1, 2. 1) ¿Tlake kiijtojkej Elifaz uan Bildad ika tlen tijchiuaj kema tijtekipanouaj toTeotsij? 2) ¿Tlake kiijtok Jehová?

PANOTOK tlauel miak xiuitl kema eyij tlakamej kamanaltikej iuaya Job, katli eliyaya se toTeotsij itekipanojka. Elifaz kiiljuik: “¿Timoiljuia para se tlakatl uelis kichiuas se tlenijki para kipaleuis toTeko Dios? Yonke se tlakatl itstok tlalnamiki ¿kejatsa ueli kipaleuis? Intla tiitstoskia tixitlauak, ¿para tlen kipaktiskia toTeko tlen kipia nochi chikaualistli? ¿Tlake kitlanis toTeko mopampa ta intla timochiuas se tlakatl tlen kuali?” (Job 22:1-3). Elifaz moiljuiyaya toTeotsij amo kipatiita tlen tijchiuaj kema tijtekipanouaj. Uan seyok tlakatl tlen itoka Bildad kiijtok maseualmej amo kema ueliskiaj itstosej xitlauakej iixpa toTeotsij (xijpoua Job 25:4).

² Elifaz uan Bildad kinekiyayaj Job ma moiljui san tlapik nochi tlen kichiuayaya pampa kinekiyaya kitekipanos Jehová. Kiiljuijkej amo tlauel topati kej ‘papalomej’ yon kej “se pilokuiltsi”, uan yeka toTeotsij amo techpatiita (Job 4:19; 25:6). ¿Kiijtojkej nopa pampa amo moueyimatiyayaj? (Job  22:29). Tijmatij Jehová nelia tlauel ueyi uan tojuantij amo tielij kej ya pampa tlauel tipilsiltsitsij. Kema tiitstokej iixko se ueyi tepetl o ipan se avión uan titlachiaj tlatsintla, tikitaj tlauel tipilsiltsitsij uan amo tlauel topati. Ma timoiljuikaj se kentsi ipan Jehová. Kema ualtlachia ipan Tlaltipaktli, ¿kiampa kinita maseualmej kejuak tlauel pilsiltsitsij uan amo ipati tlen kichiuaj kema kitekipanouaj? Amo. Ni tijmatij pampa Jehová kiniljuik Elifaz, Bildad uan Zofar san istlakatiyayaj. Uan nojkia kinextik kipatiitayaya Job kema kiiljuik “notlatekipanojka” (Job 42:7, 8). Uajka, uelis timotemachisej maske se maseuali tlajtlakole, uelis kiyolpakiltis toTeotsij.

3. ¿Tlake kiijtok Eliú ika tlen tijchiuaj kema tijtekipanouaj Jehová, uan tlake kinejki kiijtos?

³ Se telpokatl tlen motokaxtiyaya Eliú kikajki tlen kiiljuijkej Job nopa eyij tlakamej. Teipa, ya kiiljuik Job: “Uan intla timonejnemiltis xitlauak, yajaya axtleno kitlani mopampa ta. ¿Tlake regalo ueli tijmakas ta?” (Job 35:7). ¿Nojkia moiljuiyaya Eliú san tlapik nochi tlen tijchiuaj? Amo. Jehová amo kitlakaualtik kej kichijki ika nopa sekinok tlakamej. Eliú kinekiyaya kiijtos Jehová amo tleno kipanos tlaj amo tijueyichiuasej. Ya amo tleno kipoloua, yeka amo uelis tijchiuasej nojua ma tlapijpia o ma kipia miak chikaualistli. Jehová techpaleuia ma tijnextikaj kuajkuali tlamantli o ma tiuelikaj tijchiuakaj se tlenijki, toselti amo tiueliskiaj tijchiuasej nopa. Uajka toTeotsij techmakatok nochi nopa tlamantli uan ya kiita kenijkatsa tijtekiuiaj.

4. ¿Kenijkatsa kiyolmati Jehová kema kiita tijnextiaj tikinikneliaj sekinok?

⁴ Kema tijnextiaj kenijkatsa tikinikneliaj katli kitekipanouaj uan amo tikintlauelkauaj, Jehová kiita kejuak ya tijnextiliaj. Proverbios 19:17 kiijtoua: “Kema se kipaleuia tlen tekneltsi eltok keja kitlanejtiskia toTeko. Uan yajaya mitstlaxtlauis para nochi tlen kuali tijchijtok”. Ni kinextia Jehová kiita kema tikinnextiliaj sekinok kenijkatsa tlauel tikinikneliaj. Uan maske iaxka nochi tlen onka, tlen tijchiuaj kiita kejuak tijtlanejtiaj se tlenijki uan ya techtlaxtlauia ika miak tlamantli. Uan iKone toTeotsij, Jesús, kiampa kiijtok (xijpoua Lucas 14:13, 14).

5. ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej?

⁵ Uejkajkia, Jehová kiiljuik tlajtolpanextijketl Isaías ma kiniljui sekinok ajkia ya. Isaías nimantsi kiijtok: “Na nias. Na xinechtitlani” (Is. 6:8-10). Ipan ni tonali, Jehová nojkia kiniljuia maseualmej ma kitekipanokaj. Uan miakej itekipanojkauaj nojkia kichiuaj kej Isaías. Inijuantij kitekipanouaj Jehová ika miak pakilistli, uan yauij kampa ueli maske nopaya kipiaj miak tlaouijkayotl. Maske kiampa kichiuaj, uelis se akajya moiljuia: “¿Nelia ipati tlen na nijchiua? Maske  Jehová tlauel nechteochiua uan nechkaua ma nijtekipano, ¿amo uelis iselti kichiuas tlen mosentlalijtok?”. ¿Nojkia ipa kiampa timoiljuijtok? Ma tikitakaj tlen panok kema itstoyaj Débora uan Barac, kiampa uelis tijnankilisej nopa tlajtlanili.

6. ¿Kenke nesiyaya Jabín uan itlateuijkauaj ueliskiaj kintlanisej israeleuanij?

⁶ Barac kinyakanayaya tlateuianij, uan Débora eliyaya se tlajtolpanextijketl. Ipan 20 xiuitl, nopa tlanauatijketl Jabín “chikauak kintlaijiyouiltijtoya” israeleuanij. Itlateuijkauaj tlauel mosisiniyayaj, yeka israeleuanij tlauel majmauiyayaj uan amo kisayayaj tlen ininchaj. Nojkia kipixtoyaj 900 carros tlen ika tlateuiyayaj uan nopa carros kipixtoyaj hoces (Juec. 4:1-3, 13; 5:6-8). *

7, 8. 1) ¿Tlake kiiljuik Jehová ma kichiua Barac? 2) ¿Kenijkatsa israeleuanij kintlankej Jabín itlateuijkauaj? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl).

⁷ Maske nesiyaya israeleuanij amo ueliskiaj kintlanisej Jabín uan itlateuijkauaj, Jehová kiiljuik Débora ma kiiljui Barac: “Xikinsentili 10 mil tlakamej tlen ualauij ipan nopa uejueyi familias Neftalí uan Zabulón uan xikinyakana hasta nopa tepetl Tabor. Nopona inkinteuisej isoldados tlanauatijketl Jabín uan inintlayakanka tlen itoka Sísara. Uan toTeko kichiuas ma monechkaui kampa ta kampa atemitl Cisón ika itlateuijkacarros uan ika tlauel miak isoldados. Uan kichiuas ma uetsikaj momako uan inkintlanisej” (Juec. 4:4-7).

⁸ Miakej kinejkej yasej tlateuitij uan 10,000 tlakamej mosentilijkej ipan tepetl Tabor. Barac uan nopa tlakamej pejkej kinteuiaj ininkualankaitakauaj ipan se tlali tlen motokaxtiyaya Taanac (xijpoua Jueces 4:14-16). ¿Kinpaleuik Jehová israeleuanij? Kena. Nimantsi pejki uetsi tlauel miak atl uan mochijki miak sokitl. Nopa tlauel kinpaleuik, uan Barac kintokilijtiajki Sísara uan itlateuijkauaj se 24 kilómetros, uan asitoj Haróset. Kema cholouayaya, Sísara icarro mosokitojki uan yeka kikajte uan yajki Zaanannim, katli eltoya nechka Quedes. Motlatito ipan ichaj se siuatl katli motokaxtiyaya Jael. Sísara tlauel siajtoya uan yeka kochki. Uan kema kochtoya, Jael amo majmajki uan kimiktik (Juec. 4:17-21). ¡Jehová kinpaleuik itekipanojkauaj ma tlatlanikaj! *

9. ¿Tlake sekinok tlamantli kiijtoua Jueces 5:20, 21 kema kitlankej Sísara?

⁹ Tlaj nojkia timomachtisej tlen kiijtoua capítulo 5 tlen pilamochtsi Jueces, uelis tijyekosej sekinok tlamantli tlen kiijtoua capítulo 4. Jueces 5:20, 21 kiijtoua: “Nochi sitlalimej ipan iluikaktli techpaleuijkej para tijtlanisej Sísara. Elki keja nopa atlajtli Cisón tlejkok miak uan nochi kinuikak”. ¿Kiijtosneki iluikaeuanij kinpaleuijkej ma tlatlanikaj kema tlateuijkej, o uetski miak tetl tlen iluikaktli? Maske Biblia amo kiijtoua, amo kenijki tlaj timoiljuisej Jehová nelia kinpaleuik kema kichijki ipan nopa tonali ma uetsi miak atl kampa tlateuiyayaj  uan nopa 900 carros ma mosokitokakaj. Jueces 4:14, 15 expa kiijtoua elki Jehová katli kintlanki ininkualankaitakauaj. Yeka yon se tlen nopa 10,000 tlakamej ueliskia kiijtos tlatlankej san pampa kuali tlateuijkej.

10, 11. ¿Tlake eliyaya “Meroz”, uan kenke kitelchijkej?

¹⁰ Ma tikitakaj seyok tlamantli. Kema israeleuanij tlatlantoyaj, Débora uan Barac uikakej uan kiampa kiueyichijkej Jehová. Inijuantij uikakej ni: “Iiluikaejka toTeko kiijtok: ‘Xikintelchiua tlen euaj Meroz. Ma itstokaj senkistok tlatelchiualmej tlen nopona itstokej, pampa axualajkej kipaleuikoj toTeko para kiteuisej ininkualankaitakauaj tlen nelia elkej tejtetikej’” (Juec. 5:23).

¹¹ ¿Tlake eliyaya Meroz? Amo tijmatij. Uelis tlen kiijtojkej kema kintelchijkej nelia kuali moaxitik uan yeka nama amo aka kimati tlake eliyaya. Uelis Meroz eliyaya se altepetl uan katli nopaya itstoyaj amo kinejkej yasej tlateuitij iuaya Barac. Inijuantij uelis kikajkej kema kiniljuijkej tlakamej ma yakaj tlateuitij, pampa 10,000 tlakamej kena kinejkej yasej kinteuitij canaáneuanij. O uelis Meroz eliyaya se altepetl kampa Sísara panok kema cholouayaya. Tlaj kiampa panok, maske inijuantij ueltoskiaj kiitskisej Sísara, amo kiampa kichijkej. ¡Ximoiljui kenijkatsa nopa tlakatl motlalojtia tlajkotipa ipan nopa altepetl! Inijuantij ueltoskiaj tlapaleuisej uan kiampa moaxitiskia tlen Jehová kiijtojtoya. Tlaj kiampa kichijtoskiaj, Jehová tlauel kinteochijtoskia. Maske ueltoskiaj tlapaleuisej, amo tleno kichijkej. Katli euayayaj ipan altepetl Meroz amo eliyayaj kej Jael, katli amo majmajki (Juec. 5:24-27).

12. 1) ¿Kenijkatsa Jueces 5:9, 10 kinextia katli yajkej tlateuiaj amo sanse eliyayaj ika katli amo yajkej? 2) ¿Ipan tlake moneki timoyoliljuisej?

¹² Jueces 5:9, 10 kinextia kenijkatsa nopa 10,000 tlakamej amo elkej sanse kej katli amo kinejkej yasej tlateuitij. Débora uan Barac kiijtojkej: “Nelia nipaki ika intlanauatianij ipan tlali Israel. Nijtlaskamati toTeko inmopampa inmojuantij. Inyajkej ipan tlateuijkayotl ika nochi inmoyolo”. Inijuantij amo elkej kej katli eliyayaj “ricos uan tlen tlejkoj ipan burrojmej chipauakej”. Nopa maseualmej moiljuiyayaj tlauel ininpati uan yeka amo kinejkej tlapaleuisej. Inijuantij san moseuiyayaj “kampa tlatsotsoltik” uan san ‘nemiyayaj’ pampa kuali itstoyaj uan amo motekipachouayayaj. Katli tlapaleuijkej amo kiampa kichijkej uan yajkej tlateuiaj iuaya Barac kampa tlaixko ipan tepetl Tabor uan kampa atitla ipan Cisón. Katli san kinekiyayaj kuali itstosej kiniljuijkej ma moyoliljuikaj kenijkatsa ueltoskiaj kipaleuisej Jehová. Ipan ni tonali tojuantij nojkia kiampa moneki tijchiuasej uan kuali tikitasej tlaj nelia tijchiuaj kampeka tijtekipanosej Jehová ika nochi toyolo.

13. ¿Kenke Rubén, Dan uan Aser amo elkej sanse kej Zabulón uan Neftalí?

 ¹³ Nopa 10,000 tlakamej kiitakej kenijkatsa Jehová tlateuiyaya pampa kinekiyaya ma kitlepanitakaj. Inijuantij uelkej “tepouiliaj kejatsa nelia ueyi tlen toTeko kinchiuilik” (Juec. 5:11). Uan Jueces 5:15-17 kiijtoua Rubén, Dan uan Aser san kintekipachouayaya inintlapialjuaj, barcos uan sekinok tlamantli, uan amo kintekipachok tlen Jehová kichiuayaya. Maske kiampa kichijkej, Zabulón uan Neftalí kena kinpaleuijkej Débora uan Barac maske ueltoskiaj kinmiktisej (Juec. 5:18). Tlen kichijkej katli tlapaleuijkej uan katli amo kinejkej techmachtia kenijkatsa kinamiki tikitasej kema moneki titlapaleuisej.

14. ¿Kenijkatsa tijnextiaj tijpaleuiaj Jehová itlanauatijkayo?

¹⁴ Maske tijpaleuiaj Jehová itlanauatijkayo, ipan ni tonali ayokmo technauatia ma titlateuikaj. Nama toTeotsij kineki amo ma timajmauikaj titlajtolmoyauasej ika nochi toyolo. Uan nelia monekij miakej maseualmej ma kinekikaj kichiuasej nopa tekitl. Miakej tlakamej uan siuamej, telpokamej uan katli ya uejueyij, tlapaleuiaj ika nochi ininyolo kej precursores, betelitas, ipan kali kampa mochiua uejueyi tlanechikolistli o kampa kichijchiuaj kali kampa timosentiliaj. Uan sekij ueuejtlakamej tekitij chikauak ipan Comités de Enlace con los Hospitales uan sekinok kiitaj kenijkatsa uelis mochiuas se ueyi tlanechikolistli. Nochipa ma tikilnamikikaj Jehová tlauel kipatiita nochi tlen tijchiuaj uan amo kema kiilkauas (Heb. 6:10).

15. ¿Tlake tlajtlanili techpaleuis ma tikitakaj tlaj nojua tijtekipanouaj Jehová ika pakilistli?

¹⁵ Nochi moneki kuali tikitasej tlake tijyolmatij kema tijtekipanouaj Jehová. Uelis timotlajtlanisej: “¿San nikinkauilia sekinok ma kichiuakaj nochi tekitl? ¿San  nijneki nitlapijpias uan amo tlauel nijtekipanos Jehová? ¿Kuali nitlaneltoka uan amo nimajmaui kej Barac, Débora, Jael uan nopa 10,000 tlakamej uan nijchiua nochi tlen moneki pampa nijneki nijneltokas tlen Jehová tlanauatia? Tlaj nimoiljuijtok nias ipan seyok altepetl kampa nijtlanis miak tomij, ¿nimomaijtojtok uan kuali nimoyoliljuijtok kenijkatsa itstosej nochampoyouaj uan toikniuaj tlaj nias?”. *

16. ¿Tlake uelis tijmakasej Jehová maske nochi kipia?

¹⁶ Jehová tlauel techuejkapantlalia pampa kikaua ma tijpaleuikaj itlanauatijkayo. Kema itstoyaj Adán uan Eva, Diablo kinejki nochi maseualmej ma kipaleuikaj uan nojkia ma kiijixnamikikaj Jehová. Kema tojuantij tijnextiaj san Jehová kinamiki tlanauatis, kuali tijnextiliaj Satanás san Jehová tijpaleuiaj. Jehová tlauel yolpaki pampa kiita kuali titlaneltokaj uan amo tikixpanoj uan yeka tijnekij tijtekipanosej ika nochi toyolo (Prov. 23:15, 16). Pampa amo tijtlauelkauaj uan tijpaleuiaj, ya ueli kinankilia Satanás kema kipinajtia uan kiijixnamiki (Prov. 27:11). Kema tijneltokaj uan amo tijtlauelkauaj, ya tlauel kipatiita tlen tijchiuaj uan tlauel yolpaki.

17. ¿Tlake kiijtoua Jueces 5:31 panos teipa?

¹⁷ Nechka asis tonali kema ipan Tlaltipaktli san itstosej katli kipaleuiaj Jehová itlanauatijkayo. ¡Tijnekij ika nochi toyolo ma asi nopa tonali! Tijyolmatij sanse kej Débora uan Barac: “ToTeko, nochi mokualankaitakauaj ma mikikaj, pero tlakamej tlen mitsueyichiuaj ma elikaj keja nopa tonati kema kisa ika nochi ichikaualis” (Juec. 5:31). Ni moaxitis kema Jehová kitsontlamiltis nochi tlen Satanás kinauatia. Kema peuas Armagedón, Jehová amo techiljuis ma tijpaleuikaj ma kintsontlamilti ikualankaitakauaj. Nochi tojuantij san ‘timoketsasej uan amo timolinisej uan tikitasej kenijkatsa techmakixtis toTeko’ Jehová (2 Crón. 20:17). Pampa ayamo asi nopa tonali, onka miak tekitl tlen uelis tijchiuasej kampa tijnextisej tijtekipanouaj toTeotsij ika nochi toyolo uan pakilistli.

18. ¿Kenijkatsa kinpaleuis sekinok tlaj titlapaleuiaj ika nochi toyolo?

¹⁸ Débora uan Barac uikakej uan kiueyichijkej Jehová uan amo maseualmej. Inijuantij kiijtojkej: “Ma tijueyichiuakaj toTeko pampa nopa tlayakankaisraelitajmej moneltlalijkej, uan [...] nimantsi motemakakej” (Juec. 5:1, 2). Tojuantij nojkia tijnekij tijtekipanosej toTeotsij uan titlapaleuisej ika nochi toyolo, uan tijnekij tikinpaleuisej sekinok nojkia kiampa ma kichiuakaj uan nochipa ma kiueyichiuakaj Jehová.