1, 2. Baledi badi ne bua kukeba diambuluisha mu dikolesha bana babu kudi nganyi?

 ‘BANA badi bumpianyi bufume kudi Yehowa,’ ke muakatua muledi kampanda muena dianyisha tshikemu kukadi bidimu 3 000. (Musambu wa 127:3) Bushuwa, disanka dia buledi ndifutu dia mushinga dia kudi Nzambi, didi bantu bavule basele mua kupeta. Pabi, aba badi ne bana badi bajingulula mu tshitupa tshîpi ne: buledi budi butuala disanka ne majitu diatshimue.

² Nangananga lelu’eu, dikolesha bana mmudimu udi utshingisha. Nansha nanku, bavule mbalubuluke mu diwukumbaja biakane, ne mufundi wa misambu muenzeja kudi spiritu udi ufunkuna njila padiye wamba ne: ‘Bikala Yehowa kayi wasa nzubu, badi bamuasa badi bakuata mudimu eu patupu.’ (Musambu wa 127:1) Biwatamba kulonda mêyi-mashidimunyi a Yehowa, neutambe kulua muledi mulenga. Bible udi wamba ne: “Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda.” (Nsumuinu 3:5) Udi musue kuteleja mibelu ya Yehowa paudi uditua mu dikolesha muana ditu diangata bidimu 20 anyi?

3. Mbujitu kayi budi nabu batatu mu dikolesha bana?

³ Mu mêku mavule pa buloba, balume batu bamona dikela muana nangananga bu mudimu wa bakaji. Bushuwa, Dîyi dia Nzambi didi difunkuna mudimu wa kumpala-mpala wa tatu bu mukebi wa biakudia. Kadi, didi diamba kabidi ne: udi ne majitu kumbelu. Bible udi wamba ne: “Longolola mudimu webe pambelu pa biibi, ne udilongoluelewu mu budimi. Pashishe wibake bena  mu nzubu muebe.” (Nsumuinu 24:27, NW) Bilondeshile mmuenenu wa Nzambi, batatu ne bamamu badi ne bua kuambuluishangana mu mudimu wa dikela muana.​—Nsumuinu 1:8, 9.

4. Bua tshinyi katuena ne bua kuangata bana ba balume bu bapite ba bakaji?

⁴ Mmunyi muutu umona bana bebe? Luapolo idi yamba ne: mu Azi “bana ba tutoto ba bakaji kabatu babakidila bimpe misangu mivule.” Bilondeshile luapolo kampanda, ngenyi mibi midifumbila pa bana ba bakaji itshidiku mu Amerike Latine, nansha mu “mêku matambe kushidimuka.” Nansha nanku, bulelela budi se: bana ba bakaji ki mbana ba mulongo mupuekele to. Yakoba, tatu mumanyike wa mu bikondo bia kale, wakatela ndelanganyi yende yonso, kukongoloja ne bana bonso ba bakaji bakavua bamane kuledibua tshikondo atshi, bu ‘bana bakumpa Nzambi ku luse.’ (Genese 33:1-5; 37:35) Bia muomumue, Yezu wakabenesha “bana bakese” bonso (ba balume ne ba bakaji) bavuabu batuale kudiye. (Matayo 19:13-15) Tudi mua kuikala bashindike ne: uvua muleje mmuenenu wa Yehowa.​—Dutelonome 16:14.

5. Mmalu kayi adi ne bua kuludika dipangadika dia bena dibaka babidi pa bidi bitangila bunene bua dîku diabu?

⁵ Bantu ba mu tshinsanga tshiudi mbatekemene se: mukaji alela bana bavule menemene anyi? Mu bululame buonso, bungi bua bana ba kuikala nabu ndipangadika dia bena dibaka babidi buobu nkayabu. Tshienza baledi ntshinyi bikalabu bapange mushindu wa kudiisha, kuvuadika, ne kulongeshesha bana bavule? Bushuwa, bena dibaka babidi badi ne bua kukonkonona bualu ebu padibu bapangadija bunene bua dîku diabu. Bamue bena dibaka badi kabayi mua kuambula bujitu bua bana babu bonso badi bapesha balela kampanda bujitu bua kukolesha bamue bana. Ngenzelu eu mmuimpe anyi? Ki mbimpe bushuwa. Ne kêna upikula baledi ku bujitu bua bidibu ne bua kuenzela bana babu. Bible udi wamba ne: “Eu udi kayi utabalela bena diende, ne nangananga bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja.” (1 Timote 5:8, NW)  Bena dibaka bakumbaji ba majitu abu batu bateta kupangadija bungi bua “bena mu nzubu” wabu bua kumonabu mua ‘kutabalela bena dîku diabu.’ Badi mua kutumika ne ngenzelu wa dilepesha mpunga mu dilela bua kuenza nunku anyi? Bidi kabidi ku dipangadika diabu nkayabu, ne bikala bena dibaka bapangadije bua kutumika ne ngenzelu wa dishiya mpunga mu dilela, disungula dia ngenzelu ya dikanda lulelu ndibatangile buobu nkayabu kabidi. ‘Muntu ne muntu neadiambuile bujitu buende.’ (Galatia 6:5) Kadi, dishiya mpunga mu dilela didi dilomba kutula dîmi kua mu mushindu kayi onso ndibengangane ne mêyi-maludiki a mu Bible. Yehowa Nzambi udi “mpokolo wa muoyo.” (Misambo 36:9, MMM 10) Nunku, kubutula muoyo kunyima kua wowo mumane kuimitshibua nekuleje dipanga kanemu dinene bua Yehowa ne kudi mumue ne dishipa muntu.​—Ekesode 21:22, 23; Musambu wa 139:16; Yelemiya 1:5.

6. Ntshikondo kayi tshidi dikela dia muana ne bua kutuadija?

⁶ Nsumuinu 22:6 (NW) udi wamba ne: “Kela muana wa balume bilondeshile njila wende yeye.” Dikela bana mbujitu bukuabu bunene bua muledi. Kadi, ntshikondo kayi tshidi dikela edi ne bua kutuadija? Kumpala menemene. Mupostolo Paulo wakafunda ne: Timote uvua mukela ‘biangatshile ku buana.’ (2 Timote 3:15) Muaku wa tshiena-Greke mutumika nawu apa udi mua kumvuija muana mukese wa katoto peshi mene muana utshidi munda. (Luka 1:41, 44; Bienzedi 7:18-20) Nunku, Timote wakapeta dikela biangatshile patshivuaye mutekete menemene​—ne mu mushindu muimpe. Tshikondo tshia buana ke dîba dilenga menemene bua kutuadija dikela dia muana. Nansha muana wa katoto mutekete udi ne nzala ya dimanya.

7. (a) Bua tshinyi bidi bia mushinga bua se: baledi bonso babidi badime malanda masuikakane ne muana wa katoto? (b) Mmalanda kayi avua pankatshi pa Yehowa ne Muanende mulela-umue?

⁷ “Pangakamona musangu wa kumpala muananyi wa  katoto,” ke mudi mamu kampanda wamba, “ngakumvua dinanga buende.” Ke mutu bamamu bavule bumvua. Dilamatangana adi dilengele pankatshi pa mamu ne muana wa katoto didi didiunda padibu bapitshisha dîba pamue biangatshile ku diledibua. Diamuisha didi divudija dibidilangana edi. (Fuanyikija ne 1 Tesalonike 2:7.) Dibomba muana wa katoto kudi mamuende ne dimuakuisha bidi bia mushinga mukole bua kukumbaja bidi muana ukengela mu mpampakenu. (Fuanyikija ne Yeshaya 66:12.) Kadi netuambe tshinyi bua tatu? Yeye pende udi ne bua kuikala ne tshisuikidi tshikole, tshia dinanga ne ndelanganyi wende mupiamupia. Yehowa yeye muine udi tshilejilu pa bualu ebu. Mu mukanda wa Nsumuinu, mbatumanyishe malu adi atangila malanda a Yehowa ne Muanende mulela-umue, udibu bafuanyikije wamba ne: ‘Yehowa wakamfuka ku tshibangidilu tshia bufuki buende . . . [ngakalua eu uvuaye unanga mushindu wa pa buawu ku dituku ne ku dituku, NW].’ (Nsumuinu 8:22, 30; Yone 1:14) Bia muomumue, tatu muimpe udi udima malanda a musangelu, a dinanga ne muanende biangatshile amu ku ntuadijilu wa muoyo wa muana. “Leja disuangana divule,” ke mudi muledi kampanda wamba. “Katshia muana nansha umue ki mmufue bua dimutuala mu maboko ne dimutua mishiku.”

8. Ndisonsola kayi dia lungenyi didi baledi ne bua kupetesha bana ba tutoto ne lukasa luonso?

⁸ Kadi bana ba tutoto badi bakengela bipitshidile. Biangatshile ku dîba dia diledibua, buongo buabu mbudiakaje bua kupeta ne kulama mamanyisha, ne baledi ke badi mpokolo wa kumpala wa mine mamanyisha aa. Angata tshilejilu tshia muakulu. Bakebikebi badi bamba ne: mushindu muimpe udi muana ulonga mua kuakula ne mua kubala utu “muitaba ne: mmusuikakane bikole ku buenzeji bua kumpala budi pankatshi pa muana ne baledi bende.” Akula ne muanebe umubadile mikanda biangatshile ku buana buende menemene. Mu lupolu luîpi neasue kukuidikija, ne kabiakunenga bua wewe kuikala  umulongesha kubala. Pamu’apa neamanye mua kubala kumpala kua kubuela mu kalasa. Ebi nebikale ne diambuluisha mu mushindu wa pa buawu biwikala mu ditunga mudi balongeshi bakese ne tulasa tupate.

9. Ntshipatshila kayi tshia mushinga mukole tshidi baledi ne bua kuvuluka?

⁹ Diditatshisha ditambe bunene dia baledi bena nkristo ndia kukumbaja bidi muana wabu ukengela mu nyuma. (Tangila Dutelonome 8:3.) Ne tshipatshila kayi? Tshia kuambuluisha muana wabu bua kudima bumuntu bufuane bua Kristo, bushuwa, bua kuvuala “bumuntu bupiabupia.” (Efeso 4:24, NW) Bua bualu ebu badi ne bua kutangila bia-luibaku biakanyine ne ngibakilu miakanyine.

10. Nngikadilu kayi milenga idi bana bakengela kudima?

¹⁰ Buimpe bua nzubu mbushindamene bikole pa bia-luibaku bitumika nabi mu ngibakilu. Mupostolo Paulo wakamba ne: bia-luibaku bitambe buimpe bua bumuntu bua bena nkristo bidi “tshiamu tshia mpawungi, tshiamu tshitoke, nansha ne mabue a mushinga mukole.” (1 Bena Korente 3:10-12, MMM) Binebi bidi bimfuanyi bia ngikadilu bu mudi ditabuja, meji, busunguluji, bulamatshi ku mikenji, kanemu, ne dianyisha dia dinanga kudi Yehowa ne mikenji yende. (Musambu wa 19:7-11; Nsumuinu 2:1-6; 3:13, 14) Mmunyi mudi baledi mua kuambuluisha bana babu biangatshile ku buana menemene bua kudima ngikadilu eyi? Mpa kulonda ngenzelu muleja kale mu bitupa biende binene.

11. Mmunyi muvua baledi bena Izalele bambuluisha bana babu bua kudima bumuntu bua buena Nzambi?

¹¹ Tshitupa tshîpi kumpala kua tshisamba tshia Izalele kubuela mu Buloba Bulaya, Yehowa wakambila baledi bena Izalele ne: “Mêyi aa andi nkutumina dîyi lelu’eu adi ne bua kuikala mu mutshima webe; udi ne bua kuakuna mu meji a muanebe, kumuambilawu paudi musombe mu nzubu muebe, ne paudi wenda mu njila, ne pa kulala, ne  pa kubiika.” (Dutelonome 6:6, 7, NW) Eyowa, baledi badi ne tshia kuikala bilejilu, balunda, bayukidishanganyi ne balongeshi.

12. Bua tshinyi bidi bia mushinga mukole bua se: baledi bikale bilejilu bimpe?

¹² Ikala tshilejilu. Tshia kumpala, Yehowa wakamba ne: “Mêyi aa . . . adi ne bua kuikala mu mutshima webe.” Pashishe, wakasakidila ne: “Udi ne bua kuakuna mu lungenyi lua muanebe.” Nunku ngikadilu ya buena Nzambi idi tshiakumpala ne bua kuikala mu mutshima wa muledi. Muledi udi ne bua kunanga bulelela ne kubutumikila mu nsombelu. Udi mua kulenga mutshima wa muana anu bienzaye nunku. (Nsumuinu 20:7) Bua tshinyi? Bualu tshidi bana bamona tshitu ne buenzeji kudibu kupita tshidibu bumvua.​—Luka 6:40; 1 Kolinto 11:1.

13. Mu ditabalela bana babu, mmunyi mudi baledi bena nkristo mua kuidikija tshilejilu tshia Yezu?

¹³ Ikala mulunda. Yehowa wakambila baledi mu Izalele ne: ‘Wakule ne bana bebe paudi musombe mu nzubu webe, ne paudi wenda mu njila.’ Ebi bidi bilomba kupitshisha dîba pamue ne bana nansha bikala baledi ne bivule bia kuenza. Kabiyi mpata, Yezu wakajingulula ne: bana bavua bakanyine bua kupitshisha nabu dîba diende. Mu matuku a ndekelu a mudimu wende, ‘bantu bakalua ne bana bakese kudiye bua yeye kubalenga.’ Yezu wakenza tshinyi? ‘Wakabambula mu maboko ende, wakababenesha.’ (Mâko 10:13, 16) Tshinkaku, mêba a ndekelu a muoyo wa Yezu akavua mabala ku mînu. Pabi, wakapitshishila bana aba dîba diende ne kubapa ntema. Ndilongesha kayipu dilenga!

14. Bua tshinyi bidi ne dikuatshisha bua baledi kupitshishabu dîba pamue ne muana wabu?

¹⁴ Ikala muyukidishanganyi. Kupitshisha dîba pamue ne muanebe nekukuambuluishe bua kuyukila nende. Biwatamba kuyukila nende, neutambe kujingulula mushindu udi bumuntu buende bukola. Kadi, vuluka ne: diyukidilangana kadiena anu kuakula. “Mvua ne bua kudima tshipedi tshia kuteleja, kuteleja ne mutshima wanyi,” ke  muakamba mamu kampanda ku Brésil. Lutulu luende luakakuama mamuma pakatuadija muanende wa balume kumukuatshila tshidi meji ende.

15. Ntshinyi tshidi tshikengela kukuata mu lungenyi pa bidi bitangila didiolola?

¹⁵ Bana badi dijinga ne “tshikondo tshia kuseka . . . ne tshikondo tshia kuja maja,” tshikondo tshia didiolola. (Muambi 3:1, 4; Zekâya 8:5) Didiolola didi dituala bipeta bimpe menemene padi baledi ne bana bapitshisha dîba edi pamue. Bidi bia dibungama pa kumona se: mu mêku mavule kudiolola kudi kumvuija kutangila televizion. Nansha mudi imue programe ya televizion mikale ijikija lutetuku, mivule idi inyanga bikadilu bilenga, ne ditangila  televizion ditu difikisha ku dijimija diyukidilangana mu dîku. Nunku, bua tshinyi kubenga kuenza tshintu tshidi tshikolesha meji pamue ne bana bebe? Kuimba, kunaya nabu, kutantshila balunda, kukumbula miaba idi isankisha. Malu bu nunku adi akankamija diyukidilangana.

16. Ntshinyi tshidi baledi ne bua kulongesha bana babu pa bidi bitangila Yehowa, ne badi ne bua kuenza nunku mushindu kayi?

¹⁶ Ikala mulongeshi. “Udi ne bua kukuna mu meji a muanebe [mêyi aa],” ke muakamba Yehowa. Mvese idi kuulu ne kuinshi idi yamba tshia kulongesha ne mushindu wa kulongesha. Tshiakumpala, “udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne anyima webe yonso ne bukole bua muoyo buebe buonso.” (Dutelonome 6:5, NW) Pashishe, “mêyi aa . . . udi ne bua kuakuna mu lungenyi.” Ufile dishidimuna didi ne tshipatshila tshia kudima dinanga dia muoyo mujima bua Yehowa ne mikenji yende. (Fuanyikija ne Ebelu 8:10.) Muaku “kukuna mu lungenyi” udi umvuija kulongesha ku diambulula. Nunku, Yehowa udi ukuambila bushuwa ne: mushindu wa kumpala wa kuambuluisha bana bebe bua badime bumuntu bua buena Nzambi ng’wa kuakula pa bidi bimutangila pa tshibidilu. Ebi bidi bikongoloja kuenza nabu dilonga dia Bible pa tshibidilu.

17. Ntshinyi tshidi baledi mua kukengela kukuna munda mua muana wabu? Mbua tshinyi?

¹⁷ Baledi bavule mbamanye ne: kubueja mamanyisha mu mutshima wa muana ki nkutekete. Mupostolo Petelo wakabela bena nkristo nende ne: “Bu bana ba tutoto, zukilayi mabele adi kayi matuke a dîyi.” (1 Petelo 2:2, NW) Muaku “zukilayi” udi ufila lungenyi lua se: bavule kabatu pa tshibidilu ne nzala ya biakudia bia mu nyuma. Baledi badi mua kukengela kupeta mishindu ya kukuna dizukila adi munda mua muana wabu.

18. Ngimue ndongeshelu kayi ya Yezu idi baledi bakankamijibue bua kuidikija?

¹⁸ Yezu uvua ulenga mitshima pa kutumika ne mifuanu. (Mâko 13:34; Luka 10:29-37) Ndongeshelu eu udi upatula bipeta mu mushindu wa pa buawu kudi bana. Ulongeshe  mêyi-maludiki a mu Bible pa kutumika ne miyuki ya mekala ne milengele, pamu’apa eyi idi isanganyibua mu mukanda wa Miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi. a Ubueje bana mu diyiki. Ubalekele batumike ne dimanya-kuzola diabu ne benze manaya pa mianda ya mu Bible. Yezu uvua kabidi wela nkonko. (Matayo 17:24-27) Idikija ntumikilu wende mu dilonga dienu dia mu dîku. Pamutu pa kuamba patupu mukenji kampanda wa Nzambi, ela nkonko bu eyi: Bua tshinyi Yehowa mmutupeshe mukenji eu? Tshienzeka ntshinyi bituawulama? Tshienzeke ntshinyi bituikala katuyi bawulame? Nkonko bu eyi idi yambuluisha muana bua kuela meji ne kumona se: mikenji ya Nzambi idi ne dikuatshisha ne mmilenga.​—Dutelonome 10:13.

19. Bikala baledi balonda mêyi-maludiki a mu Bible mu malanda abu ne bana babu, mmasanka kayi manene apeta bana?

¹⁹ Pa kuikala tshilejilu, mulunda, muyukidishanganyi, ne mulongeshi, udi mua kuambuluisha muanebe biangatshile ku bidimu biende bia kumpalampala bua kudima malanda masheme a pa nkayende ne Yehowa Nzambi. Malanda aa neakankamije muanebe bua kuikalaye ne disanka dia kuikala muena nkristo. Neadikoleshe bua kulama ditabuja diende nansha wakama difinakaja dia kudi binende ne matetshibua. Misangu yonso umuambuluishe bua anyishe malanda aa a mushinga.​—Nsumuinu 27:11.

20. Dibela ntshinyi, ne mmunyi mudidi ne bua kufidibua?

²⁰ Dibela ndikela didi dilulamija tshieledi tshia lungenyi ne mutshima. Bana badi badikengela ku musangu ku musangu. Paulo udi ubela batatu bua ‘batungunuke ne kukolesha [bana babu] mu dibela ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.’ (Efeso 6:4, NW) Baledi badi ne bua kubela mu dinanga, anu bu mudi Yehowa wenza. (Ebelu 12:4-11)  Mibelu miashila pa dinanga idi mua kufidibua ku dieleshisha meji. Nunku, tudi bambila bua ‘kuteleja mibelu.’ (Nsumuinu 8:33, NW) Mmunyi mudi mibelu ne bua kufidibua?

21. Mmêyi-maludiki kayi adi baledi ne bua kuikala nawu mu lungenyi padibu babela bana babu?

²¹ Bamue baledi batu bela meji ne: kubela bana babu kudi kumvuija anu kubakuisha ne dîyi dia kukana peshi kubapenda mene. Pabi, pa muanda umue umue eu, Paulo wakasopuesha ne: “Nuenu batatu, kanufikishi bana benu munda.” (Efeso 6:4, NW) Bena nkristo bonso mbabedibue bua kuikala “ne bulenga kudi bonso . . . pa kushidimuna ne bupole-malu badi kabayi badiakaje ku buimpe.” (2 Timote 2:24, 25, NW) Baledi bena nkristo, nansha mudibu bamanye dikengedibua dia dîsu dikole, batu bateta bua kulama mêyi aa mu lungenyi padibu babela bana babu. Kadi, imue misangu, dieleshisha meji kaditu dikumbana, ne mushindu kampanda wa dinyoka udi mua kukengedibua.​—Nsumuinu 22:15.

22. Bikala muana ukengela kunyokibua, ntshinyi tshidiye ne bua kuambuluishibua bua kujingulula?

²² Bana bashilangane batu bakengela kubabela mishindu mishilangane. Bamue kabena ‘babedibua ne miaku patupu.’ Buabu, dinyoka difila imue misangu bua bupidia didi mua kupandisha muoyo wende. (Nsumuinu 17:10; 23:13, 14; 29:19, MMM) Nansha nanku, muana udi ne bua kumvua bua tshinyi badi bamunyoka. “Lukodi ne kubela bidi biyisha meji.” (Nsumuinu 29:15; Yobo 6:24) Kabidi, kunyoka kudi ne mikalu. “Nengikale ne bua kukunyoka mu bunene bukumbanyine,” ke muakambila Yehowa tshisamba tshiende. (Yelemiya 46:28b, NW) Nansha bia munyi, Bible kêna wanyisha dikuma ne tshiji peshi dituta ne mênu masumakaja, bidi bitapa ne bijiwula muana.​—Nsumuinu 16:32.

23. Ntshinyi tshidi muana ne bua kufika ku kujingulula padiye unyokibua kudi baledi bende?

²³ Pakadimuija Yehowa tshisamba tshiende ne: uvua  ne bua kubanyoka, wakamba diambedi ne: “Kutshinyi bualu bua ndi n’ebe.” (Yelemiya 46:28a) Bia muomumue, dinyoka dia baledi, mu mushindu kayi wonso muakanyine, kadiena ne bua kushiya muana mudiumvue mulekelela nansha kakese. (Kolosai 3:21) Bishilangane, muana udi ne bua kujingulula ne: dinyoka ndifidibue bualu muledi udi ‘nende,’ ku luseke luende.

24, 25. Mu matuku etu aa bana badi bakengela dibepula ku njiwu kayi mibiamibi?

²⁴ Bakulumpe bavule batu bamona ne: buana buabu buvua tshikondo tshia disanka. Badi bavuluka bukubi bua musangelu, tshijadiki tshia se: baledi babu bavua babatabalela mu nsombelu yonso. Baledi mbasue bana babu badiumvue mushindu’eu, kadi mu bulongolodi bua lelu’eu buvuambuke, mbikole kupita muvuabi kumpala bua kukuba bana.

²⁵ Njiwu imue mibiamibi idi midiunde mu bidimu bidi panshi ebi ndibambidika bana bua masandi. Ku ditunga dia Malaisie, luapolo ya dibambidika dia bana mmivule misangu inayi mu lupolu lua bidimu dikumi. Tshidimu  tshionso mu ditunga dia Allemagne bana bu 300 000 mbabambidika bua masandi, eku mu ditunga kampanda dia Amerike wa ku Sud, bilondeshile dilonga kansanga, bungi bua dikema butshinka bua bana babambidika ku tshidimu budi bua 9 000 000! Bia diakabi, bavule ba ku bana aba mbatshintshimika kumbelu yabu kudi bantu badibu bamanye ne beyemena. Kadi bana badi ne bua kuikala ne babaluanginyi mvita bena bukole​—baledi babu. Mmunyi mudi baledi mua kuikala babakuba?

26. Ngimue mishindu kayi idi bana mua kukubibua mu bupole, ne mmunyi mudi dimanya mua kukuba muana?

²⁶ Bu mudi dimonamona malu dileja ne: bana badi bamanya bikese pa bidi bitangila bitupa bia lulelu ke badi mu mushindu wa pa buawu mua kubambidikibua kudi batshintshimiki ba bana, tshidia tshinene bua kujikila bualu ebu ndishidimuna muana, nansha patshidiye mutekete. Dimanya didi mua kupetesha bukubi ‘ku njila wa malu mabi, mu bianza bia bantu badi bamba mêyi a tshishiku.’ (Nsumuinu 2:10-12) Dimanya kayi? Dimanya dia mêyi-maludiki a mu Bible, a tshidi tshimpe ne tshibi mu nsombelu. Kabidi dimanya dia se: bamue bakulumpe batu benza malu mabi ne dia se: muana mukese kêna ne bua kutumikila padi bakulumpe bafila lungenyi lua kuenza malu adi kaayi makanyine. (Fuanyikija ne Danyele 1:4, 8; 3:16-18.) Dishidimuna dia mushindu’eu kadikadi anu dia musangu umue. Bana batekete bavule batu bakengela kubambuluila dilongesha kumpala kua buobu kudivuluka bimpe. Padi bana bakola kakese, tatu udi ne tshia kunemeka ne dinanga bukenji bua muanende wa bakaji bua dienza amue malu pa nkayende, ne mamu neenze bia muomumue bua muanende wa balume​—nunku nebakoleshe mmuenenu wa muana wa tshidi tshiakanyine. Ne, bushuwa, mushindu umue mutambe buimpe wa kuepulangana ku dibambidikibua ndikobelela ne lubatshi dia kunudi nuenu baledi.

27, 28. Nnganyi udi Mpokolo wa diambuluisha mutambe bunene bua baledi padibu bakama lutatu lua dikolesha muana?

²⁷ Bushuwa, dikela dia muana kampanda biangatshile ku buana didi bualu bukole, kadi baledi bena kuitabuja kabena ne bua kuakama lutatu elu nkayabu. Kale mu matuku a Balumbuluishi, pakamanya muntu kampanda muinyika dîna dia: Manoa ne: neavue tatu wakalomba kudi Yehowa buludiki pa mushindu wa kukolesha kua muana. Yehowa wakandamuna masambila ende.​—Balumbuluishi 13:8, 12, 24.

²⁸ Bia mushindu umue lelu’eu, padi baledi bena kuitabuja bakolesha bana babu, badi pabu mua kuakula ne Yehowa mu disambila. Kuikala muledi kudi mudimu mukole, kadi kudi ne mafutu manene. Bena dibaka babidi bena nkristo ku Hawaii badi bamba ne: “Udi ne bidimu 12 bua kuenza mudimu webe kumpala kua bidimu bikole bia bunsonga abi bikole. Kadi biwikala mukuate mudimu mukole bua kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible, udi mu tshikondo tshia kunowa disanka ne ditalala padibu bapangadija mu mutshima ne: mbasue kusadila Yehowa.” (Nsumuinu 23:15, 16) Padi muanebe wangata dipangadika edi, wewe pebe neusakibue bua kutua tshikemu ne: “Bana ba balume [ne ba bakaji] badi bumpianyi bua kudi Yehowa.”