KE EJ jino jotal̦o̦k, Rebeka ej reilo̦k ettol̦o̦k ke ej etal ilujen ãneo. Ej kab mootl̦o̦k de jejjo wiik in aer itoitak, im joñan in em̦õj an Rebeka imminene kõn an ellãle ke ej uwe ioon kamel̦ ko. Rebeka epãd kiiõ elõñ bũki m̦ail̦ ettol̦o̦k jãn Heran, ijo ear dik im rũttol̦o̦k ie me ej pãd ituiõñ turearin Kenan. Bõlen jiroñ in eban bar lo baam̦le eo an. Ejjel̦o̦k pere bwe emaroñ lukkuun lõñ an kajjitõk kõn ta ko rej pojak in wal̦o̦k ñane, el̦aptata kiiõ ke m̦õttan jidik retõpar ijo rej jibadekl̦o̦k.

Jarlepju in me Rebeka ej ilo̦k ippãer ej kab m̦õj aer deblo̦ke enañin aolep jikin ko ilo Kenan im kiiõ rej etal ilujen jikin ko iturõk (Negeb) me el̦ap aer ettol̦tol̦e. (Jenesis 24:62, UBS) Bõlen Rebeka ear loe jet jiip ko ilo ijin. Meñe emaroñ jeja wõjke ilo jikin in im emaroñ lukkuun m̦õrã ñan kõm̦m̦an atake, bõtab elukkuun lõñ ujooj ie ñan an jiip ko m̦õñã. L̦al̦l̦ap eo me ear tõl er ear jineete jikin in. Ear lukkuun kijooror in ba ñan irooj eo an kõn nuuj in em̦m̦an bwe ear bõktok Rebeka bwe en pãleen Aisak! Bõtab, Rebeka emaroñ kar l̦õmn̦ak kõn wãween naaj mour eo an ñe enaaj jokwe ijin. Kõnke erro Aisak rejjañin kar iioon doon, emaroñ kar l̦õmn̦ak kõn l̦ein naaj ippãn, im kain armej rot e. Aisak enaaj ke m̦õn̦õn̦õ ñe eloe? Im enaaj ta l̦õmn̦ak eo an Rebeka kõn Aisak?

Ilo elõñ jikin ko ilo lal̦ in rainin, ejeja an baam̦le ko karõk wõn ro rekõn̦aan bwe ro nejier ren m̦areiki. Ak ilo jikin ko jet, ekkã aer kõm̦m̦ane men in. Jekdo̦o̦n ñe kwõj jokwe ilo juon jikin me rej kõm̦m̦ane m̦anit in ak jab, bõlen kwõmel̦el̦e bwe ejjab pidodo men in Rebeka ear iioone kõnke ear jab jel̦ã ta ko renaaj pojak in wal̦o̦k ñane. Ilo m̦ool, Rebeka ear juon jiroñ eo el̦ap an peran im el̦ap tõmak eo an. Jej aikuji men kein ruo ñe ej wal̦o̦k oktak ko ilo mour ko ad. Ebar wõr wãween ko jet rem̦m̦an Rebeka ear kwal̦o̦ki im ejeja an armej ro kwal̦o̦ki. Rebeka ear kwal̦o̦k wãween kein rem̦m̦an kõn an kar l̦ap tõmak eo an.

Wãween ko rekããl rar wal̦o̦k ñan Rebeka remaroñ kar jab lukkuun oktak jãn wãween ko m̦okta ilo mour eo an me ear imminene kaki. Ear dik im rũttol̦o̦k ilo Heran ak bõlen juon jikin epaake ijin. Heran ej pãd ilo Mesopotemia. Jemãn im jinen jiroñ in rar oktak jãn enañin aolep armej ro ilo Heran. Rar jab kabuñ ñan anij in allõñ eo etan Sin. Etke? Kõnke Anij eo aer kar Jeova.​—Jenesis 24:50.

Rebeka ear juon jiroñ edeo̦, bõtab ewõr men ko jet rem̦m̦an kõn jiroñ in. Ear juon jiroñ eperan im em̦õn̦õn̦õ, im ear erreo mour eo an. Ebwe an kar baam̦le eo an m̦weiie, joñan elõñ aer kar rijerbal. Meñe ãindein, ak baam̦le eo an Rebeka rar jab kõm̦m̦an ñane ãinwõt ñe ej juon lerooj. Rar katakini bwe en jel̦ã jerbal. Ilo tõre ko, elõñ iaan kõrã ro im jiroñ ro rar kõm̦m̦ani jerbal ko rel̦l̦ap. Rebeka ear bar ãinwõt er. Ñan waanjoñak, ear aikuj itõk dãn ñan baam̦le eo an. Ñe ej jotal̦o̦k, ekõn bõk juon jãpe ak nien dãn ilo aeran im jibadekl̦o̦k aebõj lal̦ eo bwe en etteiñ dãn.​—Jenesis 24:11, 15, 16.

Juon jota, ãlikin an kar teiñi nien dãn eo an, juon l̦al̦l̦ap ear ettõrl̦o̦k im wõnm̦aeki. L̦al̦l̦ap in ear ba ñane: “Kwõn jouj in letok nim̦õ jãn nien dãn n̦e am̦.” Wãween an kar kajjitõk ear lukkuun jouj im mera! Rebeka ear kile bwe l̦al̦l̦ap in ear itok jãn juon jikin elukkuun ettol̦o̦k. Kõn men in, ear m̦õkaj im doorlal̦l̦o̦k nien dãn eo jãn aeran bwe l̦al̦l̦ap in en maroñ idaak ñan joñan an kõn̦aan. Ear loe an kamel̦ ko joñoul nejin l̦al̦l̦ap in kakkije epaake ijo erro ej pãd ie, bõtab ejjel̦o̦k en̦ enañin teiñl̦o̦k dãn ñan jikin idaak eo aer. Ear kile bwe l̦al̦l̦ap in ear aikuj jipañ im ear kõn̦aan jipañe joñan wõt an maroñ. Kõn men in, ear ba: “Inaaj bar kaidaak kamel̦ kein am̦ ñan ñe relukkuun mat.”​—Jenesis 24:17-19, UBS.

L̦õmn̦ak m̦õk kõn men in! Rebeka ear jab ba wõt bwe enaaj teiñl̦o̦k limen kamel̦ ko joñoul, ak ear ba bwe enaaj kaidaak er ñan ñe relukkuun mat. Ñe juon kamel̦ elukkuun  maro, emaroñ idaak elõñl̦o̦k jãn 25 kal̦an in aebõj! El̦aññe ewõr joñoul kamel̦ ko im relukkuun maro, joñan in emaroñ lukkuun l̦ap jerbal eo ñan teiñl̦o̦k limeer im emaroñ bõk elõñ awa ñan kõm̦m̦ane jerbal in. Bõtab, ilo kar iien eo, bõlen kamel̦ ko rar jab lukkuun maro. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Rebeka ear ke jel̦ã kõn men in ke ear ba ñan l̦al̦l̦ap eo bwe enaaj kaidaak kamel̦ ko nejin? Eokwe, jaab. Jiroñ in ear m̦õn̦õn̦õ in jipañ im ear lukkuun kõn̦aan kate e jerbal bwe en maroñ kwal̦o̦k jouj ñan l̦al̦l̦ap in, meñe ejjañin jel̦ã kajjien. L̦al̦l̦ap in ear kõtl̦o̦k an jiroñ in kaidaake kamel̦ ko. Innem, ear lale an jiroñ in etal itok elõñ alen ke ej teiñi nien dãn eo an im lutõkl̦o̦k ñan ijo kamel̦ ko rej idaak jãne.​—Jenesis 24:20, 21, UBS.

Joñak in an Rebeka elukkuun em̦m̦an ñan kõj ilo raan kein. Ilo raan kein jej mour ie, elukkuun lõñ rej l̦õmn̦ak wõt kõn er make. Em̦õj kanaan bwe armej renaaj “yokwe er make,” mel̦el̦ein bwe renaaj m̦akoko in kaarmejjete er make ñan jipañ ro jet. Jej lo an jejjet kũtien men in. (2 Timote 3:1-5) Kũrjin ro im rekõn̦aan kõjparok bwe ren jab ãinwõt armej rein remaroñ kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn joñak eo an Rebeka im pijaikl̦o̦k an kar jab ñate in etal itok ikõtaan aebõj lal̦ eo im kamel̦ ko bwe en etteiñl̦o̦k limeer.

Ejjel̦o̦k pere bwe Rebeka ear kile an l̦al̦l̦ap eo reilo̦k im lukkuun kalimjeke, bõtab ejjab kõnke l̦al̦l̦ap in ear bõk juon l̦õmn̦ak ettoon. L̦al̦l̦ap in ear kalimjeke kõn an lukkuun bwilõñ im lañlõñ. Ke ear m̦õj an Rebeka kaidaak kamel̦ ko, l̦al̦l̦ap in ear lel̦o̦k an riiñ im pããñkõl̦! Innem ear kajjitõk ippãn Rebeka im ba: “Kwõn jouj in kwal̦o̦k etan jem̦am̦. Elõñ ke ruum̦ im̦weo im̦õn ñan eõ im l̦õm̦arã m̦õtta bwe kõmin kiki ie buñniin?” Ke Rebeka ear kwal̦o̦k kõn baam̦le eo an, ej kab baj l̦apl̦o̦k wõt an kar l̦al̦l̦ap eo lañlõñ. Innem, bõlen kõn an kar Rebeka lukkuun m̦õn̦õn̦õ, ear jiroñ l̦al̦l̦ap eo im ba: “Ekanooj lõñ ujooj im kijen menninmour im̦weo im̦õm, im ebareinwõt wõr jikin ñan kom̦.” Jikin in enãj kar lukkuun jejjet kõnke ebar wõr ro jet rar itok ippãn l̦al̦l̦ap in. Tokãlik, Rebeka ear m̦õkajl̦o̦k im̦aaer bwe en kõnnaanek jinen men ko rar wal̦o̦k.​—Jenesis 24:22-28, 32, UBS.

Ealikkar bwe baam̦le eo an Rebeka rar katakini bwe en jel̦ã jipañ im kwal̦o̦k jouj ñan ro jet. Eñin ej bar jet iaan wãween ko rem̦m̦an me ejakol̦o̦k an armej ro ilo raan kein kwal̦o̦ki. Im eñin bar juon iaan un ko unin ad aikuj anõke tõmak eo an Rebeka, eo im ear lukkuun jouj. Tõmak eo ad ilo Anij ej aikuj in kõm̦akũt kõj bwe jen jipañ im kwal̦o̦k jouj ñan ro jet. Jeova em̦õn̦õn̦õ in jipañ im  kwal̦o̦k jouj ñan aolep armej, im ekõn̦aan bwe rũkarejar ro an ren bar l̦oore joñak in an. Jenaaj kabuñbũruon Jemãdwõj ilañ ñe jej jipañ im kwal̦o̦k jouj ñan ro jet, ekoba ro me remaroñ jab ukottok men ko jej kõm̦m̦ani ñan er.​—Matu 5:44-46; 1 Piter 4:9.

Kar wõn l̦al̦l̦ap eo ilo aebõj lal̦ eo? L̦al̦l̦ap in ear juon iaan rũkarejar ro an Ebream. Ebream im l̦al̦l̦ap eo jim̦m̦aan Rebeka rar jemjein jemjati. Kõn men in, rar karwaineneik rũkarejar in an Ebream ñan m̦weo im̦õn Betuel, jemãn Rebeka. Bõlen ãt eo etan kar rũkarejar in ej Eliezar. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Baam̦le eo ilo m̦weo rar kõm̦m̦an l̦o̦k kijen m̦õñã, bõtab ear m̦akoko in m̦õñã m̦ae iien em̦õj an kwal̦o̦k ñan er kõn unin an lol̦o̦k er. (Jenesis 24:31-33) Bõlen jemaroñ pijaikl̦o̦k an lukkuun m̦õn̦õn̦õ ke ej kõnnaanl̦o̦k ñan er kõnke ej kab m̦õj an lo an wal̦o̦k juon men me ej kam̦ool bwe Jeova, Anij eo an, ej kajeraam̦m̦ane ilo jerbal in eaorõk ear itõn kõm̦m̦ane. Ta men eo ear wal̦o̦k?

Baj pijaikl̦o̦k m̦õk an Eliezar bwebwenato kõn men ko rar wal̦o̦k, im Betuel im l̦eo jein Rebeka etan Leban rej lukkuun eppal̦ ke ej kõmel̦el̦e. Ear kwal̦o̦k ñan er bwe Jeova ear lukkuun kajeraam̦m̦ane Ebream ilo Kenan im bwe Aisak, l̦adik eo nejin Ebream im Sera, enaaj jolõte aolep men ko m̦weien jemãn. Ebream ear lel̦o̦k juon jerbal ekanooj in aorõk ñan rũkarejar in. Ta jerbal in? Ear aikuj in pukot juon pãleen Aisak jãn ippãn armej ro nukũn Ebream ilo Heran.​—Jenesis 24:34-38.

Ebream ear kõm̦m̦an bwe Eliezar en kallim̦ur ñane bwe eban kããlõt juon pãleen Aisak jãn kõrã ro ilo Kenan. Etke? Kõnke RiKenan ro rar jab kautiej im kabuñ ñan Jeova Anij. Ebream ear jel̦ã bwe juon iien Jeova enaaj kaje armej ro ilo jikin in kõn aer kõm̦m̦ani m̦anit ko renana. Ebream ear jab kõn̦aan bwe Aisak en kobal̦o̦k ippãn armej rein im l̦oor m̦anit ko aer rettoon. Ear bar jel̦ã bwe ewõr kun̦aan l̦adik in nejin ñan kajejjet kũtien kallim̦ur ko an Anij.​—Jenesis 15:16, UBS; 17:19; 24:2-4, UBS.

Eliezar ear wõnm̦aanl̦o̦k im kwal̦o̦k ñan Betuel im Leban bwe ke ear tõparl̦o̦k aebõj lal̦ eo epaake Heran, ear jar ñan Jeova Anij. Kajjitõk eo an ñan Jeova ear kaalikkar an kõn̦aan bwe Jeova en kããlõt juon pãleen Aisak. Ewi wãween? Eliezar ear kajjitõk bwe Anij en kõm̦m̦an bwe jiroñ eo me ekõn̦aan bwe Aisak en m̦areiki en etal ñan aebõj lal̦ eo. Im ñe enaaj kajjitõk limen, jiroñ in enaaj m̦õn̦õn̦õ in lel̦o̦k limen ekoba limen kamel̦ ko nejin. (Jenesis 24:12-14) Wõn jiroñ eo ear itok ñan aebõj lal̦ eo im kõm̦m̦ani men kein? Rebeka! Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn kar eñjake eo an Rebeka ilo iien in ñe ear roñ an Eliezar bwebwenato kõn men in!

Bwebwenato eo an Eliezar ear kõm̦akũt bũruon Betuel im Leban. Rar ba: “Men in ej wal̦o̦ktok jãn Jeova.” Kõn men in, rar kõm̦m̦ane juon bujen ñan ajel̦o̦k Rebeka bwe en pãleen Aisak. Ãindein kar m̦anit eo an armej ro ilo tõre ko. (Jenesis 24:50-54) Bõtab, mel̦el̦ein ke bwe Rebeka ear jab maroñ kwal̦o̦k l̦õmn̦ak eo an ikijjeen men in?

Jet wiik ko m̦oktal̦o̦k, Eliezar ear bõklõñtak juon kajjitõk ikijjeen men in ñan Ebream. Ear kajjitõk ippãn im ba: “Enaaj kõjkan ñe ledik eo ejãmin kõn̦aan itok ippatok?” Ebream ear uwaak im ba: “Innem kwõnaaj joor jãn kallim̦ur in.” (Jenesis 24:39, 41, UBS) Ilo baam̦le eo an Betuel, rar bar kaorõk l̦õmn̦ak ko an kõrã ro. Joñan an kar Eliezar m̦õn̦õn̦õ bwe etõprak jerbal eo an, ilo jibboñõnin raan eo tok juon, ear kajjitõk el̦aññe emaroñ bõk Rebeka im m̦õkaj im ro̦o̦l ñan Kenan. Bõtab, baam̦le eo ear kõn̦aan bwe Rebeka en bar pãd joñoul raan ippãer m̦okta jãn an etal. Kõnke ear oktak l̦õmn̦ak eo aer kõn men in, rar “kũr jiroñ eo im kajjitõk ippãn.”​—Jenesis 24:57.

Eñin iien eo Rebeka ear aikuj kõm̦m̦ane juon pepe eaorõk me enaaj jelõt mour eo an. Ta eo enaaj ba? Enaaj ke kõm̦m̦an bwe jemãn im l̦adik eo jein ren bũrom̦õj kake ilo an akwel̦ap ñan er bwe ren jab kõm̦m̦an an etal ñan juon jikin me enaaj ruwamãejet ie? Ak enaaj ke watõke ãinwõt juon jeraam̦m̦an bwe ewõr kun̦aan ilo men ko rar wal̦o̦k ikijjeen tõl eo an Jeova? Oktak in me enaaj wal̦o̦k ñane ejidimkij im emaroñ lukkuun pen ñane. Ak ke Rebeka ear uwaake er, ear kaalikkar ta l̦õmn̦ak eo an kõn men in. Ear uwaak im ba: “Inaaj ilo̦k.”​—Jenesis 24:58.

Elukkuun em̦m̦an joñak in an Rebeka! Ilo raan kein, emaroñ lukkuun oktak m̦anit ko ad jãn m̦anit ko an ro ilo iien ko etto ikijjeen m̦are. Bõtab, elõñ wõt men ko jemaroñ katak jãn Rebeka. Ear aorõkl̦o̦k ippãn ñan l̦oor kõn̦aan ko an Jeova, Anij eo an, jãn kõn̦aan ko an make. Ilo raan kein, ñe ej itok ñan ad kõm̦m̦ani pepe ko ikijjeen m̦are, Naanin Anij ej bar letok naanin kakapilõk ko rem̦m̦antata kõn kain armej rot eo jen m̦areiki im ta ko jen  kõm̦m̦ani bwe en em̦m̦an ad kõm̦m̦an ñan eo pãleed. (2 Korint 6:14, 15; Epesõs 5:28-33) Jen anõke joñak eo an Rebeka im kate kõj ñan l̦oor kõn̦aan ko an Anij ilo men ko jej kõm̦m̦ani.

Baam̦le eo an Betuel rar kajeraam̦m̦ane Rebeka m̦okta jãn an etal. Innem Rebeka, kõrã eo etan Debora me ear lale ke ear dik, im jet iaan lim̦aro rej jerbal ñane, rar etal ippãn Eliezar im l̦õm̦aro doon. (Jenesis 24:59-61; 35:8, UBS) Ejjabto tokãlik, rar pãd ettol̦o̦k jãn Heran. Ear lukkuun ettol̦o̦k ijo rar jibadekl̦o̦k, emaroñ kar 500 m̦ail̦ ak l̦apl̦o̦k, im ear bõk emaroñ 3 wiik ñan aer tõpare. Emaroñ kar jab pidodo aer ilo̦k ilo tũreep in. Meñe em̦õj an kar Rebeka ellolo kamel̦ ilo mour eo an, ak jejjab lukkuun jel̦ã ñe ear juon eo ejel̦ã im emminene in uwe ioon kamel̦ ko. Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe baam̦le eo an Rebeka rar rũlale jiip, bõtab ejjab ba bwe rar jet riitoitak ro me rar imminene in uwe ioon kamel̦ ko. (Jenesis 29:10) Ro rej kab uwe ioon kamel̦ ko ekkã aer ba bwe ejjab pidodo ñan kõm̦m̦ane men in meñe ekadu iien aer kar uwe ioer!

Jekdo̦o̦n ak Rebeka ear reim̦aanl̦o̦k ñan oktak ko rej pojak in wal̦o̦k ñane, im ejjel̦o̦k pere bwe ear kajjioñ kal̦apl̦o̦k an jel̦ã kõn Aisak im baam̦le eo an jãn Eliezar. Pijaikl̦o̦k m̦õk an l̦al̦l̦ap in bwebwenato ippãn jiroñ in ilo boñ ke rej jijet iturin juon kijeek im ej kwal̦o̦k kõn kallim̦ur eo an Jeova ñan Ebream, eo jeran. Ear kallim̦ur bwe enaaj wal̦o̦k juon jãn bwijjin Ebream me enaaj bõktok jeraam̦m̦an ko ñan aolep armej. Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn an Rebeka lukkuun bwilõñ ke ej kab kile bwe Jeova enaaj kajejjet kũtien kallim̦ur in an ikijjeen Aisak im bareinwõt e kõnke enaaj pãleen!​—Jenesis 22:15-18.

Emoottok kiiõ raan eo kar kwal̦o̦k kake ilo jinoin katak in. Ke jarlepju eo ej etal ilujen ãneo im ejino jotal̦o̦k, Rebeka ej loe an juon em̦m̦aan etetal ilo mel̦aaj ko. Em̦m̦aan eo ej etetal im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦. Baibõl̦ ej ba bwe ke Rebeka ear lo em̦m̦aan eo, ear m̦õkaj im to jãn kamel̦ eo. Bõlen ear jab kõttar an kamel̦ eo wanlal̦l̦o̦k bwe en maroñ to. Innem, Rebeka ear kajjitõk ippãn rũkarejar eo: “L̦õt en̦ ej etetal ilo jikin kallib im wõnm̦ae kõj?” Im ke ej roñ bwe Aisak eo, ear kalbubuuk bõran im turin mejãn kõn juon m̦õttan nuknuk. (Jenesis 24:62-65) Etke? Kõnke men in ear kaalikkar an kõttãiki ñan l̦ein naaj pãleen. Jet remaroñ ba bwe ilo raan kein jejjab kõm̦m̦ane men in Rebeka ear kõm̦m̦ane kõnke ej m̦antin etto. Bõtab, kõj aolep, em̦m̦aan im kõrã ro jim̦or, jemaroñ katak jãn joñak in an Rebeka kõn ettã bõro. Kõj aolep jej aikuj kal̦apl̦o̦k ad kwal̦o̦k ettã bõro.

Aisak, eo im emaroñ kar 40 jim̦a an iiõ, ear bũrom̦õj wõt kõn Sera, lel̦l̦ap eo jinen me ear mej 3 iiõ m̦oktal̦o̦k. Kõn men in, jemaroñ ba bwe Aisak ear juon eo me ear l̦ap yokwe ippãn. Ej juon jeraam̦m̦an bwe kar karõk Aisak im Rebeka ñan doon. Aisak ear juon eo el̦ap yokwe ippãn im Rebeka ear juon eo eniknik ilo jerbal, ejel̦ã jipañ im kwal̦o̦k jouj ñan ro jet, im ettã bũruon! Innem, ewi wãween kar pãd eo aerro? Baibõl̦ ej ba: “Aisak ear yokwe Rebeka.”​—Jenesis 24:67, UBS; 26:8.

Meñe emootl̦o̦k elõñ to̦ujin iiõ, ak ñe jej riiti bwebwenato in kõn Rebeka, epidodo ad jino yokwe e. Ear peran, niknik ilo jerbal, jel̦ã kwal̦o̦k jouj im jipañ ro jet, im ettã bũruon. Aolep men kein rej kõm̦m̦an ad yokwe jiroñ in. Kõj aolep, ro reddik, ro rerũtto, em̦m̦aan ro, kõrã ro, ro ejjel̦o̦k pãleer, im ro ewõr pãleer, jen anõke tõmak eo an Rebeka!