¿Tleka tikpiaj Biblia?

Timotlajtlachiltiaj ijkuak tikitaj Biblia amitlaj okipatilijkej. Yopanok kanaj mil novecientos xiuitl otlanki okijkuilojkej. Okijkuilojkej itech itlaj tlen uelis ijtlakauiskia, ken papiro tlen okikixtiayaj itech se xiuitl tlen noijki ijkon itoka, uan noijki itech pergamino tlen okikixtiayaj itech kuetlaxtli. Uan okijkuilojkej ika tlajtoli tlen axkan san sekimej kixmatij. Noijki sekimej tekiuajkej uan sekimej akinmej otlayekanayaj itech religión okinekiayaj kipojpoloskej.

¿TLEKA amo ueli okipojpolojkej Biblia uan axkan sapanoua miakej kixmatij? Ma tikitakan tlen opanok.

Okikixtilijkej miakej copias

Sekimej israelitas okinpiayaj rollos kanin okijkuilojkej Biblia uan okinkixtilijkej miakej copias. Tekiuajkej okinnauatijkej, ‘omonekiaya kimoijkuililiskej itech se amochtli se copia itech Tlanauatil tlen okipiayaj teopixkej levitas’ (Deuteronomio 17:18).

Miakej israelitas okinpaktiaya kitlajtoltiskej Tlanauatil porque okineltokayaj okatka iTlajtol toTajtsin Dios, ik non, akinmej okichiuayaj copias okatkaj ixtlamatkej uan omonekiaya kimaluiskej para amitlaj kipatiliskej. Ijkon okichi Esdras, ye okitlakaitaya toTajtsin Dios uan kuali okikixtiliaya copias Tlanauatil tlen Jehová okimakak Moisés (Esdras 7:6). Sekimej tlen noijki okichijchiuayaj copias uan okinmiluiayaj masoretas, okinpojtiajkej letras para amo motlapololtiskiaj ijkuak okikixtilijkej copias Escrituras Hebreas noso Antiguo Testamento kanaj itech xiuitl 500 hasta 1,000. Ik non, amo omopatlak iTlajtol toTajtsin Dios uan noijki amikaj okipojpolo.

Kanaj 150 xiuitl achto ualaskia Cristo, se tekiua sirio okinekiaya kipojpolos nochi copias tlen okinpiayaj Escrituras Hebreas ompa Palestina. Judíos kijtouaj tlen opanok: “Okintsojtsomonkej uan okintlatijkej nochi rollos tlen okipiaya Tlanauatil”. Se enciclopedia kijtoua: “Soldados okichijkej tlen okinnauatijkej uan okintlatijkej nochi rollos tlen okinmajsikej. Noijki okinmiktijkej akinmej okipiayaj iTlajtol toTajtsin Dios”. Pero seki copias tlen okinpiayaj judíos amo okinmajsikej porque judíos oksekan yokatkaj.

Ijkuak otlanki okijkuilojkej Escrituras Griegas Cristianas noso Nuevo Testamento, oksekimej yokinchijtokaj copias. Ik Éfeso apóstol Juan okijkuilo Evangelio tlen kipia itoka. Seki xiuitl satepan ik Egipto okajsikej se copia. Ixtlamatkej kijtouaj nin copia okichijkej kanaj 50 xiuitl satepan ijkuak Juan okijkuilo nin Evangelio. Nin kiteititia akinmej okichiuayaj ken Cristo yokinpiayaj copias maski yikin okijkuilojtokaj Biblia.

Miakej okipiayaj iTlajtol toTajtsin Dios, ik non, amo okipojpolojkej maski opanok miak xiuitl. Ixtlamatkej kijtouaj itech metstli febrero xiuitl 303, se tekiua tlen omotokayotiaya Diocleciano okitoka ijkuak isoldados okixitinijkej teopan uan okintlatijkej copias tlen okikixtilijkaj iTlajtol toTajtsin Dios. Ye okineltokaya kinpojpoloskia akinmej kichiuaj ken Cristo tla kipojpoloskia Biblia, ik non, otlanauati mostlatika ma kintlatikan nochi Biblias ik kanin ye otlanauatiaya. Pero sekimej amo okintlatijkej, ik non, oksepa okinkixtilijkej copias. Axkan tikinpiaj seki copias tlen okinkixtilijkej ome Biblias tlen okijkuilojkej ika tlajtoli griego, xamo okinchijkej satepan ijkuak Diocleciano okinekiaya kipojpolos Biblia. Se copia kajki Roma uan okse ompa Londres Inglaterra.

Yokinmajsikej miakej copias tlen yiuejkika okinmijkuilojkej. ¿Kijtosneki itlaj okipatilijkej? Se ixtlamatki tlen omotokayotiaya W. H. Green okijto itech Escrituras Hebreas: “Kuali tikmatokej amo onka okse amochtli tlen kuali okikixtilijkej copias”. Okse ixtlamatki tlen omotokayotiaya Sir Frederic Kenyon okijto itech Escrituras Griegas: “Copias tlen tikinpiaj axkan okinchijkej ijkuak yikin otlanki okijkuilojkej Biblia. Ik non, kuali tikmatij melauak tlen kijtoua Biblia. Pero oksekimej amochmej tlen yiuejkika okijkuilojkej amo tikmatij kox melauak tlen kijtouaj”.

Okitlajtolkopkej Biblia

Miakej tikpiaj Biblia porque okitlajtolkopkej ika tlatlamantli tlajtolmej. ToTajtsin Dios kineki nochi altepemej ma kixmatikan uan ma kiueyichiuakan “ika inmespíritu iwa ika tlan milák” (Juan 4:23, 24; Miqueas 4:2).

Escrituras Hebreas achto okitlajtolkopkej ika tlajtoli griego uan kiluiaj Septuaginta. Okitlajtolkopkej judíos tlen otlajtouayaj griego uan amo ochantiayaj Palestina, otlanki okitlajtolkopkej kanaj doscientos xiuitl achto ualaskia Jesús. San opanok seki siglos ijkuak otlanki okijkuilojkej Biblia uan yokitlajtolkopkej ika miakej tlajtolmej. Pero satepan tekiuajkej uan akinmej otlayekanayaj itech religión amo okinekiayaj oksekimej ma kimatikan tlen kijtoua iTlajtol toTajtsin Dios, ik non, amo okinekiayaj ma kitlajtolkopakan.

Pero sekimej maski okimatiayaj uelis kinmiktiskiaj, okitlajtolkopkej Biblia para oksekimej ma kimatikan tlen kijtoua. Itech xiuitl 1530 se tlakatl tlen omotokayotiaya William Tyndale uan omomachtito Oxford, okitlajtolkopki Pentateuco noso achto makuili amochmej tlen kipia Escrituras Hebreas. Maski okitlajyouiltijkej, ye akin achto okitlajtolkopki Biblia ika inglés uan okitlali itoka Jehová. Noijki se ixtlamatki tlen omotokayotiaya Casiodoro de Reina okitlajtolkopki Biblia ika castellano, maski católicos tlen okikokoliayaj okiluiayaj kimiktiskiaj. Para uelis kitlajtolkopaskia oyajki Inglaterra, Francia, Holanda uan Suiza. *

Ok kitlajtolkopaj Biblia ika miakej tlajtolmej uan noijki miakej kinchijchiuaj. Ijkuak tikitaj amo ueli okipojpolojkej uan axkan miakej kipiaj, tikneltokaj tlen okijto apóstol Pedro: “N xiwitl waki iwa ixochio wetsi, pero itlajtol Toteko [Jehová] nochipa wejkawas” (1 Pedro 1:24, 25).

[Nota]

[Recuadro uan foto tlen katej]

¿KATLI BIBLIA MONEKI NIKTLAJTOLTIS?

Yokitlajtolkopkej Biblia ika miak tlajtolmej. Pero seki Biblias kitekitiltiaj tlajtolmej tlen amo moajsikamatij noso ayakmo motekitiltiaj. Okseki Biblias xamo moajsikamatij pero amo ajsitok nochi tlen kijtoua. Noijki onka Biblias tlen okitlajtolkopkej sejse tlajtoli.

Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras ika inglés tlen okichijchijkej iTlaixpantijkauan Jehová, okitlajtolkopkej sekimej tlen amo momati intoka uan okichijkej ijkon ken kajki Biblia tlen achto okijkuilojkej. Ika non Biblia yokintlajtolkopkej okseki Biblias ika miak tlajtolmej uan akinmej tlajtolkopaj kitaj ken kajki Biblia tlen achto okijkuilojkej. Ika Biblia tlen kajki ika inglés okitlajtolkopkej ijkon ken yiuejkika okijkuilojkej uan kitaj ma moajsikamati tlen moneki. Ualeua kitlajtolkopaj sejse tlajtoli pero kitaj ma moajsikamati. Akinmej okitlajtolkopkej kitaj tinochtin ma tikajsikamatikan ijkon ken okajsikamatiayaj akinmej yiuejkika okitlajtoltiayaj.

Sekimej ixtlamatkej momachtiaj Biblias tlen axkan kintlajtolkopaj para kajsiskej itlaj tlen amo omonekiaya kijkuiloskej uan noijki okitlajtoltijkej Traducción del Nuevo Mundo ika inglés. Se ixtlamatki tlen chanti Estados Unidos okijkuilo se amochtli kanin okijto ken okintlajtolkopkej chiknaui Biblias tlen okachi kitlajtoltiaj. * Ye omomachti seki textos tlen miakej kipatlaj ijkuak kitlajtolkopaj. Noijki okitak ken kajki ika griego para ijkon kimatiskia kox omotlapololtijkej akinmej okitlajtolkopkej. ¿Tlen okitak?

Ixtlamatki tlen chanti Estados Unidos okijto sekimej kijtouaj Traducción del Nuevo Mundo ijkuak okitlajtolkopkej okitlalijkej tlen kineltokaj. Pero ye okijto: “Traducción del Nuevo Mundo okitlajtolkoptiajkej sejse tlajtoli uan okitlalijkej nochi tlen kijtoua Biblia tlen achto okijkuilojkej uan okseki Biblias amo ijkon okintlajtolkopkej”. Okijto maski amo kipaktia tlen kijtouaj seki textos, kipaktia ken okitlajtolkopkej porque moajsikamati uan ajsitok.

Se ixtlamatki hebreo tlen chanti Israel noijki ijkon okijto itech xiuitl 1989, ye okijto itech Traducción del Nuevo Mundo: “Mota nin traducción kuali okitlajtolkopkej para kuali ma tikajsikamatikan akinmej kitlajtoltiaj. Akinmej okitlajtolkopkej amo okipatlakej tlen kijtoua itech Biblia”.

Ximotlajtlani: “¿Tleka nikneki niktlajtoltis Biblia? ¿Niktlajtoltia se Biblia tlen amo oui maski amo ajsitok tlen ompa kijtoua? ¿Noso nikneki niktlajtoltis se Biblia tlen melauak kijtoua iTlajtol toTajtsin Dios?” (2 Pedro 1:20, 21). Ximokuayejyeko tlen mitspaktiskia uan ijkon tikmatis katli Biblia tiktlajtoltis.

[Nota]

[Foto]

Yokitlajtolkopkej ika miak tlajtolmej Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras

[Foto]

Manuscritos masoréticos

[Foto]

Nikan ijkuilitok tlen kijtoua Lucas 12:7: “Amo ximawikah, porke nomejwah okachi miak nomopati ke n tototsitsinteh”

[Foto]

Tlen achto mota: Biblioteca Nacional de Rusia (San Petersburgo); tlen mota satepan: Bibelmuseum, Münster; fondo: © The Trustees of the Chester Beatty Library (Dublín)