WANDA umwi Timoti wafumanga ukumwao akuya ku ncende yuze, nupya welenganyanga sile ivyali nu kucitika kuno wayanga. Auze, aali yano yaatungululanga, ala yakupita umu ncende zino Timoti wamanyile sana. Yapisile mpaka umusumba wa Lisitala, uwali pa kamwamba akali mu mukonko, usyala icisila. Timoti ndi welenganya pali ya nyina na ya nakulu wayanga ni nsansa; antu yaa yayuvwanga icilumba pali aliwe nupya yatalondanga kuti amanye ukuti yali nu ulanda lino akupita. Manye welenganyanga pa kupepela icisila pakuti ayapakasye nupya.

Lyene umutumwa Paulo nawe, akula ndi walola Timoti apa manso, amwentula pa mulandu nu luzango. Wamanyile ukuti kwene Timoti atacili asipe, wakweti insonyi sana, lelo watemilwe sana umulumendo wii pano waali u mucincile. Timoti wali u mwance insita yii, manye wali ni myaka iya kuvyalwa mupipi na 20 nanti kucilako sile panono, nupya watemilwe sana umutumwa Paulo nupya wamucindike. Lyene Timoti wayanga nu muntu kwene wii umucincile napya uwa cumi pa lwendo ulwaali nu kuyafisya ukutali sana nu kumwao. Yaali nu kupita ni ngazo alino nu kuomvya amato, nupya yali nu kukwata intazi iziipisye izingi umu nzila. Timoti atamanyile ndi cakuti wali nu kuwelapo ukumwao.

Uzye i cani icalenzile ukuti umulumendo wii apingulepo ukucita vii? Uzye i visuma ci vino waali nu kukwata pa kuipeelesya kuno waipeelisye? Nupya uzye utailo wakwe Timoti ungatukomelezya uli?

Katutale tulande pali vino vyacitike imyaka iili nanti iitatu uku cisila, nupya twelenganye ukuti Timoti wikalanga umu musumba wa Lisitala. Umusumba uu waali uunono, wali sile onga uku ncende iiyo, nupya mwali sana amanzi. Antu aikalanga umu musumba yuvwanga iciGliki, nomba yakweti ni cilimi cino yavwanganga cino yatangi Cilikoniya. Wanda umwi, mu musumba kwene uu uwa mutende mwakavile imuya na see. Ya misyonali yaili Aina Klistu, mutumwa Paulo na Banaba, yafisile umu musumba uu kufuma uku musumba uukalamba uwa Ikoniamu. Lino yasimikilanga antu, Paulo waweni umuntu umwi uwali cite nupya walolekanga ukuti wakweti utailo ukome. Paulo pa kulola vivyo wacisile icizungusyo ca kupozya umuntu wiyo!—Milimo 14:5-10.

Antu aingi amu musumba wa Lisitala yazumile umu tulai twao utwakuti ku mpiti kwali yaleza aaisangulanga antunze aizanga uku ncende ii. Fwandi antu yaayo yaweni kwati Paulo a Helemesi lyene Banaba nawe a Zeusi! Ala cataliile sana Aina Klistu yaa yaili ukulesya antu kuti yatayatuulila impolelwa.—Milimo 14:11-18.

Nomba kwali antu nayauze anono sile mukwene umu Lisitala aatazumile umu malyasi pali yaleza yayo; yene yamanyile ukuti ivyacitike vyali i vintu visuma ivya cumicumi. Antu yamwi yano tungati yakutikisye sana kuli Paulo na Banaba, a Yunisi, namayo umuYuda uwatwazilwe uku mu Gliki aatazumila, * alino na nyina Loisi. Ala uwanda uuwa ufwile wazifile cuze pano aYuda acumi muli ukapepa yalondesyanga ukuvwa ilyasi pali Mesiya ukuti wiza nupya wafikilizye mausesemo aingi aalembwa pali aliwe mu Malembelo!

 Tale elenganyini vino Timoti wakomeleziwe pa kutandala kwakwe Paulo. Timoti wasambiliziwe “kufuma ku unya” ukuti alinzile ukutemwa ivyalembwa vya muzilo ivyali mu Malembelo a ciYebulai. (2 Timoti 3:15) Nawe kwene afwile wamanyile ukuti Paulo na Banaba yakulanda icumi pali Mesiya, wakwe viivi kwene vino nyina na nakulu yaweni. Lyene elenganyini apa muntu mulemale wino Paulo wapozizye. Ala umuntu wiyo, limwi Timoti wamulolanga cila wanda mu miseo iya mu Lisitala. Nomba umuntu kwene wino Timoti wamanyile uwali cite, watandike ukupita! Fwandi tutanga tuzunguke icalenzile kuti Yunisi na Loisi yaye aina Klistu, capamwi na Timoti. Kufika na ndakai kwene, ya nakulu na avyazi yangasambilila ivingi kuli Loisi na Yunisi. Mungakomelezya acance kuya ya kacita ya cisuma.

Aizile iyaya asambi mu Lisitala yafwile yatemilwe sana ukusambilila apa utailo uno alondezi yakwe Klistu yakweti. Nomba na cuze cino yasambilile i cakuti yaali nu kucula pa kuya asambi. Ayuda aalwisyanga Aina Klistu aafumile ku Ikoniamu nu ku Antioki yiizile umu musumba, nupya yalenzile aikala musumba yakatukile Paulo na Banaba. Papo kwene maumba aakalipe yatamile Paulo na mawe. Yamutamoozile mpaka apona na pansi. Lyene antu yao aakalipe yamukulila nu kunzi ya musumba pano yelenginye ukuti watafwa.—Milimo 14:19.

Lelo asambi amu Lisitala yaile kuno Paulo waali nu kumuunganila. Ala yasansamwike sana lino yazanyile ukuti u mupuma, nupya wakatwike, aswilila ku musumba kwene uwa Lisitala ukwaula ni ntete! Uwanda uwakonsilepo, Paulo na Banaba yafumile umu musumba uu i yaya uku musumba uze uwa Debe pakuti yatwalilile ukusimikila. Pa cisila ca kupanga asambi nayauze, nupya kwene yasifile nu kuswililamo uku Lisitala. Yaile umu kucita cani? Baibo yatuneena ukuti: Yaile uku ‘kukomelezya yano ataile nu kuyakonkomezya kuti yatwalilile kuya acumi mu utailo.” Elenganiyini vino Timoti wakutikisyanga kuli Paulo na Banaba lino yasambilizyanga Aina Klistu yaaya ukuti utailo uno yakweti uwa kwikala amanda pe wacindiime ukuluta ucuzi uno yacuulanga pa nsita iiya. Yalanzile iyati: “Pakuti tukingile mu Wene wa mwiyulu, tulinzile kupita mu ntazi zingi.”—Milimo 14:20-22.

Timoti waweni kuno Paulo akulondela mazwi kwene yaayo, pano lino yamucuzyanga pa mulandu wa kusimikila antu ilandwe lisuma, watwalililanga ukusipa. Fwandi Timoti wamanyile ukuti ngi cakuti wakolanya Paulo, antu mu Lisitala yaali nu kumulwisya, na yaisi kwene yaali nu kumukaanya. Nomba Timoti wasuzile uku ntanzi zyonsi zii nu kupingulapo  ukuombela Leza. Ndakai kwaya acance aingi sana aakakolanya Timoti nupya yacenjela sana pano yakalonda ivyuza ivisuma ivingayazwa ukukomya utailo wao nu kuyakomelezya. Nupya nanti yangayalwisya uli yakatwalilila ukuombela Leza wa cumi!

Wakwe vino tulanzilepo mpiti, ulwendo luuze lwakwe Paulo limwi lwaliko pa cisila ca myaka iili nanti iitatu. Tale elenganyini vino ulupwa lwakwe Timoti lwali nu luzango lino Paulo wafisile, umuku uu wene waali na Sailasi. Na Paulo kwene afwile watemilwe sana. Wailoliile ivisuma ivyafumile mu mulimo uno waomvile umu Lisitala uwa kusimikila ilandwe lisuma. Lino wafisile, wazanyile ala Loisi nu mwanakwe Yunisi, a Ina Klistu aacumi, aakweti “utailo uwa mpomvu” cakuti na Paulo wayuvwanga ni cilumba pali aliyo. (2 Timoti 1:5) Nga Timoti wene cali uli?

Paulo wazanyile ukuti Timoti lyene wakoma ningo sana muli ukapepa kucila vino wali ilya nkoleelo. Aina aaku Lisitala, nu ku musumba uuze uwali makilomita 32 uwa Ikoniamu, “yatasyanga milimo yakwe” Timoti. (Milimo 16:2) I cani icamwavwile ukuti yamulandila ivisuma?

“Malembelo Amuzilo” yano Timoti wasambilile kuli nyina na nakulu “kufuma ku unya” yamwazwile ukuya umuntu musuma. (2 Timoti 3:15) Uvwini ilembelo lyonga ilyamwavwile: “Acino uwaiusya Kaumba wako lino ucili mwance.” (Kasambilizya 12:1) Amazwi yaa yavwile sana Timoti lino wizile aya Umwina Klistu. Wamanyile ukuti inzila isuma yonga ino angiusizyamo Kaumba wakwe, u kukosoola ilandwe lisuma pa Mwana wakwe Leza, Klistu. Timoti wasusile aya umusipe ata nu kuya uwa nsonyi cakuti wasimikilanga antu ilandwe lisuma pali Yesu ukwaula ni intete.

Aangalizi aatungululanga ivilongano yaweni imiombele isuma yakwe Timoti. Yafwile yakomeleziwanga sana ukulola vino umulumendo wii wakomelezyanga yonsi umu cilongano. Nomba icikalamba i cakuti na Yeova waweni imiombele isuma yakwe Timoti. Leza wasoowile vimwi vino Timoti wali nu kuomba ukunkoleelo, limwi vino wasoowile vyalangililanga umulimo uno wali nu kuombela ivilongano ivingi. Lino Paulo waswilile uku Lisitala, waweni ukuti angaaombela capamwi na Timoti mu mulimo wa umisyonali. Aina aku Lisitala nayo kwene yazumilizye. Acino iisile makasa apa mulumendo wii, icalangililanga ukuti wasozilwe ukuti aaomba umulimo uyiyeele wakwe Yeova Leza.—1 Timoti 1:18; 4:14.

Kwene i cansambu ukwelenganya ukuti limwi Timoti wazungwike nu kuvwa sile intete pa mulimo uno wapezilwe. Waiteyinye ukupita. * Nomba uzye yaisi Timoti aataali ya kapepa, yacisile uli lino wasozilwe ukuya muomvi uwa kutandalila aina? Limwi yene yaakweti mapange yauze pa mwanao. Nga ya nyina Timoti na nakulu yene yacisile uli? Uzye yuvwanga icilumba cakuti limwi yatalondanga nu kulanga apaswe ukuti iyasakamala pa mwanao pa mulandu na mazanzo aangamucitikila? Kwene vikwene ali vino tungenekela.

Cino tumanyile swemo i cakuti Timoti wapisile. Uwanda wa katondo uno tulanzilepo pa utandiko wi lyasi lii, ali uno watamfile ukuombela capamwi nu mutumwa Paulo mu mulimo wa kutandalila aina. Lino wafumile sile ukumwao uku Lisitala, wali nu kwikala uumi upya. Pa cisila ca kupita intamfu iikalamba sana, aonsi yaa yatatu yafisile uku Ikoniamu. Lyene Timoti watandike ukulola vino Paulo na Sailasi yaneenanga ivilongano masunde aapya aafumile ukwi umba likatungulula ilyaali ku Yelusalemu, na vino yaombisye ukukomya utailo wa ina aku Ikoniamu. (Milimo 16:4, 5) Nomba yii yali sile i ntandikilo.

Pa cisila ca kutandalila ivilongano ivyaeliile ku citungu ca Galatiya, ya misyonali yaa yafumile umu miseo isuma ino aina Loma yapanzile nu kutandika ukupita makilomita aingi sana kuputula impanga ya Fulugiya ukuya uku katutu nu ku uwondaka. Vino yalondelanga uutunguluzi wa mupasi wa muzilo, yaile uku Tuloa, iyakwela uwato uwayanga uku Makedoniya. (Milimo 16:6-12) Lyene lino yayanga kuu, alino Paulo wamanyile ukuti Timoti wakweti umulimo uucindame sana kunoli. Paulo wasiile Timoti na Sailasi ku Belea. (Milimo 17:14) Insita imwi wamutumile wenga kwene ukuya uku Tesalonika. Lino waile kuuku, Timoti wakoliinye imiombele ino waweni kuli Paulo,  nupya wakomelizye Aina Klistu aakuku.—1 Tesalonika 3:1-3.

Insita yuze pa cisila, Paulo walanzile vii pali Timoti: “Kusi namuze wakwe Timoti angaya nu mwenzo ndu wane wakusakamala pali mwemwe.” (Filipi 2:20) Ala waombisye sana pa kupanga izina lisuma. Timoti waombesyanga, wali umuiceefye, nupya wazizimizyanga lino akucuula. Fwandi mwe yalumendo na akazyana namwe mungakolanya imiombele isuma yakwe Timoti! Mwaiusya ukuti amwemwe mwakwata amaka pali vino mungalonda ukuti izina lino mukupanga liye. Ngi cakuti mucili acance, mukweti isyuko ilya kupanga izina ilya kucindikisya Yeova Leza mu umi winu nu kuya ni cikuuku nu mucinzi uku yantu.

Timoti waomvile insita ikalamba nu mutumwa Paulo, uwali a cuza wakwe apa myaka ukucila pali 14. Mazanzo yano Paulo wapitangamo alino ni nsansa zino wakwatanga, na Timoti kwene wapisilemo. (2 Kolinto 11:24-27) Apa nsita imwi, Timoti yamunyefile umu cifungo pa mulandu wa utailo wakwe. (Ayebulai 13:23) Nupya vino Paulo watemilwe aina na ya nkazi, aali vino na Timoti kwene wayatemilwe. I calenzile ukuti Paulo alembe amazwi aakuti: “Nemo nkaiusya kulila kwako.” (2 Timoti 1:4) Cikaloleka kwati Timoti wali wakwe Paulo ‘uwalosyanga pamwi na yao alosyanga,’ pakuti angakomelezya antu amusango uwo nu kuyatekezya imyenzo. (Loma 12:15) Fwandi lekini naswe kwene twakolanya antu yaa!

Acino tutanga tuzunguke icalenzile ukuti Timoti aye kangalila aakaomba ningo sana. Paulo wamupeezile umulimo uwa kutandalila ivilongano alino nu kukomelezya aamu vilongano; wamupeezile nu mulimo uukalamba uwa kusonta aonsi aalinzile ukuya ya eluda na aomvi.—1 Timoti 5:22.

Paulo watemilwe sana Timoti; icalenzile nu kuti aamupanda amano wakwe isi. Wakomelizye Timoti ukukaanatazyela uwila uno wakweti nu kutwalilila ukukula muli ukapepa. (1 Timoti 4:15, 16) Wamunenyile ukuti atalinzile ukuisuula pa mulandu wa kuya umwance lelo walinzile ukusipa insita zimwi nu kucita icilungame. (1 Timoti 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Paulo wamupanzileko na mano pali vino walinzile ukucita pa mulandu wa kulwalilila kuno umulumendo wi walwalililanga; cikaloleka kwati wakweti uwavya wa munda.—1 Timoti 5:23.

Paulo wamanyile ukuti insita iyakuti afwe yali umupipi; cikaloleka kwati antu alio yaali nu kumukoma. Watumiile Timoti kalata uwa kusyalikizya. Mwali amazwi yamwi aalangililanga ukuti watemilwe sana Timoti aakuti: “Ezya na maka kwiza kunondi zuwa.” (2 Timoti 4:9) Paulo watemilwe sana Timoti; wamwamanga ati ‘umwana wino watemwa nupya umuomvi mutailwe wa mwene.’ (1 Kolinto 4:17) Fwandi i calenzile ukuti alondesye cuza wakwe ukuya apipi lino wali mu kufwa! Swensi kwene tufwile ukwelenganya apiuzyo lyakuti, ‘Uzye antu yakalonda ukuti injatekezye lino yakwata intazi?’

Uzye Timoti wafisile ala Paulo acili nu umi? Tutamanyile. Nomba cino twamanya sile i cakuti waombesyanga na maka yakwe yonsi ukutekezya umwenzo wakwe Paulo ni myenzo ya antu yauze nu kuyakomelezya. Timoti wacitanga vino izina lyakwe likasenula ukuti, “Umuntu Aakacindika Leza.” Swensi kwene, tungakolanya utailo wakwe uwali ukome cuze.