Lino nizile intandika upainiya, umi wane wasenwike sana ukuluta pali vino nenekelanga. (Efes. 3:20) Nomba limwi mungatandika ukwelenganya vino cali pakuti umi usenuke. Lekini ndondolole vino cali ukufuma pa kutandika.

Navyalilwe mu Berlin, ku Germany, ala papita sile imyezi inono pano Inkondo ya Nsi Yonsi yakwe ciili yatandikile mu 1939. Lino inkondo yaile mu kusila mu 1945, yatandike ukusumba amabomu mu Berlin. Umuku umwi lino ibomu lyapolike mu mbali ya museo kuno twikalanga, nemo, ya tata, ya mayo nu mutowane mukazyana twaile uku ncende ino antu yutukilangako ndi yasumba amabomu. Pakuti tupusuke, twaile ku Erfurt kuno ya mayo yavyalilwe.

Ya mayo yalondesyanga ukumanya icumi ca muli Baibo. Yatandike ukuwelenga amabuku yano aazumila umu mano ya untu yalemba nupya yayanga mu macalici apusanepusane nomba yatazananga vino yalondanga. Mu 1948, ya Nte Yakwe Yeova izile pa ng’anda pa mwitu. Ya mayo yaingizye mu ng’anda nupya yatandike ukuyuzya amauzyo aingi sana. Lino papisile kasita, izile iyatunena yati, “Inzana icumi!” Nupya pataalengile ya mayo, kaci wane nani twatandike ukuzanwa mu kulongana mu Erfurt.

Umu 1950 twaswilile ku Berlin kuno twaile itutandika ukulongana mu cilongano ca Kreuzberg. Nupya pa cisila ca kukuukila ku ncende yuze mu Berlin kwene, twatandike ukulongana mu cilongano ca Berlin-Tempelhof. Pataalengile ya mayo yawatiziwe, nomba nemo nalezyokanga. U mulandu ci?

Cantalile sana ukulunduluka muli ukapepa pa mulandu wakuti nakweti insonyi. Nanti icakuti nayanga na yauze mu mulimo wa kusimikila, pa myaka iili ntatazile ndandepo nu muntu. Ivintu vyasenwike lino namanyine na ina na ya nkazi aali asipe sana nupya aipeezile kuli Yeova. Yamwi yazizimizye intanzi zino yakwatanga mu nkambi ya ya Nazi nanti mu vifungo vya mu East Germany. Yauze nayo yisile umi wao mu uzanzo pa kusenda impapulo  mu umfisolo ukutwala mu East Germany. Vino yacisile vyangazwilizye sana. Nelenginye ukuti ndi cakuti aina ya na ya nkazi yisile umi wao mu uzanzo nu untungwa uno yali nu kukwata pakuti sile yazanzye Yeova na ina, fwandi nani ndinzile ukwezya ukucimvya insonyi zino nakweti.

Natandike ukucimvya insonyi lino naomvileko muli kampeni wa kusimikila muiyele uwaliko mu 1955. Muli kalata umwi uwafumile mu lupapulo lwakuti Informant, * Umwina Nathan Knorr watumanyisizye ukuti kampeni wiya wali nu kuya ali mukulu sana pa makampeni yano iuvi lyapekinyepo. Walanzile ukuti ndi cakuti ya kasimikila yonsi yaombako muli kampeni wii, “wali nu kuzipa sana ukucila pali yonsi.” Vivyo kwene ivyacitike. Pataalengile ukufuma papo, naipeezile kuli Yeova nupya mu 1956, nawatiziwe pamwi na ya tata na kaci wane. Nomba kwali na cuze icicindame sana cino nali nu kupingulapo.

Pa myaka iingi, namanyile ukuti ndinzile ukutandika upainiya, nomba lyonsi natangi ndatandika lyuze. Napingwilepo ukutandikilapo ukusambilila ivya kukala nu kukazya vintu ku mpanga zyuze. Lyene pa cisila, nalondanga ukutandika ukuomba pakuti manyikisye incito ino naombanga lino ntatala natandika upainiya. Umu 1961, natandike ukuomba incito mu musumba ukalamba sana uwa Hamburg uwayela mu nkumba yakwe yemba ku Germany. Natemilwe sana incito ino naombanga icakuti natwalilile sile ukutantalizya amanda ya kutandika upainiya. I vyani vino nalinzile ukucita?

Nkataizya sana Yeova pali vino waomvizye aina aali sana nu kutemwa ukungazwa ukumanya ukuti ukuombela Yeova ali icintu cicindame sana. Anji aingi yatandike upainiya nupya nalinzile ukuyakolanya. Lyene, Umwina Erich Mundt uwikazilepo mu nkambi wankomelizye ukutaila muli Yeova. Wanenyile ukuti lino yaali mu nkambi, aina aitaile pa cisila yatoovwike. Nomba yaaya ataile sana Yeova yatwalilile ukuya aacisinka nupya yazwilizye sana iuvi lyakwe Yeova.

Nupya Umwina Martin Poetzinger, uwizile aya mwi Iumba Ilikatungulula, lyonsi wakomelezyanga aina, wayanenanga ati: “Ukusipa ali cintu cicindame sana ku muntu aliwensi!” Pa cisila ca kwelenganya pa mazwi yaa, napingwilepo ukuta incito ino naombanga nupya natandike upainiya mu Juni 1963. Ali cintu ca mpomvu sana cino napingwilepo! Lino papisile imyezi iili, ala ntatala natandika nu kulonda incito yuze, yanenyile ukuti ntandike ukuomba upainiya uyiyele. Nupya lino papisile sile imyaka inonno, Yeova wampoleliile ukuluta pali vino nenekelanga. Yangamile kwi Sukulu Lya Gilyadi ilyalenga 44.

Isambililo ilicindame sana lino nasambilile maka maka ku ina yaa, umwina Nathan Knorr na Lyman Swingle i lyakuti, “Mutalinzile ukutoovoka zuwa mu mulimo ulionsi uno mwapeelwa.” Yatukomelizye ukutwalilila ukuomba mulimo uno twapeelwa nanti ivintu vingatala uli. Umwina Knorr walanzile ukuti: “I vyani vino mulinzile ukusumbako sana amano? Uzye a masakamika, iviipe vino antu yalalanda pali mwemwe, nanti inzala? Nanti uzye mulaika amano ku miti, amaluwa, alino na antu a nsansa yano mulazana? Mulinzile ukusambilila ukutemwa antu!” Uwanda umwi lino Umwina Swingle walondololanga umulandu uno aina yamwi yatoovokelanga zuwa, uvwile sana uyi icakuti watandike ukuponya aminsozi. Watazile ata nu kulanda ilyasi mpaka auvwako ningo alino atwalilila. Ivyacitike vyamfisile sana pa mwenzo nupya napingwilepo ukuti ntalatala nzewanye Klistu nanti sile aina yakwe aacisinka.—Mate. 25:40.

Lino yatunenyile imilimo ino twali nu kulaomba, aina yatatu aomvi ya pa Betele yatuuzizye kuno twali nu kuya mukuombela. Yalanzile ivisuma pa milimo yonsi ino twapeezilwe, i cakuti nasusile indanda inti: “Nkuya ku Congo (Kinshasa).” Yatazile yatuzya alino iyalanda iyati: “Oh, ku Congo! Yeova aye namwe!” Pa nsita iya pa mulawasa yalandanga sana pali vino antu yalwanga nu kukomana ku Congo (Kinshasa). Nomba, natwalilile ukwelenganya pali vino nasambilile ku Gilyadi. Pataalengile ukufuma pano twamalile isukulu mu Sepetemba 1967 ya Heinrich Dehnbostel, ya Claude Lindsay, nani twaile ku Kinshasa musumba ukalamba umu Congo.

Lino twafisile mu Kinshasa, twasambilile Icifrench pa myezi itatu. Lyene twaile ku Lubumbashi kuno mpiti yamanga yakuti Elisabethville, mupipi nu mupaka wa Zambia ku katutu ka musumba wa Congo. Twatandike ukwikala mu ng’anda yakwe ya misyonali iyayelile pakasi ka musumba.

Vino kutaali uwatazile aombela mu ncende izingi izya mu Lubumbashi, twatemilwe sana ukuya aakutandikilapo ukusimikila ilandwe lisuma ku yantu aikalamo. Pataalengile twizile itukwata amasambililo aingi sana icakuti tutakwatanga ni nsita ya kuyatungulula yonsi. Nupya twasimikilanga nu ku yaomvi ya uteeko nanti kuli ya kapokola. Aingi yacindike sana Izwi Lyakwe Leza nu mulimo witu uwa kusimikila. Antu aingi yavwanganga Iciswahili, fwandi nemo na ya Claude Lindsay twasambilile nu ululimi kwene luu. Pataalengile ukufuma papo, yatutumile ku cilongano icaomvyanga Ciswahili.

Nanti icakuti twaipakizyanga ivisuma ivyacitikanga lino tukuomba mulimo, twakwatanga ni ntazi. Ilingi aasilika atiyakoleka nupya ayanga ni mfuti alino na ya kapokola aipe imyenzo yatupeelanga imilandu pa vintu vino tutacisile. Wanda umwi iumba lyakwe ya kapokola ali ni mfuti ingile mu ng’anda yakwe ya misyonali ala tukulongana nupya yatulemile nu kutwala ku kapokola, lyene yaile iyatuteeka pansi mpaka a 22 awaazi alino iyatunena ukupita.

Umu 1969, yantumile mu mulimo wa kutandalila ivilongano. Lino nali umwangalizi wa ciputulwa, napitanga intamfu itali mu matipa nu mu masote atali sana. Umu muzi umwi, nankoko walalanga nu twana twakwe usiku mwisika lyakwe bedi wino nalalangapo. Ntalatala nilile vino nankoko wiya  wanzyulanga pa mulandu ni icongo cino wapanganga ala kutali kuce. Nkaiusya vino cazipanga lino twizyanga na ina manguzi ala tukoota umoto nu kulanda pa cumi ca muli Baibo.

Intazi yonga iyakuzile sana u kulongana pamwi na antu aipanganga ukuti aa Nte Yakwe Yeova, nomba ala yakapepa ku Kitawala. * Yamwi pali yayo yawatiziwe nupya izile iyaya ya eluda mu cilongano. Aingi pali yaa yaali wa ‘vimawe vifisame’ mu cilongano, yafizilwe ukusomba ina na ya nkazi aacisinka. (Yuda 12) Pataalengile, Yeova wizile afumya antu yaa mu cilongano nupya aingi yasambilile icumi.

Umu 1971, yantumile mu kuombela ukwi ofesi lya musambo wa mu Kinshasa, kuno natandike ukuomba imilimo ipusanepusane ili wa kulemba makalata, ukulola impapulo zino amu vilongano iyaoda, alino nu kuomba muli Dipatimenti ya Mulimo. Lino nali pa Betele nasambilile ivya kupekanya ningo mulimo witu mu musumba ukulu muno ivintu vyatazile sana. Insita zimwi, amakalata yano twatumanga ukuomvya indeke yatafikanga zuwa ku vilongano. Yafumyanga amakalata mu ndeke iika mu mawato yano insita zimwi yalemyanga mu vimasote vya mu luzi. Nomba nanti ciye vivyo, aina ya mu Congo yansambilizye ivya kucimvya intazi zya musango uu.

Nazungwike sana ukulola vino aina yapekinye maukongano ya citungu nanti icakuti twakweti impiya izinono sile. Yapangilanga mapulatifomu pa vilenga, iyaomvya musanze ukupangilako imisasa, nupya yanyepanga imyanzi yakwe musanze pakuti yapange apakwikala patonte. Yaomvyanga insyengu pa ku kuulilila umu mbali na matete ukupangilako ivitala vya kuvimbila pa mapaala nu kupanga matebulo. Nupya yaomvyanga ulukusa pa mulandu wakuti yataakweti insunga. Lyonsi nuvwanga ningo sana ukulola vino aina na ya nkazi yaomvyanga mano pakuti yacimvye intazi. Nayatemilwe sana. Nayaluusile sana lino yantumile ukuya umu kuombela kuuze!

Umu 1974, yantumile ukwi ofesi lya musambo ilyayela umu musumba wa Nairobi, uku mpanga ya Kenya. Twakweti imilimo iingi iya kuomba, pano iofesi lya musambo ilya ku Kenya lyangalilanga umulimo wa kusimikila umu mpanga 10 izina mupalamano, mumwi ala yainda nu mulimo witu. Yantumanga ilingi uku kutandalila impanga zizyo, sana sana uku Ethiopia kuno aina yazunyiwanga nu kweziwa sana pa nsita kwene ii. Aingi yayacitilanga ivintu iviipe nanti ukuyanyepa; yamwi yayakomanga nu kuyakoma. Nomba yazizimizyanga pano yatemilwe sana Yeova na ina.

Umu 1980, ivintu vyasenwike sana umu umi wane pano nafumalile Gail Matheson uwafumile uku mpanga ya Canada. Gail nani twazanyilwe ukwi sukulu lya Gilead umwi kalasi ilililimwi. Twalembelananga makalata pa cisila ci sukulu. Gail waombelanga umisyonali uku Bolivia. Lino papisile imyaka 12, twakomenkine nupya umu New York. Patalengiile, twatwaline ala tuli uku Kenya. Nkataizya sana Gail pano akaika sana mano kuli vyakwe Leza nupya asilonda ivintu iviingi sana. Watwalilila ukuntungilila nupya a cuza umukundwe.

Umu 1986, Gail nani yatutumile umu mulimo wa kutandalila ivilongano nupya pa nsita iliyonga kwene naombanga na muli Komiti ya Musambo. Twatandalilanga impanga izingi izyangalilwanga nu musambo wa ku Kenya.

Nkaiusya ukuti napekinyepo ukongano wa citungu umu mpanga ya Asmara (umu Eritrea) umu 1992 ala umulimo witu utali uindwe umu mpanga iiya. Icaulanda icakuti, twazanyile icikulwa ica kulonganilamo muno yasungilanga ivya kulya vino yazombola icitalolekanga ningo ukunzi nu mukasi. Pa wanda wa ukongano wa citungu, nazungwike vino aina yazifizye icikuulwa cico umukasi imwaloleka ningo sana wakwe vino umwa kupepela Yeova mufwile ukuloleka. Indupwa izingi zyalesile insalu zya kuemvezyako nu kuvimba ponsi apatalolekanga ningo. Twaipakizye sana ukongano wa citungu nupya kwazanyilwe antu 1,279.

 Umulimo wa kutandalila ivilongano utangupiile kuli sweswe pano twikalanga umu mang’anda apusanepusane cila mulungu. Umulungu umwi twikazile umu ng’anda isuma sana iyayelile apiipi na ciyemba; nupya pa nsita yuze, twikazile umu ng’anda ino yapangiile na malata, nupya ivimbusu vyayelile ukutali apaali amamita 100. Nomba asi mulandu na kuno twaombelanga, vino tukaiusya sana u kuombela pamwi na ya painiya na ya kakosoola aali acincile sana umu mulimo wa kusimikila. Lino twapeezilwe umulimo uze, twasiile ya cuza aingi sana yano twali nu kutandika ukuluuka sana.

Uku kusila kwa myaka yakwe ya 1980 nu kutandika kwa myaka yakwe ya 1990, umulimo witu wazumiliziwe mu mpanga izingi izyangalilwanga nu musambo wa ku Kenya. Ni cacitike i cakuti, kwali ukupalukanya maofesi ya musambo. Umu 1993, yatutumile ukuya mu kuombela pa maofesi ya mu Addis Ababa, ku Ethiopia kuno umulimo witu waombelwanga mu umfisoolo pa myaka iingi, nomba lino yatutumileko ala kwaya untungwa.

Yeova wapoleliile sana mulimo mu Ethiopia. Aina aingi na ya nkazi yatandike upainiya. Ukutandika mu 2012, ya kasimikila ukucila pali 20 pesenti yakaombako upainiya cila mwaka. Nupya kwaya amasukulu aya mwi uvi kuno ya painiya yakaya yakusambilila ivya kuomba, na Mang’anda ya Wene ukuluta pali 120 yakuulwa. Umu 2004 ulupwa lwa pa Betele lwakuukile mu cikuulwa icipya nupya pa cifulo icilicimwi kwene yakuulapo ni Cikulwa ca Ukongano.

Pa myaka iingi, Gail nani twapanga ucuza usuma sana na ina na ya nkazi mu Ethiopia. Twayatemwa sana pano yaya ni cikuku nu kutemwa. Ndakai twatandika ukulwalilila, fwandi cii calenga yatutume ku musambo wa ku Central Europe. Yakatusakamala ningo sana, nomba tukaluuka ya cuza itu yano twasya mu Ethiopia.

Twailolela vino Yeova walenga umulimo wakwe ukulunduluka. (1 Kol. 3:6, 9) Lino natandike sile ukusimikila ku yantu ya ku Rwanda aizile ku Congo mu kulonda mukuwa, kutaali kasimikila aliwensi. Nomba ndakai mu Rwanda mwaya aina na ya nkazi ukucila pali 30,000. Umu 1967, mu Congo (Kinshasa) mwali sile ya kasimikila mupipi na 6,000. Nomba ndakai mwaya ya kasimikila apiipi na 230,000, nupya antu ukucila pali 1 milyoni yazanzilwe ku Ciusyo mu 2018. Umu mpanga zyonsi zino umusambo wa mu Kenya watazile uwangalilapo, impendwa yakwe ya kasimikila yakulilako ukuluta pali 100,000.

Ukucila pa myaka 50 iyapitapo, Yeova waomvizye aina apusanepusane ukungazwa ukutandika umulimo wa nsita yonsi. Nanti i cakuti na likwene ncili nakwata insonyi, nasambilila ukutaila sana muli Yeova. Ivyancitikile mu Africa vyangazwa kuteeka mwenzo nu kukanalondesya ivingi. Gail nani twatemwa sana aina na ya nkazi aaya nu kutemwa, aazizimizya intazi izikome, nupya aataila muli Yeova. Nkataizya sana pa cikuuku cino Leza walanga kuli nene. Yeova wampolelela sana ukuluta na pali vino nelenganyanga.—Masa. 37:4.