Naoko, akin ika titajtojkej itech tamachtilis tein achto tikitakej, kimelaua toni kipaleuij maj kikaua tachichinalis: “Keman nikixmatik inetasojtalis Dios uan okseki taman tein kinextia uan keniuj kineki maj nemikan taltikpakneminij, nechmakak chikaualis tein nechpaleuij maj nimopata”. Nochi tein yejua momachtij moajsi itech Biblia. Maski ompa amo ixnesi tajtol tachichinalis, technextilia keniuj kiita Dios nejon tachiualis. * Nejon taixmatilis kinpaleuiani miakej maj kikauakan tachichinalis, uan oksekin nion maj peuakan tachichinakan (2 Timoteo 3:16, 17). Maj tikitakan eyi taman tein tel amo kuali tein kiualkui tachichinalis uan toni kijtoua Biblia ika nejon.

Tabaco kipia semej taman tein kichiua maj amo uelikanok kikauakan: nicotina, tein kichikaua aksa oso no kichiua maj kuali momachili. Keman aksa tachichina, nicotina ijsiujka ajsi itech ikuatixyo uan miakpa. Keman sepa kijyotilana, kichichina se tamachiuj nicotina, yejua ika, keman taltikpaknenkej mojmostaj kichichina se cajetilla kijyotilana kemej 200 tamachiuj nicotina, okachi miak ke okseki drogas. Nejin tein tel miakpa kiselijtok kichiua maj kimachili ke nochipa moneki kiselis nicotina. Keman aksa amo ueliok kikaua tachichinalis, tel amo kuali momachilia keman amo kiselia nicotina.

Biblia techpaleuia maj tikitakan nejin tachiualis kemej moneki, ijkuak kijtoua: “Namejuan kuali nankimatokke ya ke takan nanmotemaktij[kej] ya keme nantakeualme de nantakoualme imako de se patrón para nankitakamatinemiske, ijkuakon namejuan nanmochiuaj ya nanitekitikauan” (Romanos 6:16). Keman aksa kitelneki tachichinas, nejon peua kiyekana itech itanemilil uan itachiualis, uan mochiua kemej yeskia itakeual nejon tachiualis. Sayoj ke Dios, akin monotsa Jiova, amo kineki maj techyekana tachiualismej tein kijtakouaj tonakayo nion tein kijtakoua totanemilil, tein kijtosneki, maj sayoj se kinemilijto se tachichinas (Salmo 83:18; 2 Corintios 7:1). Taltikpaknenkej akin peua kitasojta Dios uan kipoujkaita, kiajsikamati ke yejuatsin kinamiki kiselis tein okachi kuali uan ke amo uelis kimakas nejon komo kisentoka kikaua maj kiyekana se tachiualis tein uelis kimiktis. Nejon kimaka chikaualis maj kiixnamiki itanejnekilis.

Olaf, akin nemi Alemania, peuak tachichina keman kipiaya 12 xiujmej uan amo uelik kikauak dieciséis xiujmej. Yekinika kinemilij ke amo teyi panoskia komo tachichinaya. Sayoj ke ijkon kemej panotiyajkej xiujmej, amo ueliaok kikauaya. Yejua kijtoua: “Se tonal amo nikpiayaok cigarros uan tel amo kuali nimomachiliaya, yejua ika niksentilij cigarro kojkotol, nikixtilij tabaco tein kipiayaok uan niktetekuinoj ika amat. Keman nikelnamiki nejon nimotelpinaujmati”.  ¿Keniuj uelik kikauak nejon tachiualis? Yejua kisentoka kijtoua: “Niuelik porin niknejnekia nikyolpaktis Dios. Netasojtalis tein techpialia uan tein motenkaua techmakas satepan, nechmakak chikaualis maj senkis nikaua tachichinalis”.

Se amatajkuilol kijtoua: “Tamatinij kiajsinij ke tachichinalis kijtakoua miak taman tein tikpiaj itech tonakayo uan kichiua maj okachi onka kokolis uan mikilis” (The Tobacco Atlas [Atlas del tabaco]). Nochin kimatij ke tachichinalis kichiua maj tekui cáncer uan kokolis itech pulmón uan itech se iyolo (kokolismej tein amo temauaj). Sayoj ke, ijkon kemej kijtoua OMS, no kichiua maj tel miakej momikilikan ijkon kemej kokolismej tein temauaj kemej tuberculosis.

Ika Biblia, iTajtol Dios, Jiova techmachtia keniuj moneki tikitaskej tonemilis, tonakayo uan totanemilil. Jesús ika tajtoj nejon keman kijtoj: “Xiktasojta moueyitekotsin Totajtsin Dios ika nochi moyolo, uan ika nochi motanejnekilis, uan ika nochi motanemililis” (Mateo 22:37). Kemej tikitaj, Dios kineki maj tikuikan tonemilis uan tonakayo kemej moneki uan maj tikpatiuitakan. Keman tikixmatij Dios uan tein motenkaua kichiuas, techpaleuia maj tiktasojtakan uan maj tiktasojkamatikan tein kichiuani tein ika techpaleuia. Nejin techolinia maj tikauakan nochi taman tein techijtakoua.

Jayavanth, se tapajtijkej akin kayot India, tachichinak treinta y ocho xiujmej. Yejua kielnamiki: “Nikixtajtoltiaya itech amaixmej kampa ika tajtoua tapajtilis kampa kimelaua keniuj teijtakoua tachichinalis. Nikmatia ke amo kuali yetoya. Nikiniluiaya akin nikinpajtiaya maj amo kichiuanij, sayoj ke nejua amo uelia nikauaya maski nikyejyekoj makuilpa oso chikuasenpa”. ¿Toni kipaleuij? Yejua kijtoua: “Peuak nimomachtia Biblia uan niman nikauak tachichinalis. Kemej niknejnekia nikyolpaktis Dios necholinij maj ueli nikaua”.

Pokti tein kikixtia akin tachichina uan tein kisa itech se cigarro oso tein kimachijchiuaj semi taijtakoua. Aksa akin amo tachichina sayoj ke kijyotilana nejin pokti uelis kikuis cáncer uan okseki kokolismej. Tein melauj, xijxiujtika momikiliaj 600,000 akin amo tachichinaj, okachi siuamej uan konemej. Se taman tein kitematiltij  OMS tanejmachtij ke maski aksa kijyotilanas tepitsin pokti ijkuak oksekin tachichinaj, kemaj kijtakoua.

Jesús kijtoj ke tanauatil tein okachi ueyi satepan ke se kitasojtas Dios, yejua maj tikintasojtakan tokniuan, tein kijtosneki, tochankauan, akin iniuan kuali timouikaj uan oksekin akin techyoualouaj. Yejua kijtoj: “Xiktasojta moknitsin ijkon keme tejuatsin timotasojta” (Mateo 22:39). Komo tiksentokaj tikchiuaj tein kinijtakoua oksekin, amo tiktakamattoskiaj nejin tanauatil. Netasojtalis techolinis maj tikchiuakan nejin tayolmajxitilis: “Moneki [...] ma amo tiktemokan sayo tapaleuilis para tejuan san” (1 Corintios 10:24).

Armen, se takat akin nemi Armenia, kielnamiki: “Nochankauan nechtataujtiayaj maj nikauaskia tachichinalis porin nikinijtakojtoya yejuan, sayoj ke nejua amo niknekia nikneltokas ke melauak tein kijtouayaj”. Satepan kimelaua toni kipaleuij maj kipata itanemilil: “Tein nimomachtij itech Biblia uan netasojtalis tein nikpialia Dios, nechpaleuij maj nikaua tachichinalis uan maj nikajsikamatini ke amo sayoj nejua nimoijtakojtoya, ta no akin nechyoualouayaj”.

Biblia kipaleuij Olaf, Jayavanth uan Armen maj kikauanij tachichinalis tein kinijtakojtoya yejuan uan akin kinyoualouayaj. Uelik kikaujkej tachichinalis amo sayoj porin kimatiaj ke teijtakoua, ta no porin kitasojtayaj Jiova uan kinekiaj kiyolpaktiskej. Kintelpaleuij netasojtalis tein ika motajtoua itech 1 Juan 5:3: “Nestinemi ke melau tikpiaj ne tetasojtalis de Dios, kuak no tiktakamatij ya in tanauatil ten Dios technauatilia ma tikchiutinemikan. Uan in tanauatilme de Dios amo techmachililtia ke kox semi oui para se kintakamatinemis”. Tikyekmatij ke kemansa teouijmaka se kichiuas tein Biblia tayolmajxitia, sayoj ke komo tikteltasojtaj Jiova amo tikmachiliaj ke semi ouij se kitakamatis.

Ika tamachtilis tein motemakatok noyampa taltikpak, Jiova kinpaleuijtok tel miakej taltikpakneminij maj kikauakan tachichinalis tein kemej yeskia kinkitskia oso maj nion peuakan tachichinakan (1 Timoteo 2:3, 4). Amo uejkaua, iTekiuajyo Dios, se taixyekanalis tein moajsi iluikak kampa tekiuajti iKonetsin, Jesucristo, kiixpolos ueyi tekitiloyan kampa kitelnekij kitaniskej tomin uan kichiuaj maj tel miakej amo uelikan kikauakan tachichinalis. Senkis kitamis nejin ueyi kuejmol uan kichiuas maj taltikpakneminij tatakamatinij mochipaua ininnakayo uan inintanemilil (Isaías 33:24; Apocalipsis [Revelación] 19:11, 15).

¿Mitsonouijmaka tikonkauas tachichinalis? Amo xionmosenkaua. Komo tikontasojta Dios uan tikonita tachichinalis kemej yejuatsin kiita, mitsonpaleuis xikonkaua. Itaixpantijkauan Jiova ika miak pakilis mitsonpaleuiskej uan mitsonmachtiskej keniuj tikonchiuas itech monemilis tein Biblia tayolmajxitia. Komo tikonneki maj Jiova mitsonmaka chikaualis tein moneki, yejuatsin yekmelauj mitsonpaleuis (Filipenses 4:13).