Probeer het eens met stokjes!

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT OP TAIWAN

VAN haar gezicht is duidelijk af te lezen hoezeer het kleine meisje van haar eten geniet. In haar linkerhand houdt zij een kom die tot de rand gevuld is met rijst, stukjes groente en vis. In haar rechterhand heeft zij twee dunne bamboestokjes. Haar vingertjes manipuleren de stokjes om de lekkerste hapjes eruit te pikken en keurig in haar mond te stoppen. Soms brengt zij de kom aan haar lippen en schuift met een paar snelle bewegingen van de stokjes de rijst zo haar mond in. Het oogt allemaal zo natuurlijk, gemakkelijk en netjes.

Wat het meisje in haar hand heeft, zijn natuurlijk de legendarische eetstokjes. In het Chinees heten ze k’uai tzu (pinyin: kuaizi), wat „snelle” betekent. Volgens zeggen is het Engelse woord voor eetstokjes, chopsticks, afkomstig van het pidgin woord chop, wat „snel” betekent. Hoe dan ook, ze worden in bijna elk huishouden in Zuidoost-Azië aangetroffen. Misschien hebt u wel eens geprobeerd ze te gebruiken tijdens een etentje in een Chinees restaurant. Maar weet u waar het idee om met stokjes te eten vandaan is gekomen? Of hoe en wanneer ze voor het eerst werden gebruikt? En zou u willen weten wat de juiste manier is om ze te gebruiken?

De „snelle” stokjes

Eetstokjes zijn dun en zo’n 20 tot 25 centimeter lang. De bovenste helft van de stokjes is vaak vierkant. Daardoor zijn ze makkelijker vast te pakken en rollen ze niet over tafel. De onderste helft is meestal rond. Japanse stokjes zijn vaak korter en onderaan meer puntvormig dan Chinese.

In deze dagen van massaproductie verschaffen veel restaurants voorverpakte stokjes die bovenaan nog aan elkaar zitten. De gast moet ze van elkaar lostrekken voordat ze gebruikt kunnen worden. Omdat ze slechts voor eenmalig gebruik zijn, worden zulke stokjes van onbewerkt hout of bamboe gemaakt. Stokjes die in de duurdere etablissementen of thuis worden gebruikt, zijn vaak heel mooi en worden vervaardigd van gepolijst bamboe, gelakt hout, plastic, roestvrij staal, of misschien zelfs van zilver of ivoor. Soms staat er ook poëzie op of zijn ze sierlijk beschilderd.

Hoe stokjes gebruikt moeten worden

Veel bezoekers aan landen in het Verre Oosten zoals China en Japan zijn gefascineerd wanneer zij een klein kind van misschien maar een jaar of twee met zo’n paar ogenschijnlijk veel te grote stokjes zien eten. In een mum van tijd stopt het kind de inhoud van de kom beetje voor beetje in zijn mond. Het lijkt echt gemakkelijk.

Zou u een paar van deze „snelle” stokjes willen leren gebruiken? Aanvankelijk vindt u het misschien moeilijk om de stokjes te bewegen op de manier waarop u dat wilt, maar na wat oefening is het niet moeilijk meer en worden de stokjes net een verlengstuk van uw hand.

Eetstokjes worden meestal met maar één  hand vastgehouden, gewoonlijk de rechter. (Zie de illustraties op blz. 15.) Vorm uw hand eerst tot een kom, met uw duim tegenover uw vingers. Plaats een stokje tussen uw duim en vingers en laat het rusten op het begin van uw wijsvinger en het uiteinde van uw ringvinger. Plaats vervolgens het tweede stokje parallel aan het eerste en houd het vast met uw duim, wijsvinger en middelvinger, net als een potlood. Breng de uiteinden op gelijke hoogte door ermee op tafel te tikken. Beweeg nu het bovenste stokje door uw wijs- en middelvinger te buigen, terwijl u het onderste stokje stilhoudt. Oefen tot u de uiteinden van de stokjes makkelijk tegen elkaar aan kunt krijgen. Nu bent u er klaar voor dit handige gerei te gebruiken voor het oppakken van de heerlijke hapjes in een Chinese maaltijd — van rijstkorrels tot kwarteleitjes! Stokjes en Chinees voedsel gaan goed samen omdat het voedsel meestal in stukjes wordt gesneden.

Maar hoe werkt het met gerechten waarbij een kip, eend of varkensbout in zijn geheel wordt geserveerd, zonder tot kleine stukjes versneden te zijn? Meestal wordt het vlees zo gaar opgediend dat er makkelijk met stokjes een hapje afgehaald kan worden. Stokjes zijn ideaal voor vis, die vaak in zijn geheel wordt geserveerd; graten zijn er veel gemakkelijker mee te vermijden dan met mes en vork.

En het eten van rijst? Als het een informele gelegenheid is, mag u de rijstkom met uw linkerhand naar uw mond brengen en de rijst met de stokjes in uw mond schuiven. Bij een formelere maaltijd dient u de rijst echter met de stokjes op te pakken, kleine beetjes tegelijk.

En soep, een vast onderdeel van Chinese maaltijden? Er wordt meestal een porseleinen lepel bij gegeven. Maar als in de soep vermicelli of knoedels of stukjes groente, vlees of vis zitten, probeer dan met de stokjes in uw rechterhand het voedsel op te pakken en met behulp van de lepel in uw linkerhand naar uw mond te brengen.

Etiquette en stokjes

Wanneer u bij Chinezen thuis wordt uitgenodigd voor een maaltijd, is het nuttig op de hoogte te zijn van de Chinese tafelmanieren of etiquette. Eerst worden er diverse schalen midden op tafel gezet. Wacht tot de gastheer of het gezinshoofd zijn stokjes pakt en gebaart  dat iedereen kan beginnen. Dat is het moment voor gasten om de uitnodiging te beantwoorden, hun stokjes te pakken en te beginnen.

De schalen worden niet doorgegeven, zoals soms bij westerse maaltijden, maar iedereen aan tafel bedient zichzelf. Tijdens gezinsmaaltijden is het gebruikelijk dat iedereen met zijn eigen paar stokjes hapjes uit de serveerschalen haalt en zo in zijn mond stopt. Desondanks wordt het als ongemanierd beschouwd om te slurpen, je stokjes af te likken of je favoriete hapjes uit de gerechten te vissen. In de Oriënt leren moeders hun kinderen dat zij niet op het uiteinde van hun stokjes moeten bijten, niet alleen uit het oogpunt van hygiëne maar ook omdat de stokjes er lelijk van worden.

Omwille van de gasten worden er soms opscheplepels of extra stokjes verschaft. Die worden gebruikt om hapjes van de middelste schalen naar een ander schaaltje of naar uw rijstkom over te hevelen. Wees echter niet beledigd als uw gastheer zijn stokjes gebruikt om een heerlijk hapje uit te kiezen en het rechtstreeks in uw kom te doen. Hij wil er tenslotte voor zorgen dat zijn geëerde gast het beste deel krijgt!

Het wordt als ongemanierd beschouwd om met stokjes te wijzen, net als voor mes en vork geldt. Het is net zo ongemanierd om iets anders op te pakken terwijl u uw stokjes nog vasthoudt. Wanneer u dus de opscheplepel gaat gebruiken, of een servet of een theekopje wilt pakken, leg dan eerst uw stokjes neer. Met dit doel worden vaak aantrekkelijke leggers verschaft.

Wanneer u klaar bent met eten, leg uw stokjes dan netjes neer, leun ontspannen wat achterover en wacht. Het getuigt van slechte manieren van tafel te gaan voordat iedereen klaar is. Opnieuw is de gastheer of het gezinshoofd degene die de maaltijd beëindigt door op te staan en iedereen uit te nodigen van tafel te gaan.

Nu u weet hoe u stokjes moet gebruiken, hoeft u er alleen nog maar een paar aan te schaffen en ermee te oefenen. Waarom zou u de volgende keer dat iemand u uitnodigt voor een Chinese maaltijd in een restaurant of bij hem thuis, niet eens een paar „snelle” stokjes proberen? Misschien smaakt het voedsel u dan zelfs beter!

[Kader/Illustratie op blz. 14]

Wat „snelle” geschiedenis

Sommige Chinese geleerden zijn van mening dat de eerste stokjes niet gebruikt werden om te eten, maar om te koken. Kleine stukjes rauw voedsel werden in bladeren verpakt en verhitte kiezelstenen werden met behulp van stokjes in de verpakking gestopt. Op deze manier kon voedsel worden gekookt zonder dat de kok zich brandde! Later in de geschiedenis werden stokjes gebruikt om stukjes voedsel uit de kookpot te halen.

De eerste stokjes werden waarschijnlijk van vergankelijk hout of bamboe gemaakt. * Dat is één reden waarom het vrijwel onmogelijk is met zekerheid vast te stellen wanneer precies ze voor het eerst werden gebruikt. Sommigen zijn van mening dat in China al tijdens de Sjang-dynastie (ongeveer de zestiende tot de elfde eeuw v.G.T.) stokjes werden gebruikt. In een kort na Confucius (551–479 v.G.T.) op schrift gesteld historisch document werd gesproken over het ’knijpen’ van voedsel uit soep, wat erop duidt dat er gebruik werd gemaakt van een soort stokjes.

Kennelijk was tijdens het begin van de Han-dynastie (206 v.G.T. tot 220 G.T.) het eten met stokjes algemeen gebruikelijk geworden. In Changsha in de provincie Hunan is een graf uit die periode blootgelegd, waarin gelakt eetgerei, waaronder stokjes, werd aangetroffen.

Ook de Japanners, Koreanen, Vietnamezen en anderen in de Oriënt gebruiken stokjes, voornamelijk wegens de invloed van de Chinese cultuur.

[Voetnoot]

[Illustraties op blz. 15]

Oefening baart kunst