1. Ta ko Nihimaia ear loi ke ear jepl̦aak ñan Jerusalem? (Lale pija eo itulõñ.)

 ARMEJ in Jerusalem relukkuun bwilõñ. Etke? Kõnke ewõr juon ri nana in Amon im ej jokwe ilo tampel̦ eo. Bareinwõt, Ri Livai ro rar jol̦o̦k jerbal ko aer. Kobal̦o̦k ippãn men in, ejako an ri tõl ro aer tõl ilo iien aer kabuñ ak rej kiiõ peejnej ilo raan in Jabõt. Im elõñ iaan armej ro an Anij rej pãlele ippãn armej in aelõñ ko jet. Erkein ej jet iaan men ko renana me Nihimaia ear loi ke ear jepl̦aak ñan Jerusalem.—Nihimaia 13:6, UBS.

2. Etke Israel ear juon aelõñ ekwõjarjar?

² Elõñ to̦ujin iiõ ko m̦oktal̦o̦k, Ri Israel ro rar m̦õn̦õn̦õ in pokake Jeova. Rar kallim̦ur bwe renaaj l̦oori “naan ko otemjej Jeova ear kõnono kake.” (Exodus 24:3) Eñin unin Anij ear kããlõt Israel bwe en juon aelõñ ekwõjarjar. Mel̦el̦ein men in ej bwe rar oktak jãn armej in aelõñ ko jet kõnke rej doon Anij. Men in ekar juon jeraam̦m̦an el̦ap! Eñoul iiõ ko tokãlik, Moses ear kakeememej er im ba: “Kwe ri aelõñ kwõjarjar ñan Jeova am̦ Anij; Jeova am̦ Anij ear kããlõt eok bwe kwõn armej raorõk ñan E wõt, jãn ri aelõñ ko otemjej.”—Duteronomi 7:6.

3. Ekar ewi wãween kõtaan eo an Ri Israel ro ippãn Jeova ke Nihimaia ear bar jepl̦aak ñan Jerusalem?

³ Ekabũrom̦õjm̦õj bwe Ri Israel ro rar jab kajejjet kallim̦ur eo aer ñan Anij. Meñe ekar wõr jet ro im ear m̦ool aer kabuñ ñan Jeova, ak enañin aolep Ri Israel ro rar kowãnõk er im̦aan mejãn armej ak ilo m̦ool rar jab kõn̦aan pokake Jeova. Emootl̦o̦k de jibukwi iiõ jãn iien eo ke armej ro rar jepl̦aak ñan Jerusalem jãn Babil̦on bwe ren maroñ kõkããl Jerusalem. Rar kõn̦aan kõkããle Jerusalem bwe ren maroñ bar kabuñ ñan Jeova. Bõtab, ke Nihimaia ear jepl̦aak ñan Jerusalem alen eo kein karuo, ear kile bwe ear jako an armej ro kijejeto kõn kabuñ eo em̦ool an Anij.

4. Ta ko jenaaj etali me renaaj jipañ kõj bwe jen kwõjarjar wõt im bwe Jeova en wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõjerbale kõj?

⁴ Ri Kõnnaan ro an Jeova rej ãinwõt juon aelõñ ekwõjarjar  ãinwõt kar aelõñ in Israel. Ri kapit ro ekoba ‘jar eo el̦ap’ rekwõjarjar kõnke Anij ear kããlõt er bwe ren jerbal ñane. (Revelesõn 7:9, 14, 15; 1 Korint 6:11) Ear jako an Ri Israel ro epaake Jeova kõnke rar jab dãpij wõt aer kwõjarjar. Ejjel̦o̦k juon iaad jekõn̦aan jerwaane jeraam̦m̦an in ãinwõt kar Ri Israel ro. Innem, ta ko remaroñ jipañ kõj bwe jen kwõjarjar wõt im bwe Jeova en wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõjerbale kõj? Ilo katak in, ewõr emãn men ko jenaaj katak kaki jãn bok in Nihimaia jebta 13. Erkein ej men ko emãn: (1) Kõjparok kõj jãn kõm̦m̦ao ko renana; (2) rejetake kabuñ eo em̦ool an Jeova; (3) likũti kõn̦aan ko an Jeova m̦oktata; im (4) kõjparok kõtaan eo ad ippãn Anij. Jen kiiõ etale men kein.

5, 6. (1) Wõn rein Ilaieshib im Tobaia? (2) Ta unin an kar Ilaieshib kobal̦o̦k im m̦õttaiki Tobaia?

⁵ Riit Nihimaia 13:4-9 (UBS). Jej mour ibwiljin armej ro me elukkuun nana im ettoon kõm̦m̦an ko aer. Eñin unin jet iien epen ñan ad dãpij wõt ad kwõjarjar ak erreo. Jen lale waanjoñak eo kõn Ilaieshib im Tobaia. Ilaieshib ear Bũrij eo El̦ap im Tobaia ear juon Ri Amon im juon iaan ri utiej ro an kiiñ eo an Põrsia. Tobaia im ro m̦õttan rar lukkuun jum̦aiki Nihimaia ke ear kalõke wõrwõrin Jerusalem. (Nihimaia 2:10, UBS) Ekkar ñan kien ko an Anij, ear mo an Ri Amon ro del̦o̦ñ ilo tampel̦ eo. (Duteronomi 23:3) Ak etke Ilaieshib ear kõm̦m̦an jikin Tobaia ilo tampel̦ eo?

⁶ Ewõr jilu un ko: M̦oktata, Tobaia ear epaake baam̦le eo an Ilaieshib. Kein karuo, Tobaia im l̦eo nejin etan Jehohanan rar pãlele kõrã in Israel im elõñ Ri Israel rar kautieje Tobaia. (Nihimaia 6:17-19, UBS) Kein kajilu, juon iaan l̦õm̦aro jibwũn Ilaieshib etan Manassa ear pãlele ippãn lio nejin Sanballat, kabna eo an Ri Sameria me ear lukkuun epaake Tobaia. (Nihimaia 13:28, UBS) Kõnke ear wõr kadkadin l̦õm̦arein ñan doon, bõlen eñin unin Bũrij L̦apl̦ap Ilaieshib ear kobal̦o̦k ippãn Tobaia im m̦õttaiki. Ilaieshib ear roñjake men ko Tobaia ear ba bwe en kõm̦m̦ani meñe Tobaia ear jab juon Ri Israel im ear jum̦ae jerbal ko an armej ro doon Anij. Bõtab, Nihimaia ear kwal̦o̦k an tiljek ñan Jeova ilo an kar jonabõjl̦o̦k aolep men ko m̦weien Tobaia jãn tampel̦ eo.

7. Ta ko aolep armej ro an Anij, ekoba em̦m̦aan ro rej lale eklejia, rej aikuj kõm̦m̦ani bwe ren erreo im kwõjarjar wõt?

⁷ Jej aikuj tiljek ñan Jeova ilõñin men otemjej kõnke em̦õj ad ajel̦o̦k mour ko ad ñane im jej armej ro an. Bõtab, jet iien emaroñ pen ad l̦oore naan in kakapilõk ko jãn Baibõl̦ kõnke jejjab kõn̦aan kabũrom̦õj baam̦le ko ad ak ro nukũd. Ak jen keememej bwe el̦aññe jejjab l̦oore naan in kakapilõk ko jãn Baibõl̦, enaaj jako ad kwõjarjar ak erreo wõt im̦aan mejãn Jeova. Ñe em̦m̦aan ro me rej lale eklejia eo rej kõm̦m̦an pepe, rej l̦oori l̦õmn̦ak ko an Jeova, im rejjab l̦oori l̦õmn̦ak ak eñjake ko aer make. (1 Timote 5:21, UBS) Em̦m̦aan rein rej aikuj bar kõjparok er bwe ejjel̦o̦k jabdewõt men en kattoon er im̦aan mejãn Anij.​—1 Timote 2:8.

8. Ta eo jej aikuj keememej kõn ro jej kobal̦o̦k ippãer ak kõm̦m̦ao ippãer?

⁸ Jej aikuj keememej bwe “kõm̦m̦ao ko renana rej kakõt m̦anit ko rem̦m̦an.” (1 Korint 15:33) Ewõr jet iaan ro nukũd me emaroñ jab em̦m̦an joñak ko aer im remaroñ kapo kõj ñan kõm̦m̦ani men ko renana. Ilo kar jinoin, Bũrij eo el̦ap Ilaieshib ear juon joñak em̦m̦an kõnke ear lukkuun jipañe im rejetake Nihimaia ke ear kalõke wõrwõrin Jerusalem. (Nihimaia 3:1) Bõtab, kõn an kar Ilaieshib kobal̦o̦k ippãn Tobaia im ro jet, Ilaieshib ear jino kõm̦m̦ani men ko rebõd me rar kõm̦m̦an bwe en jako an kwõjarjar. Jej aikuj kobal̦o̦k ippãn ro me rej rõjañ kõj bwe jen kõm̦m̦ani men ko rem̦m̦an, ãinwõt riit Baibõl̦, pãd ilo iien kweilo̦k ko, im bõk kun̦aad ilo jerbal in kwal̦o̦k naan. El̦ap ad yokwe im kaorõke ro ilo baam̦le ko ad im ro nukũd me rej rõjañ kõj bwe jen kõm̦m̦ani men kein rem̦m̦an.

9. (1) Etke ear etal im bõjrak jerbal ko ilo tampel̦ eo? (2) Ta eo Nihimaia ear kõm̦m̦ane bwe en wõnm̦aanl̦o̦k jerbal ko ilo tampel̦ eo?

⁹ Riit Nihimaia 13:10-13 (UBS). Ri Livai ro rar jab kõm̦m̦ani jerbal ko aer ilo tampel̦ eo. Etke? Kõnke ear dik an armej ro jabawõt ñan tampel̦ eo. Kõn men in, Ri Livai ro rar aikuj ilo̦k im jerbal ilo jikin kallib ko aer ñan kabwe aikuj ko an baam̦le ko aer. Ri tõl ro rar jab aini jabawõt ko im menin lel̦o̦k ko an armej ro. Ak bõlen rar aini men kein bõtab rar jab bõkl̦o̦ki ñan tampel̦ eo, ãinwõt aer kar kappeik er bwe ren kõm̦m̦ane. (Nihimaia 12:44) Nihimaia ear kajju kõm̦m̦an karõk ñan ainitok aolep jabawõt im menin lel̦o̦k ko an armej ro. Ear jitõñ em̦m̦aan ro rekkar im retiljek bwe ren loloorjake im̦õn kakkon̦ ko an tampel̦ eo im jabawõt ko an armej ro.

10, 11. Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan rejetake kabuñ eo em̦ool?

¹⁰ Ta eo jemaroñ katak jãn bwebwenato in? Eokwe, jej aikuj keememej bwe ej juon jeraam̦m̦an ñan kõjerbal jããn ko ad im men ko m̦weied ñan rejetake kabuñ eo em̦ool an Jeova. (Jabõn Kõnnaan 3:9) El̦aññe jej lel̦o̦k peid im rejetake kabuñ eo em̦ool an Jeova, ilo m̦ool jej karo̦o̦ll̦o̦k ñane men ko me kar baj an wõt jãn kar jinoin. (1 Kronikel 29:14-16) Jet iien kõn an jiban jidik peid, jemaroñ l̦õmn̦ak bwe Jeova ejjab m̦õn̦õn̦õ kõn joñan eo jej lel̦o̦ke. Bõtab, kõnke jej m̦õn̦õn̦õ in jabawõt, Jeova enaaj m̦õn̦õn̦õ kõn jabdewõt men jej lel̦o̦k ñane.—2 Korint 8:12, UBS.

¹¹ Ium̦win elõñ iiõ, juon baam̦le ear kũrtok ruo ri pãlele me rerũtto im rej special pioneer bwe ren kõjota ippãer juon alen kajjojo wiik. Baam̦le in ear wõr 10 uwaaer. Bõtab, jinen baam̦le in ekõn ba bwe kõnke ej kadede kõmat ñan 10 armej, epidodo ñan kal̦apl̦o̦k jidik m̦õñã eo ñan bar ruo armej. Bõlen jemaroñ l̦õmn̦ak bwe ejjab kanooj l̦ap men in baam̦le in rar kõm̦m̦ane, bõtab el̦ap an kar rũtto rein me rej special pioneer kam̦m̦oolol baam̦le in! Ejjab erro wõt rar m̦õn̦õn̦õ ak bar baam̦le eo. Naan in rõjañ ko im bwebwenato ko an rũtto rein ruo rar jipañ ajri ro 8 ilo baam̦le in. Tokãlik, ke ajri rein rar rũttol̦o̦k, aolepeer rar jerbal in kwal̦o̦k naan full time.

12. Ta joñak eo em̦m̦an an em̦m̦aan ro rej lale eklejia im ri jipañ ro?

¹² Ta eo jemaroñ bar katak jãn bwebwenato eo an Nihimaia? Eokwe, em̦m̦aan ro me rej lale eklejia im ri jipañ ro rej aikuj kwal̦o̦k juon joñak em̦m̦an ilo kabuñ eo em̦ool an Jeova. Joñak ko aer rej jipañ ro jet ilo eklejia eo. Rijjelõk Paul ear juon joñak em̦m̦aan ñan ri tõmak ro m̦õttan. Ear rejetake kabuñ eo em̦ool an Jeova im ear lel̦o̦k naan in tõl ñan jipañ ri tõmak ro kõn kilen aer jabawõt.​—1 Korint 16:1-3, UBS; 2 Korint 9:5-7, UBS.

13. Ta ko jet Ri Israel rar kõm̦m̦ani ilo raan in Jabõt?

¹³ Riit Nihimaia 13:15-21 (UBS). El̦aññe jej jol̦o̦k el̦ap iien ñan kõm̦m̦an bwe en l̦ap ad jããn, emaroñ jako ad epaake Jeova. Bok in Exodus 31:13 ej kwal̦o̦k bwe Ri Israel ro rar aikuj kõjerbale raan in Jabõt ñan keememej kõtaan eo aer ippãn Jeova im keememej bwe rej juon aelõñ ekwõjarjar. Raan in Jabõt ear juon iien ñan an baam̦le ko kabuñ, jar, im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Kien ko an Anij. Bõtab, ilo raan ko an Nihimaia, jet iaan armej ro rar watõke raan in Jabõt ãinwõt raan ko jet. Rar peejnej ilo raan in ekwõjarjar. Ke Nihimaia ear loe men in, ear kadiwõjl̦o̦k ri wiakake ro me rar itok jãn aelõñ ko jet im kilõke kõjãm ko ilo wõrwõr eo m̦okta jãn an jino raan in Jabõt.

14, 15. (1) Ta eo emaroñ wal̦o̦k ñan kõj ñe el̦ap ad jol̦o̦k iien ko ad ñan kõm̦m̦an bwe en lõñ ad jããn? (2) Ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani bwe jen maroñ del̦o̦ñ ilo raan in kakkije eo an Anij?

¹⁴ Ta eo jemaroñ katak jãn joñak eo an Nihimaia? Juon men jemaroñ katak jãne ej bwe jen kõjparok kõj bwe jen jab m̦ad im jol̦o̦k el̦ap iien ñan kõm̦m̦an bwe en lõñ ad jããn. Emaroñ pidodo ad m̦ad ñe elukkuun em̦m̦an ippãd jerbal eo ad. Bõtab, jej aikuj keememej naan in kakkõl eo an Jijej kõn karejar ñan ruo irooj. (Riit Matu 6:24.) Nihimaia emaroñ kar lõñ an jããn ñe en kar jol̦o̦k iien ko an im peejnej ippãn Ri Tair ro ak ri peejnej ro jet. Bõtab, ta eo ear kõm̦m̦ane? (Nihimaia 5:14-18) Eokwe, ear kate joñan wõt an maroñ ñan jipañ ro jein im jatin im kõm̦m̦ani men ko me rej kokwõjarjar etan Jeova. Ãindein rainin, em̦m̦aan ro me rej lale eklejia im ri jipañ ro rej kõjerbal iien im maroñ ko aer ñan jipañ eklejia eo. Ro uwaan eklejia eo el̦ap aer yokwe rein kõn aer kate er. Eñin unin ewõr yokwe, aenõm̦m̦an, im jokwane ibwiljin armej ro an Anij.​—Ezekiel 34:25, 28, UBS.

¹⁵ Meñe Kũrjin ro ilo raan kein rejjab mour ium̦win kien eo kõn raan in Jabõt, bõtab Paul ear ba bwe ej wõr wõt raan in “kakkije ñan ro doon Anij.” Ear bar ba: “Eo ear del̦o̦ñ ilo kakkije eo an, em̦õj an kakkije jãn jerbal ko an, ãinwõt kar Anij jãn ko An.” (Hibru 4:9, 10) Jemaroñ del̦o̦ñ ilo raan in kakkije eo an Anij ilo ad pokake Jeova im kõm̦m̦ani men ko ekõn̦aan. Kwe im baam̦le eo am̦ kom̦ij ke kõm̦m̦an bwe iien katak ko ami, iien kweilo̦k ko, im kwal̦o̦k naan ren men ko m̦oktata ilo mour ko ami? Bo̦o̦j eo am̦ ak armej ro kwõj jerbal ippãer remaroñ jab l̦õmn̦ak bwe eaorõk men kein. Kõn men in, eaorõk bwe kwõn peran ilo am̦ kaalikkar ñan er bwe am̦ jerbal ñan Jeova ej men eo eaorõktata ippam̦. Men in ej ãinl̦o̦k wõt men eo Nihimaia ear kõm̦m̦ane ke ear kadiwõjl̦o̦k Ri Tair ro im kilõke wõrwõrin jikin kweilo̦k eo. Nihimaia ear kaalikkar bwe ear likũt Jeova m̦oktata ilo mour eo an. Em̦õj an Anij kããlõt kõj bwe jen armej ro an rekwõjarjar. Eñin unin jej aikuj kajjitõk ippãd make, ‘Wãween aõ mour ej ke kaalikkar bwe ij likũt Jeova m̦oktata ilo mour e aõ?’​—Matu 6:33.

16. Ta ko rar wal̦o̦k im kõm̦m̦an bwe Ri Israel ro ren jino mel̦o̦kl̦o̦k bwe ewõr juon aer kõtaan epaak ippãn Anij?

¹⁶ Riit Nihimaia 13:23-27 (UBS). Ilo raan ko an Nihimaia, em̦m̦aan in Israel ro rar m̦areik kõrã ro jãn aelõñ ko jet. Ilo tũreep eo an Nihimaia kein kajuon ñan Jerusalem, aolep ri tõl ro an Israel rar jaini juon peba in kon̦ im kallim̦ur bwe em̦m̦aan in Israel ro reban m̦areik kõrã ro jãn aelõñ ko jet. (Nih. 9:38; 10:30) Bõtab, ke ear bar jepl̦aak ñan Jerusalem, ear loe bwe em̦m̦aan in Israel ro rej pãlele ippãn kõrã in aelõñ ko jet. Armej rein rar jino mel̦o̦kl̦o̦k bwe ewõr juon aer kõtaan epaak ippãn Anij kõnke rej juon aelõñ ekwõjarjar. Ajri ro nejier rar jaje riit ak kõnono ilo kajin Hibru. Innem ñe ajri rein renaaj kar rũttol̦o̦k reban kar ba bwe er Ri Israel. Ilo m̦ool, renaaj kar ba bwe rej itok jãn aelõñ ko an jineer ãinwõt Ashdod, Amon, ak Moab. Im kõnke ajri rein rejaje kajin Hibru, enaaj kar pen aer jel̦ã im mel̦el̦e kõn Kien ko an Anij. Enaaj bar pen aer jel̦ã kajjien Jeova. Kõn men in, renaaj kabuñ ñan anij waan ko an jineer im jab ñan Jeova. Nihimaia  ear kõm̦adm̦õde apañ in ilo m̦õkaj ñan kõjparok kõtaan eo aer ippãn Anij.—Nihimaia 13:28.

17. Ewi wãween rũtto ro remaroñ jipañ ajri ro nejier bwe en wõr juon an ajri ro make kõtaan epaak ippãn Jeova?

¹⁷ Jej aikuj jipañ ajri ro nejid bwe en wõr juon aer make kõtaan epaak ippãn Jeova. Ñe ewõr nejũm̦, jouj im kajjitõk ippam̦ make, ‘Ewi joñan an ajri ro nejũ jel̦ã kõn Jeova? Wãween an ajri ro nejũ bwebwenato ej ke kaalikkar bwe rej yokwe Anij ke ak lal̦ in?’ El̦aññe kwõj kile bwe ajri ro nejũm̦ relikjab ilo men kein, eokwe kwõn jab ebbeer. Ebõk iien bwe juon en lukkuun jel̦ã kajjien Jeova, el̦aptata kõnke jej pãd ilo jukjukun pãd in me elukkuun lõñ menin kõm̦ad ko. Bareinwõt, elõñ menin kapo ko me remaroñ kapo ajri ro ñan jab pokake Anij. Kõn men in, kwõn kijenmej wõt ippãer im kortokjãn iien kabuñ eo an baam̦le eo im iien ko jet ñan jipañ ajri ro nejũm̦ bwe en wõr juon aer make kõtaan epaak ippãn Jeova. (Duteronomi 6:6-9) Kwal̦o̦k aorõkin ad aikuj oktak jãn armej ro jet ilo jukjukun pãd in enana an Setan. (Jon 17:15-17) Im kate wõt eok bwe men ko kwõj katakin er kaki ren tõpar bũrueer.

18. Etke ro jemãn im jinen ajri ro ej ro me rekkar im rem̦m̦antata ñan jipañ ro nejier bwe ren make pepe in ajel̦o̦k mour ko aer ñan Jeova?

¹⁸ Ajri ro nejũm̦ rej aikuj make kããlõt el̦aññe rekõn̦aan karejar ñan Anij. Bõtab, kõnke kwõj jineer ak jemãer, kwõmaroñ jipañ er ilo elõñ wãween ko. Ewi wãween? Ej ilo am̦ kõm̦m̦ane juon joñak em̦m̦an ñan er. Kwõn kaalikkar ñan er ta men ko rejjab jim̦we ñan aer kõm̦m̦ani, im jipañ er ñan jel̦ã ta ko renaaj wal̦o̦k el̦aññe ejjab em̦m̦an im jim̦we pepe ko rej kõm̦m̦ani. Rũtto ro, kom̦win jipañ ro nejũmi bwe en wõr juon aer kõtaan epaak ippãn Jeova. Ro jemãn im jinen ajri ro rej ro me rekkar im rem̦m̦antata ñan jipañ ajri ro nejier bwe ren make pepe in ajel̦o̦k mour ko aer ñan Jeova. Kõj aolep jej aikuj kõjparok kõtaan eo ad ippãn Jeova. Mel̦el̦ein men in bwe jej aikuj l̦oori kien ko an Anij im mour ilo wãween eo me enaaj kabuñbũruon.—Revelesõn 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Ta ko jej aikuj kõm̦m̦ani bwe Jeova en “keememej” wõt kõj?

¹⁹ Ri kanaan Malakai ear ba bwe Jeova ej “je juon bok in keememej” im likũt etan aolep ro me rej ‘mijak E im l̦õmn̦ak kõn Etan.’ (Malakai 3:16, 17) Anij eban mel̦o̦kl̦o̦k ro rej mijake im yokwe ãt eo etan.​—Hibru 6:10.

²⁰ Nihimaia ear jar im ba: “O Anij, kwõn keememej men kein otemjej im kajeraam̦m̦an eõ.” (Nihimaia 13:31, UBS) Nihimaia ear kõn̦aan bwe Jeova en keememej wãween an kar jerbal ñan E. Etad enaaj pãd ilo bok in keememej eo an Anij el̦aññe jej kõjparok kõj jãn kõm̦m̦ao ko renana, rejetake kabuñ eo em̦ool an Jeova, likũti kõn̦aan ko an Anij m̦oktata, im kõjparok kõtaan eo ad ippãn. Baibõl̦ ej ba: “Kom̦win make etale im ekajete kom̦, bwe kom̦win jel̦ã ñe kom̦ij mour ilo tõmak.” (2 Korint 13:5, UBS) El̦aññe jej kate kõj bwe jen kwõjarjar wõt im erreo im̦aan mejãn Jeova, enaaj “keememej” kõj.