1, 2. (a) Ler ane gimomiyo ne nenore ni ngima Musa ni kamarach. (Ne picha manie chak sulani.) (b) Ang’o momiyo Musa ne ok oluoro mirimb ruoth?

FARAO ne en jaloch momi luor ahinya kendo Jo-Misri ne lame kaka nyasaye. Buk moro (When Egypt Ruled the East) wacho ni e wang’ Jo-Misri, Farao ne en ng’at ma nigi “rieko kod teko moloyo chuech moro amora e piny ngima.” To nikech Farao ne dwaro ni Jo-Misri oluore, ne ojarwako osimbo ma nigi picha mar thuond hu mong’amo dhoge koikore kayo ng’ato. Pichano ne paro ne ji ni wasik ruoth inyaloga neg mapiyo. Par ane kaka Musa nyalo bedo ni nowinjo e chunye kane Jehova owachone niya: “Anaori kuom Farao, mondo igol nyithind Israel oa e Misri.”—Wuok 3:10.

² Musa nodhi Misri motero ne Farao ote ma Jehova noorego, to oteno nowang’o i Farao ahinya. Bang’ kane Jehova osekelo masiche ochiko e pinyno, Farao nomiyo Musa siem mager kama: “A e nyima, kendo ritri, ni kik ine wang’a kendo; niwira e ndalo ma inine wang’a initho.” (Wuok 10:28) Kane Musa pok oa e wang’ Farao, nokoro ni wuod ruoth makayo ne dhi tho. (Wuok 11:4-8) Gikone Musa nochiko jood Israel duto mondo oyang’ diel kata nyaim kendo gimien rembgi e dhoutgi. Yim ne en le maler ahinya ne nyasach Jo-Misri miluongo ni Ra. (Wuok 12:5-7) Farao ne dhi timo nang’o kowinjo  wachno? Musa ne ok oluoro gima Farao ne nyalo timo. Nikech ang’o? Noketo yie kuom Jehova, omiyo ne ok “oluoro mirimb ruoth; kendo nodhil ka ng’a moneno Nyasaye ma ok ne.”—Som Jo Hibrania 11:27, 28.

3. Gin penjo mage mwabiro nono kaluwore gi yie ma Musa ne nigo kuom “Nyasaye ma ok ne”?

³ Be yieni otegno mana ka ng’ama ‘neno Nyasaye’? (Math. 5:8) Mondo wane “Nyasaye ma ok ne,” dwarore ni wateg yiewa kuom nono ranyisi mar Musa. Ere kaka yie mane en-go kuom Jehova nokonye mondo kik oluor dhano? Noketo yie kuom singo mag Jehova e yo mane? To ere kaka nyalo ma ne en-go mar neno “Nyasaye ma ok ne” nojiwe en kaachiel gi Jo-Israel wetene kane gin e chandruok mapek?

4. Kaluwore gi pach joma ne onge yie, be ne en gimaber mondo Musa odhi ir Farao?

⁴ Kuom joma onge yie, Musa ne nyap ahinya kopime gi Farao. Ne chal mana ka gima ngima Musa ne nie lwet Farao. Kata mana Musa owuon noyudo osepenjo Jehova niya: “An ng’a, ma dadhi ir Farao, kendo agol nyithind Israel oa e Misri?” (Wuok 3:11) Higini 40 kapok oor Musa ir Farao, noyudo oringo koa Misri modhi odak e piny moro mabor. Omiyo Musa ne nyalo penjore niya, ‘Be en gima nyiso rieko adier dok Misri e nyim ruoth mondo awang’ iye?’

5, 6. En ang’o ma nokonyo Musa mondo oluor Jehova to ok Farao?

⁵ Kane Musa pok odok Misri, Jehova nomiye puonj moro maduong’ ma bang’e nondiko e bug Ayub niya: “Luoro [Jehova], en wach mar rieko.” (Ayub 28:28) Mondo Jehova okony Musa obed gi luoro mowinjore kod rieko, noketo pogruok mantie e kind dhano kod Nyasaye manyalo duto. Nopenjo Musa kama: “Ng’a ma nochweyo dho dhano? Kata en ng’a mamiyo dhano bedo momo, kata gi it madinore, mamiye neno, kata bedo muofu? Ok mana an Jehova?”—Wuok 4:11.

⁶ Wechego chiwo puonj mane? Musa ne ok onego obed maluor. Jehova ema noore, kendo ne odhi miye gimoro amora ma nonyalo dwaro mondo ochop ote ne Farao. Mopogore gi mano, Farao ne ok nyal pim gi Jehova. Bende, mano ok ema ne en kinde mokwongo ma Nyasaye ne dhi hango reso jotichne Misri e lwet Jo-Misri. Nenore ni Musa noparo matut e wi kaka Jehova nosegarese, reso Ibrahim, kendo reso Josef e kinde loch mag Farao mamoko. (Chak. 12:17-19; 41:14, 39-41; Wuok 1:22–2:10) Nikech Musa noyie kuom Jehova ma en “Nyasaye ma ok ne,” nochoko chir modhi ir Farao kendo nowachone weche duto mana kaka Jehova nochike.

7. Ere kaka bedo gi yie kuom Jehova nokonyo nyaminwa moro?

⁷ Yie kuom Jehova bende nokonyo nyaminwa miluongo ni Ella mondo owe luoro dhano. E higa 1949, Ella nomak e piny Estonia gi polise mag KGB, ne gilonye duk, kae to polisego orango duge. Ella wacho kama: “Wiya nokuot ahinya, kata kamano, chunya nobedo mokuwe bang’ wuoyo gi Jehova e lamo.” Bang’ mano ne giloro ne Ella e od twech kar kende kuom odiechienge adek. Ella medo lero kama: “Polisego nokok gi dwol maduong’ niya: ‘Wadhi timo matek mondo wane ni watieko nying Jehova chuth, maonge ng’ato ang’ata ma nochak oluong nyingno ei Estonia ka! In idhi e twech, to jomoko to dhi Siberia!’ Ne gimedo jara ka giwacho niya, ‘Jehova Nyasachino ni kanye?’” Be Ella ne dhi luoro dhano koso ne odhi luoro Jehova? Kane polisego ochako none, Ella  nochoko chir mowachonegi niya: “Aseparo matut e wi wachni ma ang’ado ni, ber mondo adag e od twech ka an gi winjruok maber gi Jehova moloyo dak ka an thuolo to aonge gi winjruok maber kode.” Ella ne neno Jehova ka ng’at mantie adier mana kaka noneno polise ma nochung’ e nyimego. Ne en gi yie motegno kendo nomakore chuth gi Jehova.

8, 9. (a) Ang’o manyalo konyi mondo kik iluor dhano? (b) Kapo ni ichako luoro dhano, en ng’ano monego iket pachi kuome kinde duto?

⁸ Keto yie kuom Jehova biro konyi loyo luoro moro amora. Kapo ni sirkal temo geng’i mondo kik ilam Nyasaye, nyalo nenore ka gima gin ema gichiko ngimani. Inyalo chako bedo gi kiawa kabe en gima nyiso rieko dhi nyime lamo Jehova ka komachielo to iwang’o i joloch mag sirkal. Ng’e wachni: Gima nyalo konyowa mondo kik waluor dhano en bedo gi yie kuom Jehova. (Som Ngeche 29:25.) Jehova penjo ng’ato ka ng’ato kuomwa kama: “To in e ng’a maluoro dhano mabiro tho, kod wuod dhano ma notim kaka lum?”—Isa. 51:12, 13.

⁹ Kinde duto ket pachi kuom Nyasaye manyalo duto. Oneno, odewo, kendo okedo ne jogo misando e yo maok kare e lwet joloch maricho. (Wuok 3:7-10) Kochuno ni iked matek ne yie mari e nyim joloch, ‘kik iparri kaka iniwachi, kata kuom gima iniwachi; nikech gima iniwachi nomiyi e sano.’ (Math. 10:18-20) Dhano ma gin joloch ok nyal bedo gi teko maloyo Jehova. Ka itego yieni sani, ibiro neno Jehova kaka ng’at masie moikore resi e chandruok moro amora.

10. (a) En ang’o ma Jehova nochiko Jo-Israel mondo otim e dwe mar Nisan 1513? (b) Ang’o momiyo Musa noluwo kaka Nyasaye nochike?

¹⁰ E dwe mar Nisan e higa 1513 Ka Ndalowa Podi, Jehova nonyiso Musa gi Harun mondo gichik Jo-Israel otim gik ma ne pok gitimoga nyaka nene. Nonyisogi ni giyier nyaim kata diel ma ngimane ber mondo giyang’ kae to gimien rembe e dhoutgi. (Wuok 12:3-7) Musa notimo nang’o? Jaote Paulo bang’e nondiko kama e wi Musa: “Kuom yie, noloso sawo mar Pasaka, kendo nokiro remo, mondo janek mar jo makayo kik omul jo Israel.” (Hib. 11:28) Musa nong’eyo ni Jehova ne nyaka chop singo mage, omiyo ne en gi yie ni nyithindo duto makayo mag Jo-Misri ne idhi negi.

11. Ang’o momiyo Musa ne siko chiwo siem ne jowetene?

¹¹ Musa nohero dhano wetene. Mano e momiyo kata obedo ni yawuote ne ok nyal negi nikech nenore ni ne gin Midian, nosiko ochiwo siem ne Jo-Israel wetene mondo yawuotgi makayo kik tho e lwet “janek.” * (Wuok 18:1-6) Muma wacho niya: “Eka Musa noluongo jodongo duto mag Israel, nowachonigi, Dhiuru, ukaw nyirombe . . . uneg pasaka.”—Wuok 12:21.

12. En ote mane maduong’ ma Jehova ochikowa mondo waland?

¹² Kitayogi gi malaike mag Jehova, oganda Nyasaye bende lando ote maduong’ ka giwacho kama: “Luoruru Nyasaye, kendo miyeuru duong’, nikech sa mong’adoe bura osechopo; kendo lamuru jachuech polo gi piny gi nam gi sokini.” (Fwe. 14:7) Magi e kinde mag lando oteno. Nyaka wachiw siem ne joma odak e alworawa mondo giwuog e Babulon Maduong’, ‘mondo kik giriwre e richone, kendo kik ginwang’ masichene.’ (Fwe. 18:4) ‘Rombe mamoko’ bende riwo lwedo Jokristo mowal ka gihombo ji mondo olos ‘winjruokgi  gi Nyasaye.’—Joh. 10:16; 2 Kor. 5:20.

13. En ang’o mabiro miyo imed bedo gi gombo mar dwaro lando wach maber?

¹³ Wan gadier ni ‘sa ming’adoe bura osechopo’. E wi mano, wan gi yie bende ni tij lendo onego otim e okang’ mapiyo mana kaka Jehova wacho. E fweny ma ne omi jaote Johana, ‘noneno malaike ang’wen kochung’ e tunge ang’wen mag piny, ka gimako yembe ang’wen mag piny.’ (Fwe. 7:1) Be ineno e pachi kaka malaikego oikore weyo yembe mag masira maduong’ mondo oketh pinyni? Ka in gi yie motegno kuom wachno, mano biro miyo iland wach maber gi chir.

14. Ang’o ma chwalowa mondo wachiw siem ‘ne ng’a marach mondo owe yorene maricho’?

¹⁴ Jokristo madier nigi winjruok maber gi Jehova kendo gin gi geno mar yudo ngima mochwere. Kata kamano, wang’eyo ni wan gi migawo mar ‘wacho ne ng’a marach mondo oa e yore marach mondo okwo.’ (Som Ezekiel 3:17-19.) En adier ni ok walendga alenda ni mondo kik wabed gi buch remo. Wan wahero Jehova koda joma wadakgo machiegni. Yesu nonyiso maler kaka ng’ato nyalo nyiso hera gi ng’wono madier e ngero ma nochiwo mar Ja-Samaria. E ngero ma Yesu nochiwono, wanyalo penjore niya, ‘Be achalo gi Ja-Samaria ma ‘nokecho’ nyawadgi, koso achalo gi jadolo kod Ja-Lawi, ma “nokadho e dir yo komachielo” ka gitamore chiwo kony ma ne dwarore? (Luka 10:25-37) Ka wan gi yie kuom singo mag Nyasaye kendo ka wahero jowetewa, mano biro miyo watim duto mwanyalo e tij lendo kapod thuolo nitie.

15. Ang’o momiyo Jo-Israel ne paro ni koro gidiwo?

¹⁵ Yie ma Musa ne nigo kuom “Nyasaye ma ok ne,” nokonye e kinde ma Jo-Israel ne nie chandruok kane giwuok Misri. Muma leronwa niya: “Nyithind Israel noting’o wang’gi, kendo ne, Jo-Misri nobiro bang’gi; mi ne giluor ahinya: kendo nyithind Israel noyuak ni Jehova.” (Wuok 14:10-12) Be nyithind Israel nong’eyo ni mano biro timore? Ooyo. Jehova noyudo okoro kama: “Kendo anateg chuny Farao, mi enolaw bang’gi; kendo anayud duong’ kuom Farao kendo kuom ogandane duto; kendo Jo-Misri nong’e ka an e Jehova.” (Wuok 14:4) Kata obedo ni Jehova noyudo osejiwogi kamano, Jo-Israel ne pod onge gi yie. Ne gineno gik moko e yor ringruok. Kuom ranyisi, ne gineno mana Nam Makwar mopong’ maok nyal ng’adi, geche Farao mag lweny ma ne lawogi matek, kendo neno mana jaduong’ moti ma jahigini 80 ka ema otelonegi! Ne gineno ni koro gidiwo.

16. Ere kaka yie notego Musa kane gichopo e Nam Makwar?

¹⁶ Kata bed ni gik moko ne chalo nade, Musa to ok noluor kata matin. Nikech ang’o? Nikech yie mare motegno nokonye neno gimachielo moloyo nam kata jolweny. Nonyalo neno “warruok mar Jehova,” kendo nong’eyo ni Jehova ne dhi kedo ne Jo-Israel. (Som Wuok 14:13, 14.) Yie ma Musa ne nigo nojiwo ahinya oganda Nyasaye. Muma wacho niya: “Kuom yie, ne ging’ado Nam Makwar kaka e lowo motwo; to jo Misri, ka notemo mondo ong’ade, pi noimogi.” (Hib. 11:29) A kanyo “ji noluoro Jehova: ne giyie kuom Jehova, kendo kuom jatichne Musa.”—Wuok 14:31.

17. En ang’o ma notimre e kinde mabiro ma notem yie marwa?

¹⁷ Wachiegni chopo e kinde ma ngimawa biro nenore ni ni kamarach. Ka Har–Magedon chakore, biro yudo ka sirkande mag pinyni oseketho dinde madongo kendo ma nigi ji mathoth moloyo riwruok marwa. (Fwe. 17:16) Jehova nokoro ni e kindego, wabiro chalo joma onge rit mana ka ‘piny kata mier maok ochiel, mier magangu; maonge gi dhorangach kata okonde.’ (Eze. 38:10-12, 14-16) Joma biro neno gik moko gi wang’ dhano, biro paro ni ok wabi tony. In ibiro timo nang’o?

18. Ler ane gimomiyo wanyalo chung’ motegno e kinde masira maduong’.

¹⁸ Ok onego wabed maluor. Nikech ang’o? Nikech Jehova nosekoro ni ibiro monj joge, kendo ni ne odhi resogi. Muma wacho niya: “To nobedi e ndalono, Ruoth Nyasaye owacho, ka Gog nobi mondo oked kod piny Israel, mi uma nofitre gi mirima. Ni mar asewacho, katimo higa, katimo mirima maliet ka mach.” (Eze. 38:18-23) Kae to Nyasaye biro ketho jogo duto madwaro hinyo joge. Yie mari kuom gik ma notimre e “ndalo maduong’ kendo malik mar Jehova,” biro konyi ‘neno warruok mar Jehova’ kendo chung’ motegno kor Jehova.—Joel 2:31, 32.

19. (a) Osiep ma ne nie kind Jehova gi Musa ne chalo nade? (b) Kiluwo chike Jehova e yoreni duto, ibiro yudo gueth mane?

¹⁹ Gie sani, ikri ne gik mabiro nyimego kuom dhi nyime bedo ‘modhil ka ng’at ma neno Nyasaye maok ne.’ Teg winjruok mari gi Jehova kokalo kuom puonjruok gi lamo pile ka pile. Musa nomako osiep motegno ahinya gi Jehova kendo Jehova notiyo kode e timo gik madongo. Mano e momiyo Muma wacho ni Jehova nong’eyo Musa “wang’ gi wang’.” (Rapar 34:10) Musa ne en janabi makende. Kibedo gi yie, to in bende Jehova biro bedo machiegni kodi mana kagima inene. Wach Nyasaye singo ni ka kinde duto iluwo chikene “e yoreni duto, nomi yoreni bedo mochikore tir.”—Nge. 3:6.