APAÑ EO: Elõñ rũtõl ro an kien im rũtõlin kabuñ ko rar kajjioñ bõbrae an ajeeded ennaan eo ilo Baibõl̦. Rekõn kõjerbal utiej im maroñ ko ippãer ñan kabõjrak an wõr an armej ro Baibõl̦, im rar bareinwõt kabõjrak aer ukok im kõm̦m̦an kaape in Baibõl̦ eo. L̦õmn̦ak m̦õk kõn waanjoñak kein ruo:

• Ilo iiõ eo 167 m̦okta jãn Kũraij, ak iiõ ko repaake iiõ in: Juon kiiñ etan Antiochus Epiphanes ear kõn̦aan iuun RiJu ro bwe ren l̦oor kabuñ eo an RiGrik ro. Kõn men in, ear kakien bwe ren jol̦o̦k aolep kaape in Jeje ko ilo kajin Hibru. Heinrich Graetz, eo ej ekkatak im jeje kõn bwebwenatoun iien ko etto ear ba bwe rijerbal ro an kiiñ in rar “kekõl im tũli bok lemlem ko an Kien Moses ñe rej loi jabdewõt jikin. Bareinwõt, jabdewõt eo rar loe an riiti bok kein ñan kaenõm̦m̦an im kõkajoor er make rar m̦an er.”

• • Ilo iiõ ko 500 l̦o̦k ñan 1500 jim̦a ko: Jet rũtõlin Katlik rar illu ke armej ro aer rar kwal̦o̦k ñan ro jet kõn katak ko ilo Baibõl̦ ijello̦kun katak ko an Katlik. Kõn men in, rar watõk armej rein ãinwõt rijum̦ae. Eñin kar l̦õmn̦ak eo aer kõn jabdewõt eo ear wõr an bok ko ilo Baibõl̦ ijello̦kun bokin Sam ilo kajin Latin. Eñin unin juon kumi me ej kõm̦m̦an pepe ilo kabuñ in ear jitõñ em̦m̦aan ro ilo kabuñ eo bwe ren “lukkuun pukote rijum̦ae ro . . . ilo aer etal ñan aolep m̦õko m̦õn armej ro me rej l̦õmn̦ak bwe ewõr aer Baibõl̦. . . . Jabdewõt em̦ ewõr rijum̦ae ro ie, rej aikuj ko̦kkure.”

El̦aññe ro rar kajjioñ jol̦o̦ke Baibõl̦ eo ren kar lo tõprak, ennaan eo ie enaaj kar jako.

WÃWEEN AN KAR BAIBÕL̦ MAROÑ PÃDWÕT ÑAN RAININ: Kiiñ Antiochus ear kajjioñ jol̦o̦k kaape in Jeje ko ilo Israel, bõtab ear lõñ RiJu ro rar jokwe ilo aelõñ ko jet. Ilo m̦ool, rũmmãlõtlõt ro rej ba bwe ilo kar tõre ko an rijjilõk ro, elõñl̦o̦k jãn 60 bõjjããn in RiJu ro rar jokwe ilo aelõñ ko jet. Ilo jikin kweilo̦k ko an RiJu rein, rar kõjparok kaape in Jeje ko, ejja kaape ko wõt me ro ilo epepen ko tokãlik renaaj kar kõjerbali, ekoba Kũrjin ro.​—Jerbal 15:21.

Ilo iiõ ko 500 l̦o̦k ñan 1500 jim̦a ko, ro rar kaorõk katak ko ilo Baibõl̦ rar peran ilo aer wõnm̦aanl̦o̦k im kõm̦m̦an ukok im kaape in Jeje ko meñe remaroñ kar kaeñtaan er. Joñan, ilo 1400 jim̦a ko, emaroñ kar wõr jet bok ko ilo Baibõl̦ kar ukoti ilo 33 kajin ko meñe ilo tõre kein ejjañin kar wõr kein bũriin! Jãn kar tõre kein m̦aantak, ear m̦õkaj an lõñl̦o̦k Baibõl̦ ko kar ukoti im bũriini.

TOKJÃN KO RAR WAL̦O̦K: Meñe ewõr kiiñ ro im rũtõlin kabuñ ko rar kajjioñ jol̦o̦ke Baibõl̦ eo, ak Baibõl̦ ej bok eo el̦aptata an ajeeded ipel̦aakin lal̦ in im elõñtata ukokin. Em̦õj an bok in jipañ im kakõm̦anm̦anl̦o̦k kakien im kajin ko an jet aelõñ ko im mour ko an elõñ milien armej ro.