¿Itikmatiya?
¿Tlenon techititia ika israelitas yemelak tlakeualtin katkaj ne Egipto ijkon ken kijtoua Biblia?
Biblia techijlia ika sakin ika madianitas okuikakej José ne Egipto, itaj, akin itoka katka Jacob, niman ichanejkauan onochantitoj Egipto. Onochantlalijkej kampa itoka Gosén, yejuin nokauaya kampa atentli Nilo nonamiki iuan mar Mediterráneo (Gén. 47:1, 6). Israelitas “sanoyej miyekixtiayaj” niman kipiayaj “más poder” xken egipcios. Yejua ika, egipcios onomojtikej niman chikauak opeuj kintekitiltiaj (Éx. 1:7-14).
Sekimej akin kixnamikij Biblia kijtouaj ika yejuin tlen yotikonteneujkej xmelauak niman ika san se cuento. San ika, kuajli yonoitak ika ne Egipto kema nemiyaj tlakeualtin akin iuejkakoneuan katkaj Sem. *
Xtlanemili itech yejuin, ipan norte de Egipto, sekimej ixtlamatkej yotlachkuakej niman yokitakej ika yeuejkaui miyekej ompa chantiyaj. Ixtlamatki John Bimson kijtoua ika ompa yokinextijkej kanaj ipantsin 20 kalpantsitsintin kampa ochantikej iuejkakoneuan Sem. Okse ixtlamatki akin itoka James Hoffmeier kijtoua: “Kanaj itech xiuitl 1800 hasta 1540 ijkuak xpeuaya xiuitl 1, ne Egipto oajsikej sekimej iuejkakoneuan Sem akin chantiyaj Asia occidental [kampa ualeuayaj ichanejkauan Jacob]”. Yejuin ixtlamatki noijki kijtoua ika yejuin opanok ipan itonaluan Abrahán, Isaac niman Jacob, kema, ijkon ken kijtoua amoxtli Génesis.
Itech sur de Egipto, ixtlamatkej noijki yokinextijkej miyek tlemach tlen kiteititia ika yejuin yemelak opanok. Matikteneuakan se papiro tlen onoijkuilo kanaj itech xiuitl 2000 hasta 1600 ijkuak xpeuaya xiuitl 1 (yejon xiujtin noijki kimixmatij ken Imperio Medio). Yejon papiro kinteneua intoka tlakeualtin akin tekichiuayaj ipan se kajli tlen onkatka ne sur de Egipto. Nesij kanaj ipantsin 40 tokayomej ijkon ken iuejkakoneuan Sem notokayotiayaj. Sekimej tlakeualtin tlakualchiuayaj, tlajtsomayaj niman oksekimej san tlapaleuiayaj. Ixtlamatki Hoffmeier kijtoua ika pampa nemiyaj ipantsin 40 iuejkakoneuan Sem ipan yejon kajli tlen onkatka ne Tebaida [itech sur de Egipto], uelis tikijtoskej ika ipan nochi Egipto melak miyekej nemiyaj iuejkakoneuan Sem, niman más kampa atentli Nilo nonamiki iuan mar Mediterráneo.
Ixtlamatki David Rohl okijkuilo ika seki intokayouan yejon tlakeualtin tlen ompa nesij “kakistij ken tokayomej tlen onoijkuilojkej ipan Biblia”. Kema, ipan yejon papiro uajnesij tokayomej tlen kakistisnekij ken tokayotl Isacar, Aser niman Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Rohl aman kijtoua: “Yejuin kuajli kiteititia ika israelitas yemelak tlakeualtin katkaj ne Egipto”.
Ixtlamatki Bimson kijtoua: “Yonoitak ika melauak onochiuj tlen Biblia kijtoua itech kenon israelitas nemiyaj ken tlakeualtin niman itech kenon okiskej ne Egipto”.
^ párr. 4 Noé kinpiaya yeyi ikoneuan, se itoka katka Sem. Nesi ika sekimej iuejkakoneuan Sem katkaj on elamitas, asirios, akin yeuejkaui kimixmatiyaj ken caldeos, israelitas, sirios niman sekimej árabes.