Le Musombelo Udi na Lupusa’ka Podi?

Kitatyi kyotalanga bintu bikujokolokele, meso obe ne bongolo bingidilanga pamo pa kukongakanya myanda. Wamona kipindi kya kipa kidi kubwipi nobe ne kukwata butyibi shi usaka kwikidya. Watala mūlu ne kunena’mba mvula kasapo kunoka dyalelo. Ubamone bishima byotanga pano ne kuyuka mobishintulwila. Bine, musombelo udi na lupusa. Mwene i amo?

Musombelo wa kipa kyomona ukukwashanga uyuke shi i kyele ne kiyampe kudya. Musombelo wa diulu ne makumbi ukukwashanga uyuke mwikadile kūlu. Potanga binenwa bya mu kino kishinte, meso obe asangelanga kwishila kwa musombelo wa bilembwa ne wa papye. Bine, padi wingidijanga nyeke musombelo abe kuyuka mpika mwanda wa ukukwashe uyuke myanda ya ntanda yodi’mo. Ino musombelo udi kadi ne na lupusa pa malango obe.

LUPUSA LUDI NA MUSOMBELO PA MALANGO

Kitatyi kyopitapitanga mu mangajini, umonga bintu bishileshile koku ne koku bitudilwe mwanda wa kukukoka po wibimona. Ekale shi uyukile nansha kuyuka mpika, bantu basumbija bintu batoñanga na katentekeji misombelo nansha kusobakana kwa misombelo mwanda wa kukoka kusakasaka kobe, luntu lobe, kadi mungya bukulu bobe. Bantu baneñenyanga mu mobo, bapuñanga bisandi, ne basendwe nabo bayukile’mba misombelo ibwanya kukoka malango a muntu.

Bantu babwanya kushintulula misombelo mu miswelo palapala kukwatañana na bibidiji ne bisela bya kwabo. Kimfwa bantu ba mu Azia bakwatañanyanga musombelo utyila na bupeta ne fetyi, ino mu bipindi bimo bya mu Afrika, musombelo utyila i musombelo wa madilo. Inoko, nansha shi bantu i batame namani, misombelo idi na lupusa pa malango abo mu muswelo umo onka. Tubandaulei’ko bidi misombelo isatu ne muswelo oibwanya kwikala na lupusa podi.

UTYILA umwekanga bininge. Musombelo utyila ukwatañanibwanga divule na bukomo, divita ne kyaka. I musombelo udi na lupusa lukatampe pa malango kadi ubwanya kukwasha muntu etūluje bidibwa, kulengeja muntu ense bukidibukidi, ne kulengeja mashi anange lubilo.

Mu Bible, kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu ‘kutyila’ i kitambe ku kishima kishintulula “mashi.” Bible wingidijanga kishima kutyiluluka nansha kutyididila pyā, mwanda wa kulombola nkishi mutumbe wa wabwitwa ntapani uvwele malungo ne bityilakana utentamine pa “kinyema kityila, pyā, kīkute majina a mitonko.”​—Kusokwelwa  17:1-6.

WA MANI A LULUNDU umonwanga na bantu mu muswelo mwishile na musombelo utyila, mwanda utyepejanga mwitulujo wa bidibwa ne kutalaja mutyima. Musombelo wa mani a lulundu i musombelo utūkija mutyima kadi uvudile kukwatañanibwa na mutyima-ntenke. Twivwananga biyampe kitatyi kyotutala madimi ne mikuna idi na biyombo bibishi. Mānga ya bupangi idi mu Ngalwilo ilombola’mba, Leza wāpangile biyombo bibishi ne munamuna mwanda wa bantu.​—Ngalwilo 1:11, 12, 30.

UTŌKA ukwatañanibwanga divule na kitōkeji, mutyima-ntenke, ne kubulwa kiko. Kadi ukwatañanibwanga na ngikadilo pamo wa buyampe, kubulwa mambo ne butōki. Musombelo utōka i musombelo utelelwe bininge mu Bible. Mu bimonwa, bantu ne bamwikeulu badi bamonwa bavwele bivwalwa bitōka, mwanda wa kukomeneja  boloke ne butōki bwa ku mushipiditu. (Yoano 20:12; Kusokwelwa 3:4; 7:9, 13, 14) Tubalwe tutōka patentamine bantu bavwele bivwalwa bitōka, bukonge butōka twelekeja divita dya boloke. (Kusokwelwa 19:14) Leza wingidijanga musombelo utōka mwanda wa kulombola’mba, udi na mutyima wa kulekela bubi: “Nansha byabubi byenu bidi’nka bwa bityididila pya, bikatōka to-o bwa mpemba.”​—Isaya 1:18.

MUSOMBELO UDI BWA KINGIDILWA KIVULUKWA

Kwingidija kwingidije Bible musombelo kulombola muswelo umonanga Leza lupusa ludi na musombelo pa malango a bantu. Kimfwa, mukanda wa kusokwelwa wa mu Bible ulaile bintu bimwena bantu dyalelo, mubadilwa divita, bipupo bya nzala, ne lufu lutamba ku kubulwa bidibwa ne kubinzengele. Pa kwitukwasha tuvuluke kino, kimonwa kikunka mutyima kitulombola dibajinji bantu batentamine pa tubalwe​​—ke na tubalwepo tonso, ino tubalwe twa misombelo palapala.

Dibajinji, kudi kabalwe katōka tō, kene kelekeja divita dya boloke dya Kidishitu Yesu. Kupwa tubamone kabalwe katyila pyā, kene kelekeja divita dya mizo. Kano kabalwe kalondwanga na kabalwe kafita fututu, kene kafunkila pa kipupo kya nzala. Kupwa kadi tumona “katōkoloka, ne wadi utentaminepo dijina dyandi Lufu.” (Kusokwelwa 6:1-8) Musombelo wa kabalwe ne kabalwe ubwanya kwikala na lupusa pa malango etu kukwatañana na nshintulwilo ya kabalwe. Tubwanya kupēlelwa kuvuluka tuno tubalwe twa misombelo ne bine byotwitufundija pa mafuko otudi’mo.

Mu Bible i mwingidijibwe divule misombelo mu muneneno wa kyelekejo. Na bubine, Umpangi wa kitōkeji, musombelo, ne diso dya muntu wingidijanga musombelo bu kingidilwa kya bufundiji mwanda wa kulombola byelekejo bivwanwa biyampe ne kukwatyilwa na batangi. Musombelo witukwashanga tukongakanye myanda yotumona ne kwiibandaula. Musombelo udi na lupusa pa malango etu. Musombelo ubwanya kwitukwasha tuvuluke milangwe ya mvubu. Musombelo i kyabuntu kya buswe kitupele Umpangi kitukwasha tusangele būmi.