bedrijf enorm op vooruitgaan. Door het plotselinge verlies van een geregeld inkomen bestaat bovendien het gevaar dat de werkloze zijn hypotheeklasten, andere schulden, gezondheidszorg voor gezinsleden en schoolgeld niet meer kan betalen en zijn levensstandaard, hobby’s en persoonlijke bezittingen niet kan behouden. Dat leidt tot gevoelens van wanhoop en waardeloosheid.

Omdat vast, zinvol werk veel bijdraagt tot gevoelens van eigenwaarde, is het voor te stellen wat een verwoestende uitwerking werkloosheid heeft op mensen die gehandicapt, ongeschoold of al wat ouder zijn. Een onderzoek in Australië heeft uitgewezen dat personen in de leeftijd van 45 tot 59 jaar de grootste kans liepen voor ontslag in aanmerking te komen. Dit is echter wel de leeftijdsgroep die er de meeste moeite mee heeft zich aan de verandering aan te passen.

Zijn er alternatieven? Parttimewerk of werk dat minder goed wordt betaald, is beslist te verkiezen boven werkloosheid. Maar dat kan resulteren in een lagere levensstandaard. En het is gebleken dat slechts ongeveer een derde van de ontslagen werknemers uiteindelijk een baan krijgt die net zo goed wordt betaald als hun vorige baan. Hierdoor komt een gezin nog meer onder druk te staan.

Zelfs nu een baan hebben betekent misschien nog geen gerustheid. Dat komt omdat het vooruitzicht op het in de toekomst verliezen van een baan een subtiele maar verwoestende uitwerking heeft. Het boek Parting Company zegt: „Het verlies van je baan tegemoet zien is als het uitkiezen van de beste manier om door een vrachtwagen aangereden te worden. Aan het uittesten van zelfs de meest ingenieuze ideeën kom je maar zelden toe, want gewoonlijk zie je de vrachtwagen niet voordat je erdoor wordt verpletterd.”

Wat voor uitwerking heeft werkloosheid op jongeren? Na een onderzoek door een ministerie van onderwijs en wetenschappen werd het volgende opgemerkt: „Een van de belangrijkste externe bevestigingen dat de volwassenheid was bereikt, was het krijgen van een fulltimebaan; dat was een teken van het begin van een ’echt’ volwassen leven, in een wereld van volwassenen en onder volwassen condities, met de bijbehorende financiële onafhankelijkheid.” Als men dus vindt dat werk een teken is van het begin van een echt volwassen leven, zou werkloosheid voor jongeren een ramp kunnen zijn.

Werkloosheid overleven

Het omgaan met het verlies van een baan is wel vergeleken met het lopen door een mijnenveld. Het boek Parting Company constateert dat de meest voorkomende emoties die men ondervindt  woede, schaamte, angst, verdriet en zelfmedelijden zijn. Het is moeilijk hier tegen opgewassen te zijn. De auteur merkt op: „Je hebt een moeilijke opdracht gekregen — beslissen over je toekomst. Je hebt niet om deze opdracht gevraagd, je weet waarschijnlijk niet hoe je verder moet en ineens kun je je heel erg eenzaam voelen.” En een van de moeilijkste opgaven waarvoor de werkloze komt te staan, is om het plotselinge ontslag aan zijn gezin uit te leggen.

Maar er zijn een paar praktische manieren om iets te doen aan de impact van inkrimping. De eerste stap is om onmiddellijk te bezuinigen op uw manier van leven door een levensstijl uit te stippelen die eenvoudiger is dan waaraan u tot nu toe gewend was en er dan vervolgens naar te leven.

Hier volgen enkele suggesties die u kunnen helpen de situatie aan te pakken, ook al vormen ze niet voor alles een oplossing. Erken ten eerste dat het onverwachte verlies van een baan tegenwoordig bij het leven hoort. Houd dus ongeacht uw leeftijd en ervaring, met die mogelijkheid rekening door de manier waarop u uw leven leidt.

Ten tweede, wees voorzichtig met het aangaan van grote schulden voor dingen die niet noodzakelijk zijn voor voedsel, kleding en onderdak. Leef binnen de grenzen van uw inkomen en ga er niet van uit dat u schulden kunt aflossen met verwachte inkomsten van promoties of regelmatige salarisverhogingen. De boodschap van de huidige economie is dat er misschien geen langetermijntoekomst is waarop men kan vertrouwen.

Ten derde, zoek manieren waarop u uw leven kunt vereenvoudigen en reduceer bestaande financiële verplichtingen. Daartoe behoort het zich ontdoen van schulden voor dingen die niet noodzakelijk zijn voor een redelijk eenvoudige, gezonde levensstijl.

Ten vierde, neem opnieuw uw levensdoeleinden, in geestelijk en wereldlijk opzicht onder de loep, en stel ze bij. Vervolgens kunt u alle beslissingen afwegen tegen uw doeleinden en inschatten wat daarvan de uitwerking is.

Ten slotte, kijk niet verlangend naar de levensstijl van anderen in uw omgeving die minder spaarzaam leven zodat u niet naar de dingen gaat verlangen die zij hebben en tot hun manier van leven wordt verlokt.

Dit zijn een paar suggesties die u en uw gezin kunnen helpen om de valstrik te vermijden in een zeer onzekere wereld op onzekere rijkdom te vertrouwen en om behoed te worden voor veel van de zorgen die door hedendaagse levensstijlen ontstaan.

Felix Rohatyn, een voormalig investeringsbankier, heeft naar verluidt gezegd: „Er is iets fundamenteel mis in onze maatschappij wanneer de werkloosheid van de een de rijkdom van de ander teweegbrengt.” Dit systeem is zo fundamenteel verkeerd dat het spoedig vervangen zal worden door een wereld waarin de uitdrukking „baan voor het leven” een betekenis zal krijgen die ons huidige voorstellingsvermogen te boven zal gaan. — Jesaja 65:17-24; 2 Petrus 3:13.

[Voetnoot]

[Inzet op blz. 14]

’Er is iets fundamenteel mis wanneer de werkloosheid van de een de rijkdom van de ander teweegbrengt’

[Illustratie op blz. 15]

Zoek manieren om uw leven te vereenvoudigen