Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dibaka dia Boaza ne Luta divua dimueneka bu divua kadiyi mua kuenzeka

Dibaka dia Boaza ne Luta divua dimueneka bu divua kadiyi mua kuenzeka

Dibaka dia Boaza ne Luta divua dimueneka bu divua kadiyi mua kuenzeka

MUDIMU mmumonangane pa muaba wa dishipuila bia pa madimi lua pabuipi ne Beteleheme. Dituku divua dile. Mupuya wa nteta itshidibu bafuminaku ku dikanga udi umanyisha bena mudimu badi ne nzala ne: dîba dia kudia dikadi dikumbane. Muntu yonso neasanke ne bipeta bia mudimu wende mukole.

Muntu mukuabu mubanji, diende Boaza, uvua muikale ne madimi mavule, udia, unua, ukuta ne wikisha ne disanka kumpenga kua bia pa madimi biunguija mushiki munene. Pashishe, dituku dia dinowa didi ditua ku ndekelu ne muntu yonso udi ukeba muaba muimpe udiye mua kuikishila. Boaza udi ne disanka, udi udibuikila tshilamba ne ulala tulu.

Badi bamonangana mu musokoko

Munda-nkulu, Boaza e kubika uzakala ne mashika. Ka! Tshilamba tshivuaye mudibuikile ku makasa ende ntshimubulula ku bukole, muntu mmulale ku makasa ende! Bu muvuaye kayi mumanye mu mîdima amu muntu uvua mulale ku makasa ende, udi umukonka ne: “Wewe udi nganyi?” Kumvua dîyi dia muntu mukaji diandamuna ne: ‘Mmeme Luta, muenji webe wa mudimu; olola tshilamba tshiebe pambidi pa mukaji, muena mudimu webe, bualu bua wewe udi [mupikudi wanyi].’​—Luta 3:1-9.

Badi batuadija kuyukila buobu nkayabu mu mîdima amu. Bantu bakaji kabavua balua mushindu au muaba wa tshishipuilu tshia bia pa madimi nansha. (Luta 3:14) Nansha nanku, ne dianyisha dia Boaza, Luta wakashala mulale ku makasa ende too ne mu dinda, kubika pa dîba kumpala kua kabundubundu e kuyaye bua kuepuka biambamba bia bantu bia tshianana.

Bakavua badianjile kumvuangana bua kupetanganabu bua kukumbaja majinga abu mabi anyi? Luta (mukaji mupele wa mu lufuila eu utshivua nsonga, wa mu tshisamba tshia bampangano) uvuaku mua kuikala mutombueshe muntu mubanji eu (ukavua mukulakaje) ku budimu buende anyi? Peshi Boaza uvua mupetele pende pa kudila wa tshiula apu bua kumanyangana ne Luta butuku abu bu muvuaye nkayende anyi? Nansha kakese. Malu avua menzeke avua tshilejilu tshia lulamatu ne dinanga kudi Nzambi. Malu aa adi alenga kabidi ku muoyo bikole.

Kadi Luta mene nnganyi? Ntshinyi tshivuaye natshi mu meji ende? Ne muntu mubanji eu, Boaza, pende nnganyi?

‘Mukaji wa kanemu’

Bidimu bia bungi kumpala kua muanda eu kuenzeka, nzala ivua mibuele mu buloba bua Yuda. Dîku dia bantu banayi bena Isalele (Elimeleke; mukajende Naomi; ne bana babu babidi ba balume: Malona ne Kiliona) bakamuangala batangile ku buloba bua Moaba buvua bumenesha biakudia bivule. Bana babu babidi aba bakasela bakaji babidi ba bena Moaba: Luta ne Ôpa. Kunyima kua lufu lua Elimeleke ne Malona ne Kiliona, bakaji basatu aba bakumvua ne: nsombelu ukadi mulongoloke mu Isalele. Nanku Naomi (mumane kushala mukaji wa mu lufuila ne kanyinganyinga kakole, kayi bana, kayi bankana) kupangadika bua kupingana kuabu kumulela.​—Luta 1:1-14.

Pavuabu mu njila batangile mu Isalele, Naomi wakambila Ôpa bua kupinganaye kuabu. Pashishe Naomi kuambila Luta ne: ‘Mona, mukenebe wakupingana kudi bana babu ne kudi nzambi wende; wewe ulonde mukenebe.’ Kadi Luta wakamba ne: ‘Kunsengeledi bua meme kukushiya; nenye kuwaya, bantu bebe nebikale bantu banyi ne Nzambi webe neikale Nzambi wanyi; nemfue kuwafua, nenjikibuepu kabidi.’ (Luta 1:15-17) Nunku Naomi ne Luta badi bapingana ku Beteleheme kabayi kantu. Dinanga divua Luta munange mamuenende ne mushindu uvuaye umuambuluisha biakatamba kukemesha bantu bikole, buobu kumumonabu ‘mupite bana ba balume muanda-mutekete buimpe kudi [Naomi].’ Bakuabu bavua babikila Luta ne: ‘mmukaji wa kanemu.’​—Luta 3:11; 4:15.

Luta wakambila Naomi mu Beteleheme ku ntuadijilu kua dinowa dia orje ne: ‘Anji kuitabuja bua meme kuya mu budimi bua undi mua kusangana luse ku mêsu kuende bua meme kupumbululaku mpumbuluila.’​—Luta 2:2.

Bia diakalenga, uya e kuya kupatukila anu mu budimi bua Boaza, mulela wa tatuende muenu Elimeleke. Kulombaye dianyisha bua kupumbulula mpumbuluila kudi mutangidi wa budimi. Uvua ne tshisumi tshikole mu mudimu wa dipumbulula, ke mutangidi wa budimi kuyaye katumbisha mudimu wende kudi Boaza.​—Luta 1:22–2:7.

Mukubi ne mukuatshishi

Boaza mmutendeledi wa Yehowa wa bushuwa. Dinda dionso Boaza uvua wela banowi benda muoyo ne mêyi aa: “Yehowa ikale nenu,” buobu pabu bavua bamuandamuna ne: “Yehowa [akubeneshe].” (Luta 2:4) Boaza udi ulongolola mushindu wa pa buawu bua Luta atuadije kupumbulula mpumbuluilu padiye umona tshisumi tshia Luta ku mudimu ne bua pavuabu bamuambile muvuaye mulamate Naomi. Mu tshikoso, udi umuambila ne: ‘Shala mu madimi anyi; kuena ne bua kuya ku makuabu to. Shala pabuipi ne bakaji benji banyi ba mudimu; newikale bimpe popamue nabu. Ndi muambile bansongalume bua kabakulengi to. Wewe mumvue nyota ya mâyi, nebakusunyine mâyi matalala.’​—Luta 2:8, 9.

Luta kutua mpala wende panshi e kuamba ne: ‘Meme ngakusangana luse ku mêsu kuebe [bua] bualu kayi [pabi] meme muenyi?’ Boaza kumuandamuna ne: ‘Mbangambile malu onso awakenzela mamuenebe kunyima kua lufu lua bayebe; ne muudi mulekele tatuebe ne mamuebe ne balela bebe ne ditunga dienu bua kulua kusomba munkatshi mua bantu bauvua kuyi mumanye kumpala. Yehowa akufute bua mudimu webe. Akupe difutu diebe dionso.’​—Luta 2:10-12.

Boaza kêna umulabidila bua amunange to. Kalumbandi kadiye umuela nkalelela, kafumina mu mutshima menemene. Luta udi ne budipuekeshi bua bushuwa, udi umuela tuasakidila bua dimusamba diende didi dimukolesha ku muoyo. Udi udimona bu muntu uvua kayi mukumbanyine kalumbandi ka nunku, utungunuka ne kuenza mudimu mukole kabidi mupite ne wa kumpala. Pashishe, dîba dia kudia, Boaza udi ubikila Luta ne: ‘Lua kuneku, udie [diampa] ne utue tshipesa tshiebe [tshia diampa] mu vinaigre.’ Luta kudia kukuta, kulamaye ne biakudia bia kutuadila Naomi kumbelu.​—Luta 2:14.

Ku ndekelu kua dituku, Luta kukumbaja litre bu 22 ya orje ivuaye mupumbulule. Kuangataye orje eyi ne biakudia bivua bishale bua kubituadila Naomi kumbelu. (Luta 2:15-18) Bua disanka dia bungi bua bintu ebi, Naomi udi umuebeja ne: ‘Wakapumbulula mpumbuluila kudi kunyi lelu? Muntu au wakakujingulula ikale biende ne disanka.’ Padiye umanya ne m’Boaza, Naomi udi wamba ne: ‘Yehowa udi kayi ulekela kalolo kende kudi badi ne muoyo ne badi bafue amusankishe. Muntu au udi wa pabuipi netu, udi umue wa ku [bapikudi betu].’​—Luta 2:19, 20.

Udi upeta “muaba wa kuikisha”

Bu muvua Naomi ujinga kupetela Luta “muaba wa kuikisha” anyi nzubu, Naomi udi ubuelela anu pa dîba adi ulongolola bua kulomba bua kubapikulabu, mu diumvuangana ne Mikenji ya Nzambi. (Lewitiki 25:25; Dutelonome 25:5, 6) Nunku Naomi udi upesha Luta mibelu, umuleja mayele matambe buimpe a mushindu wa kuenza bua kukoka ntema ya Boaza. Bamane kumulongolola bimpe ne bamulongeshe bionso bidiye ne bua kuenza, udi upueka mpindieu butuku butuku ku tshishipuilu tshia Boaza. Udi umusangana mulale. Kumubululaye tshilamba tshivua ku makasa ende e kushala mumuindile bua yeye kubika.​—Luta 3:1-7.

Padi Boaza utabuluka, kakuyi mpata, bualu budi Luta muenze ebu budi bumuambuluisha bua kujingulula bimpe tshidi Luta ujinga padiye umulomba bua ‘olole tshilamba tshiende pambidi pa muena mudimu wende mukaji.’ Bualu budi Luta muenze ebu budi buvuluija muena Yuda mukulakaje eu bujitu bua kumupikula budiye nabu, bualu udi muena tshiota tshimue ne Malona uvua bayende wa Luta.​—Luta 3:9.

Boaza kavua mutekemene ne: Luta uvua mua kumuendela bufuku abu to. Tshidibi, ngakuilu wa Boaza udi uleja ne: uvua anuku dikuabu mutekemene dilomba dia dipikudibua dia Luta edi. Boaza uvua musue kuenza tshivua Luta ujinga.

Bidi bimueneka ne: dîyi dia Luta divua dileje muvuaye ne ndambu wa buôwa, kusakabi Boaza bua kumukolesha ku muoyo ne: ‘Katataka, muananyi, kutshinyi, nenkuenzele malu onso awakuamba; bualu bua bena musoko bonso badi bamanye ne: Wewe udi mukaji wa kanemu.’​—Luta 3:11.

Mêyi akamba Boaza adi aleja muvuaye mumone bienzedi bia Luta bikale biakane tshishiki nga se: “Yehowa [akubeneshe], muananyi; kunshikidilu kua kalolo kebe kuakatamba tshibangidilu tshiaku.” (Luta 3:10) Ku ntuadijilu, Luta wakaleja luse lujalame anyi dinanga dia lulamatu kudi Naomi. Ku ndekelu, wakadileja nkayende bu mukaji uvua Boaza (muntu mukulakaje bikole) ne bua kupikula. Uvua musue kulela bana mu dîna dia Malona, bayende ukavua mufue, ne bua Naomi.

Mupikudi udi upingana tshianyima

Padibu butshia, Boaza udi utumina mulume mukuabu muena tshiota tshiabu dîyi (udiye ubikila ne: “Mulumiana”), muntu eu mmulela wa Naomi wa pabuipi menemene kupita Boaza. Kumpala kua bena musoko ne bakulu ba mu tshimenga, Boaza udi wamba ne: ‘Ngakuelangana meji bua kukumanyisha bukenji buudi nabu bua kupikula kudi Naomi tshitupa tshia buloba tshivua tshia bayende Elimeleke, bualu Naomi udi ne tshia bua kutshipana.’ Boaza kutungunuka ne: ‘Neutshipikule anyi? Wewe mubenge, meme nentshipikule.’ Mumane kuteleja Boaza, Mulumiana au e kuamba ne: neatshipikule.​—Luta 4:1-4.

Kadi Mulumiana ki mmumanye budi bumuindile to! Mpindieu Boaza udi wamba kumpala kua bantemu bonso ne: ‘Dituku diudi usumba budimi abu ku tshianza tshia Naomi, buudi nabu mbua kubusumba kudi Luta, muena Moaba kabidi, mukaji wa mufue, bua kupingaja dîna dia mufue au ku bumpianyi buende.’ Padi mulela wa Naomi eu utshina bua kalu kunyanga bumpianyi buende, udi ubenga bukenji buende bua kupikulangana wamba ne: ‘Tshiena mua kubupikula.’​—Luta 4:5, 6.

Bilondeshile tshilele tshiabu, muntu uvua ubenga kupikula mukuabu nunku uvua ne bua kumusha tshisabata tshiende ku dikasa ne kutshipesha mukuende. Nunku padi mupikudi wambila Boaza ne: ‘Utshipikule wewe muine,’ udi ubangisha ne kukopola tshisabata tshiende. Pashishe Boaza udi wambila bakulu ne bena mu musoko bonso ne: ‘Nuenu nudi bamanyi ba bualu [buanyi] lelu ne: Meme ngakusumba bintu bionso bia Elimeleke ne bia Kiliona ne bia Malona ku tshianza tshia Naomi. Bualu bukuabu, ngakusumba Luta, Muena Moaba, mukaji wa Malona bu mukaji wanyi, bua kupingaja dîna dia mufue ku bumpianyi buende; nudi bamanyi ba bualu ebu lelu.’​—Luta 4:6-10.

Bantu bonso bavua ku tshibi bakambila Boaza ne: ‘Yehowa avuije mukaji eu wakulua mu nzubu muebe bu Lakele ne Lea, bubidi buabu bakibaka nzubu wa Isalele: wenze biebe malu a kanemu mu Efelata, wikale ne butumbi mu Beteleheme.’​—Luta 4:11, 12.

Ne dianyisha dia bantu, Boaza wakangata Luta bu mukajende. Luta kumulelela muana wa balume uvua ne dîna dia Obeda, nenku Luta ne Boaza kuluabu bankambua ba Mukalenge Davidi ne ba Yezu Kristo.​—Luta 4:13-17; Matayo 1:5, 6, 16.

Udi upeta ‘difutu dimpe’

Munkatshi mua muyuki eu mujima, kubangila anu ku muoyo mulenga uvua Boaza wela bena mudimu bende too ne ku ditaba diende dia kuangata bujitu bua kutungunuja dîna dia Elimeleke mu dîku diabu, Boaza mmudileje muntu wa pa buende: mulume wa mukaba udi ne dîyi dia bukokeshi. Uvua kabidi muntu uvua ne kudikanda, ditabuja ne muoyo-mutoke. Boaza uvua kabidi ne kalolo, muoyo muimpe, bikadilu bilenga ne uvua utumikila mikenji ya Yehowa ne muoyo mujima.

Luta udi muntu wa pa buende bua dinanga diende dia Yehowa, luse luende lujalame kudi Naomi, ne bua tshisumi tshiende ku midimu ne bua budipuekeshi. Ki mpatupu pavua bantu bamumona bu ‘mukaji wa kanemu’ to. Kavua udia “biakudia bia bufuba,” ne bua mudimu wende mukole, uvua anu upetaku bintu bia kuambuluisha nabi mamuenende uvua ukenga. (Nsumuinu 31:27, 31) Pavua Luta wambula bujitu bua dikumbajila Naomi majinga ende, uvua ne bua kuikala mumvue mutu disanka dia kupa.​—Bienzedi 20:35; 1 Timote 5:4, 8.

Mbilejilu kayi bulenga nunku bitudi tupeta mu mukanda wa Luta! Yehowa udi uvuluka Naomi. Luta udi upeta ‘difutu dimpe’ dia kuikala nkambua wa Yezu Kristo, Boaza pende upeta dibenesha dia kupeta ‘mukaji wa kanemu.’ Bantu aba badi kutudi bilejilu bimpe bia ditabuja.

[Kazubu mu dibeji 26]

Ndambu wa ditekemena

Biwikala udimona muikale mu tshikondo tshia makenga tshiudi kuyi ne disanka, muyuki wa Luta udi mua kukukolesha ku muoyo ndambu. Udi anu bu nkomenu wa mushinga mukole wa mukanda wa Balumbuluishi. Mukanda wa Luta udi uleja muvua Yehowa muenze mudimu ne mukaji wa mu lufuila muena budipuekeshi wa mu tshisamba tshia Moaba bua kupatuila bantu bende mukalenge. Bishilangane ne mianda idi milonda mu mukanda wa Balumbuluishi, ditabuja dia Luta didi dimueneka bu butoke bua tshikondo atshi.

Paudi ubala muyuki wa Luta, udi mua kupeta dishindika dia ne: nansha tshikondo tshiotshi tshikale tshibi mushindu kayi, Nzambi utu utabalela bantu bende misangu yonso ne ukumbaja tshidi dijinga diende.