PANAYIOTA wakuliile pa cilila icaya pali Yemba Mukalamba uwa Mediterranean. Lino wali umukazyana watemilwe sana amalyasi ya miteekele ya nsi. Pacisila, wizile aya aali wakwe ciili umu kaungwe kamwi aka miteekele umu muzi kwene muno wikalanga. Wayanga nu mu mang’anda ya yantu ala akusangwisya impiya izyakwaavwilizya kaungwe kwene kako. Lelo lino papisile insita, Panayiota watandike ukuuvwa uyi sana. Amu kaungwe kaako yalolekanga kwati yakauvwana, nomba mwali kasoozi, kulwisyanya, kulondesya ukutungulula auze nupya yakweti nu muvimbila.

Daniel nawe wakulile umu lupwa lumwi ulwatemilwe sana ivya mapepo uku Ireland. Lelo icaulanda i cakuti ya simapepo yali nu usomvi sana, yaali aacakolwa, nupya yateyanga ivyangalo vya kusitikapo impiya, iiyanga ni impiya pa mbale zya mutuulo; nomba ya simapepo kwene yaayo aamusambilizyanga nu kuti antu akacita iviipe Leza alayoca umu moto.

Jeffery nawe waomvile insita ikulu ku kampani ka uculuzi kamwi; aineco ya kampani iikalanga uku Britain, Ireland nu ku United States. Akaiusya vino antu yasombanga uku uteeko pakuti sile yakazye alino nu kukala iviya. Aomvi yasombanga pakuti sile yatwalilile ukuomba incito pa kampani.

Nomba usomvi uu uno twalanda asi ulio wayako sile. Ndakai usomvi wavula wakwe cimwi, umu vintu ivingi vino antu yakacita mwaya usomvi, kutandikila sile umu vikanza vya miteekele, mu vya mipepele alino nu mu vya uculuzi. Izwi lya ciMambwe-Lungu lino yasenula ukuti “usomvi” lyafuma ukwizwi lya ciGiliki ilikapiliula umuntu ataivimba cimwi uku manso lino akulanda nanti akucita icangalo. Umukuya kwa nsita, izwi lii lyatandike ukulozya uku yantu aaifisanga pakuti sile yasombe auze ukwaula ukuti yayamanye.

Ndi cakuti antu yamanya ukuti yakusombwa yanguvwa sana uyi, nupya cingalenga nu kuti yasoke, yaye ni cipyu ni cikonko. Fwandi antu akauvwa sana uyi pa mulandu wa usomvi limwi yangaelenganya ukuti: “Uzye usomvi ulatala usile?” Twaya nu luzango wakwe cimwi pano Leza watupeela Baibo iyalenga tumanye ukuti usomvi ulasila.

Baibo ikatunena ukuti uwatandike usomvi u mungeli umwi, yatali antunze foo. Mpiti sana lino kwali antu yakutandikilapo pano nsi, Satana Ciwa waomvizye inzoka nu kuloleka kwati a kacingilila wa yantunze pakuti asombe umwanaci wakutandikilapo, Eva. (Utandiko 3:1-5) Kufuma sile lili kwene, antunze aingi yakaifisa nupya yakaomvya ivintu ivingalenga ukuti yaasomba antu yauze.

Lino aina Izlaeli yatandike ukupepa kwaufi nu kuya asomvi muli ukapepa, Leza wayacelwile maila ingi ivyali nu kuyacitikila. Yeova Leza walandiile  muli kasesema Ezaya ati: “Antu yaa yene yakalanda ukuti yakampepa fwandi yakazaila sile, na mano yao yaya kuze kuze.” (Ezaya 29:13) Lino aina Izlaeli yakanyile ukuwela kuli Leza, lyene Leza walenzile ukuti antu aaku mpanga zyuze yonone umusumba uwa Yelusalemu kumwi ni ng’anda iyakupepelamo; aina Babiloni, aatandikilepo ukonona umu 607 B.C.E. lyene pa kusyalikizya, aasilika aina Loma umu 70 C.E. Cumi kwene cikulanga sile apaswe ukuti Leza wapata usomvi.

Lelo, Leza nu Mwanakwe Yesu yatemwa sana antu aaya ni cisinka. Insita imwi lino Yesu watandike ukuomba umulimo wa kusimikila, umuntu umwi uwizina lyakuti Natanaeli waile kuli Yesu. Lino Yesu wamuweni wavwanzile ati: “Lolini wi ali mwina Izlaeli wa cumi, nupya munoli musi usomvi.” (Yoane 1:47) Natanaeli, uwamanyikwa nu kuti Batolomeo, wizile asoololwa nu kuya pa yatumwa yakwe Yesu 12.—Luka 6:13-16.

Yesu wasumvile insita ikulu sana ukuya capamwi na alondezi yakwe nupya wayasambilizye vino Leza akaelenganya. Asambi yakwe Yesu yataalinzile ukuya nu usomvi. Yesu wanenozile intunguluzi zya mapepo izyali nu usomvi pakuti acelule asambi yakwe vino usomvi waipa. Lekini tulandeko pali vimwi-vimwi vino yacitanga.

Yacitanga “ivisuma” pakuti antu yaayalola. Yesu wanenyile antu yano wasambilizyanga ati: “Mutacita milimo isuma kuti mwalolwa na antu . . . wakwe vino asomvi yakacita.” Nupya wayanenyile ukuti yaapeela uwila “umu nkama” ukwaula ukuti umwi amanye. Nupya wayanenyile ukuti lino yakupepa yatafwile ukuilangizya uku yantu pakuti yayalole, lelo yafwile ukuya umu ncende ifisame. Ukucita vivyo kwali nu kulenga mapepo yao ukuya acumi nupya Isi uwa kwiyulu wali nu kuvwa ku mapepo yao.—Mateo 6:1-6.

Yatemilwe ukupingula auze. Yesu walanzile ati: “We musomvi we! Utale usisye mulando uli mwi linso lyako, alino umalola ningo pa kufumya akakona akali mwi linso lya munyonko.” (Mateo 7:5) Ndi cakuti umuntu akaikisya sana mano kuli vino yauze yakaluvyanya lino nawe aakaluvyanya sana nu mu vintu vingi, ala umuntu wiyo u musomvi. “Pano antu yonsi iifya, nupya yali kutali na Leza wino akatuula.”—Loma 3:23.

Yakweti imiyele iipe umu myenzo yao. Insita imwi, asambi aYafaliseo na antu yakwe Helodi yaile kuli Yesu pakuti yamuuzye iuzyo pali vino yali nu kusonka umusonko. Yaomvizye umucenjelo pa kulanda na Yesu, iyati: ‘Kasambilizya twamanya vino ukavwanga icumi. Nupya ukasambilizya Masunde yano Leza akalonda kuti antu yayela.’ Lyene pakuti yamuleme umu mivwangile yakwe, yaamuzizye iyati: “Uzye ciine na Masunde yakwe Leza kuti twasonka kuli Kesa nanti foo?” Yesu wayaswike ati: “Mwe yasomvi mwe, uzye pacani mukungezya?” Yesu waomvizye izwi ilyakuti asomvi, pano nanti cakuti yaamuzyanga yatalondanga ukumanya icasuko, lelo yamuzyanga sile pakuti ‘yamuteye umu mauzyo.’—Mateo 22:15-22.

Lino icilongano ca Ina Klistu catandike pa Pentekositi umu 33 C.E., kwali ukuombesya sana pakuti umu cilongano mwaya ucisinka. Fwandi Aina Klistu ya cumi yaombisye wakwe cimwi pakuti yate imiyele ya usomvi ino yakweti. Insita imwi umutumwa Petulo, wakomelizye Aina Klistu yauze ukuti ‘yatemwana wa ina ataila.’ (1 Petulo 1:22) Mutumwa Paulo wakomelizye aomvi yauze “kukwata kutemwa kuno kukafuma mu mwenzo uswepe, nu kwelenganya kusuma nu utailo uwa mpomvu,” uwaula usomvi.—1 Timoti 1:5.

Vino Yesu na atumwa yasambilizyanga, ivikazanwa muli Baibo, vicili vikaomba sana na ndakai kwene. Paulo walemvile pali vino Baibo yaya ati: “Izwi lyakwe Leza i lya umi nupya likuomba. Lyene lyakalipa kuluta lupanga luno lwanyolwa konsi koili. Lyene likaputula nu kupenka monsi, kufika pano umi nu mupasi vyakomana, na muno yanamfyumfyu ni mimfyompo vyakomana lyene likapingula vilondwa, nu kwelenganya kwa mu mwenzo wa muntu.” (Ayebulai 4:12) Ukumanya vino Baibo  ikasambilizya alino nu kucita vino ikalanda, kwaavwa sana antu aingi ukuta usomvi nu kutandika ukulondesya ukuya ni cisinka ni myenzo yao yonsi. Lekini tulandeko pali vino vyacitikila antu yaaya yatatu yano itulandapo papela umu cipande kwene cii.

Panayiota watandike ukusenuka lino wazumile ukuyazanwa uku kulongana kwakwe ya Nte Yakwe Yeova pa Ng’anda ya Wene. Ataaweni nanti umwi uwailangizyanga uku yantu pakuti yauze yamulole ukuti aali kacita wa visuma. Walanzile ati: “Naweni vino antu aalimo yatemwana umu cumi cumi, nupya ukutemwana kuu kuno naweni ntantazile inkulole apa myaka yonsi ino nali umu vikanza vya miteekele.”

Panayiota watandike ukusambilila Baibo nupya walundulwike suka afika nu ku luwatizyo. Ndakai ipapita ni myaka 30. Lyene walanzile ukuti: “Naya ni nsansa sana, nomba icalenga ukuti inje ni nsansa asi apa mulandu wa kupitana umu mang’anda ya yantu mu kuyanena pa kaungwe ka vikanza vya miteekele, lelo a pa mulandu wakuti nkaya umu kusambilizya antu pa Wene Wakwe Leza ulazifya ivintu muno nsi.

Daniel nawe walundulwike sana umu cilongano ca ina Klistu nupya wapeezilwe ni milimo imwi umu cilongano. Lino papisile imyaka inono, wacisile iviipe ivyalenzile ukuti kampingu itandike ukumucuzya. Walanzile ati: “Pa mulandu wakuti niusyanga usomvi uno nalolanga umu ceici cino napepangamo mpiti, calenzile ukuti nailola ukuti ntalingine ukuomba imilimo ino napeezilwe nupya natiile ukuomba. Nsilonda ukuya umusomvi uku Ina Klistu yanji.”

Lyene icisuma icacitika kuli Daniel i cakuti, pacisila cakuombelapo pa wavya uno wakweti, wamvile ukuyuvwa ukuti angatwalilila nupya kwene ukuomba imilimo ino wapeezilwe na kampingu iisanguluke, nupya ndakai wazumila ukuti aomba imilimo umu cilongano. Vikwene aali vino yonsi aakaombela Leza ukwaula usomvi yaaya. Yamanya ningo vino yangasisya “mulando uli mwi linso” lyao lino yatatala yafumya “akakona akali mwi linso” lya muntu muze.

Jeffery uwaombanga incito ya uculuzi, walanzile ukuti, “Lino nalundulwike umu kusambilila Baibo, nilwike ukuti ndinzile ukuta ukuya ni milandile iyakulyombeleka antu ino ya kakazya aakasomba antu yakaomvya pakuti incito yao iyapitika ningo. Amazwi aya pali Mapinda 11:1 yaavwile sana kampingu yane, pano ilembelo lii likati: ‘Inteko zya ucenjezi zikasosya Yeova.’” Cumi kwene Jeffery ataakoline na antu yaya ayuzyanga Yesu ndi cakuti yaali nu kulipila umusonko, wasambilile ningo vino angaya ni miyele isuma uku yantu yonsi, ku Ina Klistu yauze alino na yano asipepa nayo, nupya atakweti usomvi.

Ya Nte Yakwe Yeova aingi wakwe cimwi umu nsi yonsi yakaezya na maka ukucita vino yaasambilila muli Baibo. Yakaombesya sana pakuti ‘yazwale untu upya, uno waumvilwe mu mwata wakwe Leza.’ (Efeso 4:24) Tukumukomelezya ukuti mumanye vino ya Nte Yakwe Yeova yaya, vino yazumilamo, alino na vino yangamwavwa ukusambilila pakuti mumanye vino insi ipya ino Leza walaya ilaya. Mu nsi iiyo mulaya uwololoke nupya mutalaya usomvi.—2 Petulo 3:13.