1, 2. Felogonaaki fēfē e tau matua mo e tau fanau? Ka ko e heigoa ka uka ma lautolu ke taute he falu magaaho?

 TOKOLOGA e tama he tau Faahi Kaufakalataha ne hūhū ki ai e hūhū nei: “Kaeke ke iloa e koe to mamate e tau matua haau a pogi, ko e heigoa haau ka tala age ki a laua he aho nei?” Teitei ni a lautolu oti ke pehē to nakai manako a lautolu ke tutala hagaao ke he tau lekua po ke tau fekehekeheaki. Ka e, pehē a lautolu to tala age a lautolu ke he tau matua ha lautolu: “Fakamolemole atu au” mo e “Fakaalofa lahi mahaki au ki a koe.”​​—For Parents Only, by Shaunti Feldhahn and Lisa Rice.

² Fa mahani, kua fakaalofa e tau fanau ke he tau matua ha lautolu, ti fakaalofa e tau matua ke he tau fanau ha lautolu. Mooli lahi e mena nei ke he tau tagata he Atua. Pete ia, ko e matutakiaga he vahāloto he tau matua mo e tau fanau kua uka he falu magaaho. Ko e ha ne tupu e mena ia? Ko e heigoa ati uka he tau matua mo e tau fanau ke tutala hagaao ke he falu mena? Ko e heigoa he tau matua mo e tau fanau ka taute ke fakaholo ki mua e matutakiaga ha lautolu?

3. (a) Ko e ha ne uka ai ma e tau magafaoa tokologa ke matutaki mitaki? (e) Ko e ha kua mukamuka ai ma e tau magafaoa Isaraela ke matutaki?

³ Kua uka ma e tau magafaoa tokologa ke lahi e magaaho ma e matutakiaga mitaki. Ka e nakai pihia ke he vahā he tau Isaraela. He tala age a Mose ke he tau matua taane Isaraela ke fakaako e tau fakatufono he Atua ke he tau fanau ha lautolu, ne pehē a ia: “Kia fakaako atu mau ia ke he hau a fanau, mo e vagahau ki ai, ka nofo a koe ke he hau a fale, ti pihia foki ka fano a koe ke he puhala, ti pihia foki ka takoto a koe, ti pihia foki ka matike ai a koe.” (Teu. 6:6, 7) Ne fakaaoga he tau tama e aho mo e matua fifine ha lautolu i kaina po ke matua taane ha lautolu he gahua. Lahi e magaaho ma e tau fanau mo e tau matua ke  fakalataha auloa mo e tutala. Ko e fua, ne mukamuka ma e tau matua ke iloa e tau manako, tau fatuakiloto, mo e aga he tau tama ha lautolu. Ti maeke foki he tau fanau ke iloa mitaki e tau matua ha lautolu.

4. Ko e heigoa ne taute e tau magafaoa he vahā nei ke uka e matutakiaga?

⁴ Kehe lahi e moui he vahā nei. Falu motu, ne kamata e tau tama ke ō he aoga he tau tama ikiiki lalahi, falu mogo ko e ua laia e tau ha lautolu he moui. Tokologa e tau matua taane mo e tau matua fifine ne gahua mamao mai he tau kaina. Ti ko e magaaho ka fakalataha e tau matua mo e tau fanau, ne fakaaoga e lautolu e tau magaaho ha lautolu ke kitekite televisoni po ke fakaaoga e tau komopiuta po ke tau telefoni ha lautolu. Tokologa e magafaoa ne nakai feiloaaki mooli e tau matua mo e tau fanau ha lautolu. Teitei ke nakai fai matutakiaga.

5, 6. Ko e heigoa e tau hikiaga ne taute he falu matua ke maeke ke fakaaoga fakalahi e tau magaaho mo e tau tama ha lautolu?

⁵ Maeke nakai a koe ke manamanatu ke he tau puhala ke fakaaoga fakalahi e magaaho mo e magafaoa haau? (Totou Efeso 5:15, 16.) Ne talia he falu magafaoa ke fakatote e kitekite televisoni po ke fakaaoga e komopiuta. Falu ne fifili ke taha e fua kai auloa he aho. Ko e tapuakiaga magafaoa ko e magaaho homo ue atu ma e tau matua mo e tau fanau ke feiloaaki mitaki he fakaako auloa e Tohi Tapu. Ka e nakai ni ko e magaaho anei ma e tau magafaoa ke fakalataha auloa. Lata ia lautolu ke kumi magaaho ke tutala he tau aho takitaha. Ato ō e fanau haau he aoga, talahau taha mena atihake, fakatutala e lauga he aho, po ke liogi auloa. Maeke e mena nei ke lagomatai a lautolu he aho.

⁶ Falu matua ne maeke ke taute e tau hikiaga he tau momoui ha lautolu ke maeke ke lahi e magaaho ke fakaaoga mo e tau fanau ha lautolu. Ma e fakatai, ko Laura, ko e matua fifine ne ua e tama ikiiki, ne oti e gahua tupe tumau ma e kakano nei. a Pehē a ia: “He pogipogi ne fakatepetepe a mautolu oti ke ō ke he gahua po ke aoga. Ka liu au ki kaina he mogo afiafi, ne fitā e momohe e tau tama haaku, he fakamomohe he tagata leveki tama.” Tali  mai he toka e Laura e gahua haana, ne tote e tupe he magafaoa, ka e logona hifo e ia kua iloa mooli e ia mogonei e tau manatu mo e tau lekua he tau tama haana. Lafi e ia: “Ne fanogonogo au ke he tau mena ne talahau e laua he liogi ti maeke ke takitaki, fakamafana, mo e fakaako ki a laua.”

7. Ko e heigoa e gūgū aga mau he tau matua mo e tau fanau?

⁷ He mole e hūhū tala ke he tokologa e fanau ikiiki, ko e tau tagata tohia he tohi For Parents Only ne pehē: “Ko e gūgū ne mua atu he tau tama hagaao ke he tau matua ha lautolu ko e, ‘Nakai fanogonogo a lautolu.’” Fa pihia foki e mena ne talahau he tau matua hagaao ke he tau tama ha lautolu. Ti ka manako e tau tagata he magafaoa ke matutaki mitaki, kua lata a lautolu ke fefanogonogoaki fakamitaki ke he taha.​​—Totou  Iakopo 1:19.

8. Maeke fēfē he tau matua ke fanogonogo mooli ke he tau tama ha lautolu?

⁸ Tau matua, fanogonogo mooli nakai a mutolu ke he tau fanau ha mutolu? Liga uka e mena nei ka lolelole a koe po ke ka manako a koe ke tutala hagaao ke he taha mena ne liga aoga ki a koe. Ka e manatu, ko e heigoa ne liga nakai aoga ki a koe ka aoga lahi ke he tama haau. Ke “alumaki ke fanogonogo,” kua kakano ke fanogonogo ke he mena ne talahau he tama haau ti pihia foki mo e puhala ne talahau e ia. Ko e leo, gahuahuaaga he tino, mo e tuaga he fofoga haana ka tala atu ki a koe loga e mena kua logona hifo e ia. Kua aoga foki ke hūhū e tau hūhū. Pehē e Tohi Tapu: “Ko e tau fatuakiloto he tagata, ko e vai hokulo haia; ka ko e tagata loto manamanatu, to utu mai ai e ia.” (Fakatai 20:5) Lata a koe ke fakakite e loto manamanatu ka vagahau a koe ke he tau tama haau, kakano, ke iloa e koe e tau logonaaga mooli ha lautolu. Kua aoga pauaki e mena nei ka fakatutala a koe ke he taha mena kua maimainā a lautolu ke tutala ki ai.

9. Ko e ha kua lata he tau fanau ke omaoma ke he tau matua ha lautolu?

⁹ Tau fanau, omaoma nakai a mutolu ke he tau matua ha mutolu? Pehē e Kupu he Atua: “Haku tama tane na e, kia fanogonogo mai a ke he tau kupu ne fakaako atu ai he matua tane hāu; aua neke tiaki foki e koe e poaki he hāu a matua fifine.” (Fakatai 1:8) Manatu, kua fakaalofa e tau matua haau ki a koe mo e manako ma e mitaki lahi ma haau, ti pulotu ke fanogonogo mo e omaoma ki a laua. (Efeso 6:1) Ka fai matutakiaga mitaki a koe mo e tau matua haau ti ka manatu e koe kua fakaalofa a laua ki a koe, to mukamuka lahi ia koe ke omaoma ki a laua. Ti tala age e logonaaga haau ke he tau matua hagaao ke he tau tutūaga. To lagomatai he mena nei a laua ke maama a koe. Mooli, kua lata foki a koe ke lali ke maama a laua.

10. Ko e heigoa kua fakaako e tautolu mai he fakataiaga ha Rehopoamo?

¹⁰ Kua fa muitua nakai e koe e fakatonuaga he atu taha ni haau? Kia fakaeneene. Ko e fakatonuaga ha lautolu kua liga hako ki a koe, ka e liga nakai lagomatai ki a koe. Liga to fakamamahi a koe. Ko e tau tagata fuata kua nakai fai pulotu mo e iloaaga ha lautolu ne momotua. Laulahi he tau tagata fuata ne nakai manamanatu ke he puhala he tau fifiliaga ha lautolu kua taute mogonei ka fakamamahi a lautolu anoiha. Manatu e fakataiaga ha Rehopoamo ko e tama taane he Patuiki ko Solomona. He eke a ia mo patuiki ha Isaraela, kua lata a ia ke muitua ke he fakatonuaga he tau patu. Ka e muitua a ia ke he fakatonuaga goagoa he tau fuata taane ne tutupu hake mo ia. Ti ko e fua, laulahi he tau tagata he kautu haana ne totoko ki a ia. (1 Patu. 12:1-17) Ua tuga a Rehopoamo. Tutala ke he tau matua haau hagaao ke he tau manatu mo e tau logonaaga haau. Muitua ke he fakatonuaga ha laua, ti fakaako mai he iloilo ha laua.​​—Fakatai 13:20.

11. Ko e heigoa ka tupu ka nakai mukamuka ke tutala ke he tau matua?

¹¹ Tau matua, manako nakai a mutolu  ke he tau tama ha mutolu ke o mai ki a mutolu ma e fakatonuaga ka e nakai o atu ke he tau fuata ne atutaha mo lautolu? Ka pihia, fakamukamuka ma lautolu ke tutala ki a koe. Taha e matakainaga fifine fuata mui ne tohi kua tupetupe e tau matua haana he tau mogo takitaha ka tutala a ia hagaao ke he tama taane. Taute he mena nei a ia ke nakai totoka mitaki e manatu, ti oti e tutala haana. Taha e matakainaga fifine fuata ne tohi: “Tokologa e fuata mui ne manako ke he fakatonuaga he tau matua ha lautolu, ka nakai manamanatu fakahokulo e tau matua ha lautolu ki ai, to ō e fanau ke he taha tagata foki, ki a lautolu foki kua nakai lahi e iloaaga.” Kia makai ke fanogonogo ke he fanau haau ti maama e puhala kua logona hifo e lautolu, pete ne tau mena ne manako a lautolu ke tutala ki ai. Ka taute e koe e mena nei, to logona e lautolu e fiafia ke tutala ki a koe mo e to makai ke muitua e fakatonuaga haau.

12. Maeke fēfē he tau tali he tau matua ke taute e matutakiaga mo e tau fanau ha lautolu ke uka?

¹² Ko e puhala ne tali he tau matua kua liga fa taute ai ke uka ma e tau fanau ke tutala ki a lautolu. Liga mafiti e tau matua ke fakakite e hogohogo manava ke he tau mena ne talahau he tama ha laua. Mooli, loga e hagahaga kelea he tau aho fakamui nei, ti manako e tau matua Kerisiano ke puipui e tau fanau ha lautolu. (2 Timo. 3:1-5) Ka e liga nakai kitia tumau he tau tama e tau mena he puhala ia mo e liga logona kua nakai age he tau matua ha lautolu e atāina.

13. Ko e ha kua lata he tau matua ke fakaeneene he talahau mafiti e tau manatu ha lautolu?

¹³ Kua lata he tau matua ke fakaeneene ke nakai talahau mafiti e manatu ha lautolu. Mooli ka ita e fanau haau mo e talahau e tau mena kua fakatupetupe a koe, nakai mukamuka ke fakanono. Ka e aoga ke fanogonogo fakamitaki ato talahau taha mena. Ko e patuiki pulotu ko Solomona ne tohi: “Ko ia kua tali atu ke he kupu, ka e nakaila fanogonogo a ia ki ai, kua eke ia mo goagoa hana, mo mena foki ke mā ai a ia.” (Fakatai 18:13) Ka matutaki a koe ke fakatotoka mo e fanogonogo, to maeke ia koe ke maama e kakano ma e ‘fakahanoa he tau kupu’ he tama haau. (Iopu 6:1-3) Maeke a koe ke lagomatai e tama haau ka maama e koe e tuaga katoa. Ha ko e tau matua fakahele, fanogonogo ke he tau tama haau ti lali ke maama a lautolu ke maeke a koe ke talahau taha mena kua lagomatai mooli ki a lautolu.

14. Ko e ha kua lata he tau fanau ke fakatuai ke vagahau?

¹⁴ Tau fanau, lata foki a mutolu ke “fakatuai ke vagahau atu.” Manatu kua foaki he Atua ke he tau matua haau e matagahua ke fakamahani a koe, ti ua mafiti ke totoko e tau mena ne talahau e laua. (Fakatai 22:6) Liga ko laua he tuaga ia tuga a koe mogonei. Kua nakai manako a laua ki a koe ke taute e tau hepehepe taha ia tuga ne taute e laua he ikiiki a laua. Ko e tau kapitiga haau e tau matua haau, nakai ko e tau fī haau. Manako a laua ke lagomatai a koe, nakai ke fakamamahi a koe. (Totou Tau Fakatai 1:5.) “Kia fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine,” ti fakakite ki a laua kua fakaalofa a koe ki a laua tuga he fakaalofa a laua ki a koe. To fakamukamuka lahi he mena ia a laua ke fakaako a koe ke he puhala ne manako a Iehova ki a laua ke taute.​​—Efeso 6:2, 4.

15. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fakatotoka mo e fakauka ki a lautolu ne ofania e tautolu?

¹⁵ Nakai fakauka tumau a tautolu ki a lautolu kua ofania e tautolu. Ko e aposetolo ko Paulo ne tohi ke he tau Kerisiano i Kolose: “Ko mutolu e tau tane, kia fakaalofa ke he tau hoana ha mutolu, ti ua fakahogohogo kia lautolu. Ko mutolu e tau matua tane, aua neke fakalagalaga e tau fanau ha mutolu, neke fakalolelole e tau loto ha lautolu.” (Kolo. 1:1, 2; 3:19, 21) Ne tala age a Paulo ke he tau Efeso: “Kia tiaki e mutolu e fakafiu oti mo e  vale, mo e ita, mo e miha, mo e kupu kelea, katoa mo e tau loto kelea oti kana.” (Efeso 4:31) Ka lali a tautolu ke fakakite fakalahi e fua he agaaga he Atua tuga e fakauka, mahani molu, mo e manako fakalatalata, to mukamuka lahi ke fakatotoka foki he tau tuaga tupetupe.​​—Kala. 5:22, 23.

16. Fakahako fēfē e Iesu e tau tutaki haana? Ko e ha kua nava ke he puhala ne tali pihia a Iesu?

¹⁶ Tau matua, manamanatu ke he fakafifitakiaga ha Iesu. Ti manamanatu ke he lahi he logonaaga tupetupe haana he kaiaga afiafi fakahiku mo e tau aposetolo haana. Ne iloa e Iesu to nakai leva ti mate mamahi ai a ia. Iloa e ia kua lata a ia ke mahani fakamooli ke maeke he higoa he Matua haana ke fakatapu mo e maeke he tau tagata oti ke hao. Ka e he kaiaga taha ia, ne kamata e tau aposetolo ke taufetoko ko hai ne mua atu ia lautolu. Ne nakai kaā a Iesu po ke vagahau vale ki a lautolu. Ka e fakatonu fakatotoka e ia a lautolu. Ne fakamanatu e Iesu ki a lautolu kua lalago e lautolu a ia he tau magaaho uka. Ti fakakite e ia e mauokafua to fakatumau e mahani fakamooli ha lautolu pete ni to kamatamata e Satani a lautolu. Ne mavehe foki a ia to eke a lautolu mo tau patuiki mo ia he lagi.​​—Luka 22:24-32.

17. Ko e heigoa ka lagomatai e tau fanau ke fakatotoka tumau?

¹⁷ Kua lata foki e tau fanau ke fakatotoka tumau. Kaeke ko e fuata mui a koe, liga nakai manako a koe ke fakakite he tau matua ki a koe e takitakiaga. Liga manatu a koe kua nakai falanaki a laua ki a koe. Ka e manatu kua tupetupe e tau matua haau ki a koe ha kua fakaalofa a laua ki a koe. Ka fanogonogo fakatotoka a koe ke he takitakiaga ha laua, to fakalilifu e laua a koe mo e falanaki ki a koe. Liga atu he tau matua haau ki a koe e tokanoaaga lahi ke taute e falu mena pauaki. Fakakite he Tohi Tapu ko e tagata kua fakatotoka tumau kua pulotu. Pehē ai: “Ko e tagata goagoa, kua liligi mai e ia hana loto oti; ka ko e tagata iloilo kua taofi ai e ia hana loto ato fakamui.”​​—Fakatai 29:11.

18. Maeke fēfē he fakaalofa ke lagomatai e tau magafaoa ke matutaki mitaki?

¹⁸ Tau matua mo e tau fanau fakahele, ua fakalolelole ka nakai mitaki e matutakiaga he magafaoa haau tuga he manako a koe ki ai. Tumau ke gahua ki ai, ti tumau ke muitua e fakatonuaga he Kupu he Atua. (3 Ioa. 4) He lalolagi foou, to mitaki katoatoa a tautolu ti nakai lekua e tau matutakiaga. Ka e to hoko e magaaho ia, to taute e tautolu e tau hehē. Ti mafiti ke talahau “Fakamolemole atu au.” Atāina ke fakamagalo. “Kua fevihiaki he fakaalofa.” (Kolo. 2:2) Na malolō e fakaalofa. Lagomatai ai a tautolu ke fakauka mo e totonu. Lagomatai he fakaalofa a tautolu ke tumau e fakatotoka mo e ke fakamagalo. “Kua fakauka ke he tau mena oti, kua talia e tau mena oti, kua amaamanaki ke he tau mena oti, kua fakamanavalahi ke he tau mena oti.” (1 Kori. 13:4-7) Ka fakatumau a koe ke fakakite ke he magafaoa haau e fakaalofa to holo ni ki mua e mitaki. To taute he mena nei a koe ke fiafia mo e ke fakaheke a Iehova.