1, 2. Ko e heigoa e tau matematekelea ne moua he tokologa, ka ko e heigoa e manako he tau fekafekau he Atua?

 KUA momoui a tautolu he magahala matematekelea. Kua pukeina e lalolagi he tau matematekelea. Ko e tau mafuike, tau tsunami, tau afi, tafe lahi he tau vai, pā e tau mouga, tau tiotio, tau kovili, mo e tau afā ne moumou e tau momoui he tau tagata. Lafi ki ai, ko e tau lekua fakamagafaoa mo e tau lekua fakatagata ne tamai e matakutaku mo e fakaatukehe. Ti mooli lahi ai ko e “vaha mo e tau mena ke tutupu ai.”—Fakama. 9:11.

² Ko e tau fekafekau katoa he Atua ne fahia lahi ke he tau tuaga tupetupe pihia. Pete he pihia, to manako a tautolu ke mautali ke fehagai mo e tau mena uka ka feleveia mo tautolu he vahā i mua ka tata mai e fakatokaaga nei ke he fakaotiaga. Maeke fēfē a tautolu ke fahia ke he tau paleko nei mo e nakai molea e tupetupe? Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fehagai mo e tau matematekelea he vahā nei mo e loto malolō?

3. He fakakite ia Roma 15:4, liga mafanatia fēfē a tautolu ka feleveia mo e tau tuaga fakaatukehe?

³ Pete ne lauia lahi foki e tau tagata tokologa he tau tuaga uka ne nakaila pihia fakamua, ko e tau lekua fakatupetupe kua nakai foou ke he tau tagata. Kia kitekite a tautolu ke he mena ke fakaako mai he falu he tau fekafekau he Atua ne kautū he fehagai ke he moui mo e loto malolō.—Roma 15:4.

4. Ko e heigoa e tau matematekelea ne fakamanavalahi a Tavita ki ai, ti ko e heigoa ne lagomatai a ia?

⁴ Manamanatu ki a Tavita. He falu mena foki, ne fakamanavalahi a ia ke he ita he patuiki, tau totokoaga he fī, ko e kaihā he tau hoana, ko e fakavaia he haana ni a tau tuaga, mo e tupetupe he logonaaga. (1 Samu. 18:8, 9; 30:1-5; 2 Samu. 17:1-3; 24:15, 17; Sala. 38:4-8) Kua fakakite fakamaali he tau tala ke he moui ha Tavita he Tohi Tapu e  mamahi ne fakatupu he tau matematekelea nei ki a ia. Ka e nakai moumou he tau mena nei e tuaga fakaagaaga haana. Puke he tua, ne pehē a ia: “Ko Iehova ko e taue ia ke moui ai au; to matakutaku au kia hai?”—Sala. 27:1; totou Salamo 27:5, 10.

5. Ko e heigoa ne lagomatai a Aperahamo mo Sara ke fahia ke he moui uka?

⁵ Ko Aperahamo mo Sara ne leva e nonofo ha laua he tau fale ie ko e tau tagata paea he tau motu kehe. Nakai mukamuka tumau e moui ma laua. Ka kua fahia mauokafua a laua mo e tau mena tuga e hoge mo e tau hagahaga kelea mai he tau motu ne agaagai. (Kene. 12:10; 14:14-16) Maeke fēfē a laua ke taute e mena nei? Kua talahau he Kupu he Atua ki a tautolu ko Aperahamo “kua tatali atu a ia ke he māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia.” (Hepe. 11:8-10) Ko Aperahamo mo Sara ne hagaaki tumau ke he tau mena i mua, nakai toho ki tua he lalolagi ne viko takai ia laua.

6. Maeke fēfē a tautolu ke muitua a Iopu?

⁶ Ne moua e Iopu e tau peehiaga uka lahi. Manamanatu la ke he logonaaga haana he tuga kua hepe e tau mena oti he moui haana. (Iopu 3:3, 11) Mua atu ai e kelea, ne nakai maama katoa e ia e kakano ne tutupu e tau mena oti na ki a ia. Ka e nakai fakalolelole a ia. Ne fakatumau a ia ke he mahani fakamooli haana mo e tua haana ke he Atua. (Totou Iopu 27:5.) Ko e fakafifitakiaga mitaki mooli ma tautolu ke muitua!

7. Ko e heigoa ne logona e Paulo he fekafekau a ia ke he Atua, ka ko e heigoa e mailogaaga ne foaki ki a ia e loto malolō ke fakatumau?

⁷ Manamanatu foki la ke he fakafifitakiaga he aposetolo ko Paulo. Ne lauia a ia he ‘fetamaki he māga, tutakale, mo e tahi.’ Ne tutala a ia ke he ‘fia kai, fia inu, makalili, mo e nakai tapulu.’ Ne talahau foki e Paulo ne ‘katoa e po mo e aho ke he moana,’ tuga ko e taha he tau fenoga haana he tau foulua ne malona ne fano a ia. (2 Kori. 11:23-27) Pete ne tau mena oti ia, mailoga e aga ne fakakite e ia he mole e fehagai haana ke he mate he fekafekau ke he Atua: “Neke tua a mautolu kia mautolu ka e nakai ke he Atua, ko ia kua liu foki fakatu a lautolu kua mamate. Ko ia ne laveaki a mautolu mai he mate kua lahi ni, ha ne laveaki agaia foki.” (2 Kori. 1:8-10) Nakai tokologa e tagata ne lauia he tau mena tutupu kelea loga tuga a Paulo. Ka e tokologa ia tautolu ka logona pihia foki tuga e tau logonaaga haana ti maeke ke mafanatia mai he fakafifitakiaga loto malolō haana.

8. Liga lauia fēfē a tautolu ke he tau lekua he vahā nei? Fakatai.

⁸ He lalolagi he vahā nei kua puke ke he tau matematekelea, tau paleko, mo e tau peehiaga, tokologa ne molea e logonaaga tupetupe. Falu foki he tau Kerisiano ne logona hifo pihia. Ko Lani, a ne fiafia e fekafekauaga mau mo e taane haana i Ausetalia, ne pehē he mogo ne moua he huhu haana e kenesa, ne tupetupe lahi mahaki a ia ti tuga e laufoaia he kape he hila. Pehē a ia, “Ko e tau tuluiaga ne taute au ke gagao lahi, ti nakai ha ha ia au e mauokafua.” Ki luga he tau mena oti ia, ne leveki e ia e taane haana ne iihi e hoko tua. Ka haia a tautolu he tuaga pihia, ko e heigoa ha tautolu ka taute?

9, 10. (a) Ko e heigoa kua lata ke nakai fakaatā e tautolu a Satani ke taute? (e) Maeke fēfē a tautolu ke fahia ke he mena ne tupu ia Gahua 14:22?

⁹ Kia manatu e tautolu ko Satani kua manako ke fakaaoga e tau matematekelea kua mamahi a tautolu ke fakalolelole e tua ha tautolu. Ka e nakai lata ia tautolu ke fakaatā a ia ke fofō e fiafia ha tautolu ke he puhala nei. Ko e Tau Fakatai 24:10 ne pehē: “Kaeke ke fakalolelole a koe ke he aho matematekelea, kua tote ni hāu a malolo.” Ko e manamanatu fakahokulo ke he tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu, tuga ne fakatutala fakamua a tautolu ki ai, to lagomatai a tautolu ke fakamalolō he fehagai mo e tau matematekelea.

¹⁰ Kua mitaki foki ke tokaloto kua nakai maeke a tautolu ke utakehe oti e tau lekua.  Ka e amanaki a tautolu ke fehagai ki ai. (2 Timo. 3:12) Ia Gahua 14:22 ne pehē ki a tautolu: “Ko e tau matematekelea ne loga kua lata ke hao atu ai a tautolu ke he kautu he Atua.” He nakai momoko ai, he ha he onoono a tautolu ki ai ko e tau magaaho ke fakakite e loto malolō ne fakavē ke he tua haau ke he lotomatala he Atua ke lagomatai a koe?

11. Maeke fēfē a tautolu ke nakai molea e tupetupe ke he tau matematekelea he moui?

¹¹ Kua lata ia tautolu ke hagaaki ke he tau mena mitaki. Kua talahau he Kupu he Atua ki a tautolu: “Ko e loto fiafia kua tupu ai e mata fiafia; ka ko e loto mamahi kua malipilipi ai e agaga.” (Fakatai 15:13) Ko e tau tagata kumikumi fakaekekafo ne leva e mailoga e uho he fakamaulu e manamanatuaga mitaki. Tokologa e tagata gagao ne age ki ai e tau segavai nakai mooli ne higoa ko e placebos ne logona e tau fakamailoga he totokaaga ha kua manatu a lautolu kua moua e lautolu e lagomatai. Ke he taha faahi, ko e lauia he nocebo, ne kua kitia foki. Ne kelea fakahaga e malolō tino he tau tagata gagao ha kua tala age ki a lautolu kua haia he tulaki e lauiaaga kelea. Ko e manamanatu tumau ke he tau tuaga kua nakai maeke a tautolu ke moumou hokoia a tautolu. Ke he faahi mitaki, ne nakai mai e Iehova ki a tautolu e tau tegavai nakai mooli. Ka e, he tau magaaho matematekelea, ne foaki e ia e lagomatai mooli puhala he fakamalolōaga ne moua he haana a Kupu, lalagoaga he ha tautolu a tau matakainaga, mo e malolō ne foaki he agaaga tapu. Hagaaki ke he tau mena nei to fakamalagaki a tautolu. He nakai takele he tau mena tutupu kelea, taute e mena kua aoga ke fahia mo e tau lekua takitaha ti hagaaki ke he tau puhala mitaki he haau a moui.—Fakatai 17:22.

12, 13. (a) Ko e heigoa kua lagomatai e tau fekafekau he Atua ke fakamanavalahi ke he tau lauiaaga he tau matematekelea? Fakatai. (e) He tau magaaho matematekelea, kitia fēfē e mena ne aoga lahi ke he moui he tagata?

¹² He tau vahā foou nei, falu he tau motu ne mamahi ha ko e tau matematekelea lalahi. Kitia ai, tokologa he tau matakainaga he tau motu nei ne fakakite e mauokafua mua ue atu. Nakai kakano e mena nei kua mukamuka ai. He mataulu he 2010, ko e mafuike mo e tsunami makimaki ne tō ki Chile ti loga e kaina mo e tau koloa he tau matakainaga ha tautolu ne malona, ke he falu tuaga, ko e tau momoui katoa ha lautolu. Pete ne mena nei, ne fakatumau ni e tau matakainaga ke he tuaga fakaagaaga. Ko Samuel, ne malona katoa e kaina ne pehē: “Pete ne tau tuaga kelea lahi, ne nakai mamutu e ō atu haaku mo e hoana ke he tau feleveiaaga mo e gahua fakamatala. Talitonu au ko e tau aga nei ne lagomatai a maua ke nakai fakahakuhaku.” Fakalataha mo e tokologa foki, ne tuku e lautolu e matematekelea ki tua ha lautolu ti matutaki ke he fekafekauaga ha Iehova.

¹³ Ia Sepetema 2009, molea e 80 e pasene ha Manila i Filipaina ne puke lahi ha ko e tafe he uha. Ko e tagata muhukoloa ne lahi e mena ne galo ne pehē, “Ko e puke lahi he vai ne fakalagotatai ai ha kua hoko e tau mena uka mo e tau mena matematekelea ke he tau tagata monuina mo e mativa.” Fakamanatu he mena nei ki a tautolu e fakatonuaga pulotu ha Iesu: “Tanaki e mutolu e tau koloa ma mutolu ke he lagi, nakai ha ha i ai e moko mo e pala ke fakaoti ai, nakai ha ha i ai foki e tau tagata kaiha ke keli atu mo e kaiha ai.” (Mata. 6:20) Ko e ati viko e moui he tagata ke he tau koloa fakatino, ka mafiti lahi ke galo, kua fa fakahogohogo manava. Ko e pulotu lahi ha ia ke fakamatapatu e tau momoui ha tautolu ke he ha tautolu a fakafetuiaga mo Iehova, ne maeke ke fakatumau aki a tautolu pete ne tau mena kua tupu viko ia tautolu!—Totou  Heperu 13:5, 6.

14. Ko e heigoa e tau kakano kua fakakite e tautolu e loto malolō?

¹⁴ Ne talahau e Iesu to tupu e tau lekua he magaaho ka ha ha hinei a ia, ka e pehē a ia: “Ua fakaatukehe a mutolu.” (Luka 21:9) Ha ko ia ko e Patuiki ha tautolu mo e Tufuga he lagi mo e lalolagi katoatoa ne lalago a tautolu, ha ha ia tautolu e tau kakano oti ma e mauokafua. Ne fakamalolō e Paulo a Timoteo he pehē: “Ko e  mena nakai foaki mai he Atua kia tautolu e Agaga ke matakutaku ai, ka kia fakamalolo ai, mo e fakaalofa ai, mo e [“loto manamanatu,” NW] ai.”—2 Timo. 1:7.

15. Fakakite e tau fakafifitakiaga he mauokafua he tau fekafekau he Atua, ti fakamaama e puhala ka fakakite e tautolu e loto malolō pihia.

¹⁵ Mailoga e falu talahauaga he mauokafua malolō he tau fekafekau he Atua. Pehē a Tavita: “Ko Iehova, ko e haku a malolo ia, mo e haku a akau punuti; ne tua haku a loto kia ia, ti moua ai e au e lagomatai, ko ia ne fiafia ai hoku loto.” (Sala. 28:7) Ne fakakite e Paulo e mauokafua nakai maueue haana, he pehē: “Ka ko e tau kautu to atu a tautolu ke he tau mena oti nai, ha ko ia ne fakaalofa mai kia tautolu.” (Roma 8:37) Tuga e hagahaga kelea ne tupu lahi, ne nakai fakauaua e tau manamanatuaga he tau tagata fanogonogo ha Iesu ha kua ha ha ia ia e fakafetuiaga malolō mo e Atua, he pehē: “Ka e nakai tokotaha au, ha ko e Matua ha ha ia au.” (Ioane 16:32) Ko e heigoa ne fakakite he tau talahauaga nei? Kua igatia mo e fakakite e falanaki nakai maueue ki a Iehova. Ko e feaki ha tautolu he mauokafua pihia ke he Atua ka foaki ki a tautolu e loto malolō ke fehagai mo e tau matematekelea he vahā nei.—Totou  Salamo 46:1-3.

16. Ko e ha e fakaako e Kupu he Atua kua aoga ki a tautolu?

¹⁶ Ko e loto malolō he Kerisiano ne nakai falanaki ni ki a ia. Ka e, ko e fua he iloa e Atua mo e falanaki ki a Ia. Maeke ia tautolu ke taute e mena nei he fakaako fakatagata haana Kupu tohia ko e Tohi Tapu. Ko e matakainaga fifine ne matematekelea he fakaatukehe ne fakamaama e mena ne lagomatai a ia, “Mua atu e totou e au e tau kupu tohi ne mafanatia.” Kua fakagahua nakai e tautolu e takitakiaga ke fai magaaho tumau ma e tapuakiaga magafaoa? Ko e taute he tau mena nei ka lagomatai a tautolu ke moua e aga he salamo ne pehē: “Kua lahi ni haku a manako ke he hāu a fakatufono; kua manamanatu au ki ai ke he aho oti.”—Sala. 119:97.

17. (a) Ko e heigoa e foakiaga kua liga lagomatai a tautolu ke fakatumau e onoonoaga loto malolō? (e) Fakakite e fakafifitakiaga he puhala he tala mooli ne lolomi, kua lagomatai a koe.

¹⁷ Ha ha ia tautolu foki e tau tohi fakavē ke he Tohi Tapu e tau vala tala kua fakamalolō ha tautolu a mauokafua ki a Iehova. Tokologa e matakainaga ne moua e tau tala mooli he tau mekasini ha tautolu kua lagomatai lahi. Taha e matakainaga fifine i Asia ne matematekelea he nakai lagotatai e manamanatuaga (bipolar) ne fiafia he totou e ia e tala mooli he matakainaga taane misionare fakamua ne kautū he fehagai mo e gagao fakaatukehe taha ia. Ne tohi e ia, “Ne lagomatai ki a au ke maama e lekua ni haaku mo e foaki ki a au e amaamanakiaga.”

18. Ko e ha kua fakaaoga e tautolu e foakiaga he liogi?

¹⁸ Maeke he liogi ke lagomatai e tau vahega tuaga kehekehe. Ne hagaaki e onoonoaga he aposetolo ko Paulo ke he uho he foakiaga nei,  he pehē: “Aua neke fakaatukehe a mutolu ke he taha mena taha; ka kia fakailoa atu ke he Atua e tau manako ha mutolu ke he tau mena oti kana ke he liogi, mo e ole, katoa mo e fakaaue. Ko e monuina foki mai he Atua kua mua ue atu ke he tau mena oti kua manamanatu ki ai, to leveki ai e tau loto ha mutolu, katoa mo e tau manatu ha mutolu kia Keriso Iesu.” (Filipi 4:6, 7) Kua fakaaoga katoatoa kia e tautolu e foakiaga nei he lagomatai ke moua e malolō ke he tau matematekelea oti kana? Ko Alex, ko e matakainaga taane i Peritania ne leva e matematekelea he gagao fakaatukehe, ne pehē: “Ko e tutala ki a Iehova he liogi mo e fanogonogo ki a ia he totou e Kupu haana ko e matutakiaga he moui ma haaku.”

19. Ko e heigoa e onoonoaga ha tautolu kua lata he ō ke he tau feleveiaaga Kerisiano?

¹⁹ Ko e feoakiaga he tau feleveiaaga ko e taha foakiaga aoga lahi ke faaki ke lagomatai a tautolu. Ne tohi he salamo: “Kua manako lahi haku agaga mo e mate au he fia fina atu ke he tau lotopā a Iehova.” (Sala. 84:2) Pihia nakai e logonaaga ha tautolu? Ko Lani, ne talahau he kamataaga, ne fakamaama e onoonoaga haana ke he feoakiaga Kerisiano: “Ko e fano ke he tau feleveiaaga ne nakai ko e mena ke fifili. Na iloa e au kua lata ia au ke ha ha i ai ka manako au ki a Iehova ke lagomatai au ke fahia.”

20. To lagomatai fēfē he fakalataha ke he gahua fakamatala a tautolu?

²⁰ Kua loto malolō foki a tautolu he hakahakau tumau ke he gahua fakamatala he Kautu. (1 Timo. 4:16) Ko e matakainaga fifine i Ausetalia ne loga e lekua ne lauia ai ne pehē: “Ko e fakamatala ko e mena fakahiku ne manako au ke taute, ka ko e motua ne uiina au ke fano mo ia. Ne fano au. Liga hane lagomatai a Iehova; he tau magaaho takitaha ne fano au he fonua, ne logona e au e fiafia lahi.” (Fakatai 16:20) Tokologa ne moua ko e lagomatai he falu ke atihake e tua ki a Iehova, ne fakamalolō ni e lautolu e tua ha lautolu. He taute pihia, ne toka kehe e lautolu e tau lekua ha lautolu he tau manamanatuaga ha lautolu mo e hagaaki tumau ke he tau mena ne mua e aoga.—Filipi 1:10, 11.

21. Ko e heigoa e fakamafana kua moua e tautolu hagaao ke he tau mena uka kua fehagai mo tautolu?

²¹ Ne foaki e Iehova e tau lagomatai loga ke maeke ia tautolu ke fehagai ke he tau matematekelea mo e loto malolō. He fakaaoga e tau foakiaga oti nei mo e he manamanatu fakahokulo ki ai mo e fifitaki e tau fakafifitakiaga he tau fekafekau loto malolō he Atua, kua mafanatia a tautolu kua maeke ia tautolu ke kautū ka fehagai mo e tau mena uka. Pete he loga e tau mena kelea ne liga tupu he tata lahi e fakatokaaga nei ke he fakaotiaga, maeke ia tautolu ke logona hifo tuga a Paulo, ne pehē: “Kua palu hifo a mautolu, ka e nakai mahaikava; . . . kua nakai fakalolelole ai a mautolu.” (2 Kori. 4:9, 16) Mo e lagomatai ha Iehova, maeke ia tautolu ke fehagai ke he tau matematekelea he vahā nei mo e loto malolō.—Totou  2 Korinito 4:17, 18.