Ivinga vino yazanyile umu mwaka wa 2012 ala ivikala imyaka 3,000, vyalenzile aakaimbulula vintu vya mpiti yatemwe sana. I cani icaiyelile sana pali vino yazanyile? Asi i vinga vino yazanyile ivyalenzile, lelo i vilembo ivyalipo.

Lino aakaimbulula ivintu vya mpiti yalonganike ivinga vivyo pali pamwi, yawelenzilepo ivilembo vino antu ya mpiti amu Kenani yalemvile. Paali ivilembo vyakuti: “Esyibaali Beni [umwana wakwe] Beda.” Uu wali ali muku wakutandikilapo uno aakaimbulula ivintu vya mpiti yazanyile izina lii pa vintu vino yalembangapo mpiti.

Nupya Esyibaali muze yamulumbula muli Baibo, wali umwana wa Mwene Saulo. (1 Mila. 8:33; 9:39) Uwasambilila sana umwi, uwizina lyakuti Yosef Garfinkel uwali mwi umba lyakwe yakimbulula ya vintu vya mpiti, walanzile ati: “Cikaleta luzango ukumanya ukuti izina lyakuti Esyibaali likazanwa muli Baibo, nupya na ndakai likazanwa na muli vino aakaimbulula ivintu vya mpiti yazana, ivyaliko pa nsita ino Umwene Davidi wateekanga.” Yamwi yakaelenganya ukuti izina lii lyali iliyiyele pa nsita iiya. Fwandi nupya kwene, aakaimbulula vintu vya mpiti yaazana ivyeo na vyuze ivikazanwa na muli Baibo.

Pauze pene muli Baibo, izina lyakuti Esyibaali likaimililako Isyibosheti, pali “baali” yapyanikizyapo “bosyeti.” (2 Sam. 2:10) U mulandu ci? Aakalondelezya pa vintu vya mpiti yalanzile yati: “Muli samueli cipande 2 yafizilwe ukuomvya izina lyakuti Esyibaali pano limililangako ka leza ka ina Kenani ka Baali. Lelo izina lyampomvu lyasyala viivi kwene mwi Buku lya Milandu.”