Lelo I Bika Bilengeja Būmi Bwikale bwa Kamweno?

“Akamwa Leza ne kulama bijila byandi.”—MUS. 12:13.

1, 2. I kamweno’ka kotukamwena mu kubandaula mukanda wa Musapudi?

 LANGA’PO, muntu udi na bintu byonso. I mulopwe mutumbe, mpeta wa ntanda ne miseke pano pa ntanda ponso, kadi wa ñeni kupita bonso ba mu lwabo lukongo. Inoko nansha byalonga byonso, ukiipangula’mba: ‘Lelo i kika kilengeja būmi bwikale bwa kamweno?’

² Muntu wa uno muswelo wāikele’ko binebine—pano ke papite kintu kya myaka tununu tusatu. Dyandi dijina i Solomone, kadi bushintuludi butala būmi bwandi ne byonso byaādi ukimba mwanda wa kutana kuloelelwa bitanwa mu mukanda wa Musapudi. (Mus. 1:13) Tukokeja kuboila ñeni mivule ku būmi bwa Solomone. Na bubine, tunangu totutana mu mukanda wa Musapudi twitukwasha twitungile bitungo bya kamweno umbūmi bwetu.

“Kupanga Luvula”

3. I mwanda’ka ulanguluja utalanga būmi bwa bantu bonso otufwaninwe kuta’ko mutyima?

³ Solomone unena’mba Leza wāpangile bintu bivule biyampe pano pa ntanda—bintu kebibadika bitulumukwa kadi bya kutendelwa byotusangelanga nyeke. Inoko, ketubwanyapo kujingulula bupangi bonso bwa Leza mwanda būmi bwetu i bwīpi mpata. (Mus. 3:11; 8:17) Bible unena’mba mafuku etu i matyetye kadi apitanga bukidibukidi. (Yoba 14:1, 2; Mus. 6:12) Uno mwanda ulanguluja ufwaninwe kwitukunka ku mutyima tuyuke mwa kwingidijija būmi bwetu na ñeni. Inoko, ke kintupo kipela, mwanda ntanda ya Satana ikimbanga kwitulubija.

4. (a) Lelo kishima “kyabitupu” kishintulula bika ne bika? (b) I bintu’ka bilondalonda bantu umbūmi byotusa kubandaula?

⁴ Solomone i mwingidije kishima “kyabitupu” nansha byabitupu kintu kya misunsa 30 mwanda wa kulombola kyaka kidi mu kulondalonda bintu byampikwa kamweno umbūmi. Kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kyabitupu” kidi na buluji bwa mu kintu mudi pululu, kya bituputupu, kyampikwa mvubu, mwambulwa kintu, nansha kya bulēme bwa kitatyi kityetye. (Mus. 1:2, 3) Pakwabo, Solomone i mwingidije kishima “kyabitupu” na buluji bwa “kupanga luvula.” (Mus. 1:14; 2:11) I kimweke patoka’mba yense ukimba kukwata luvula welanga kyaba. Yewa yense ulonga namino kakakwatapo kintu nansha kimo. Kulondalonda bitungo byampikwa kamweno i kwipungija bitupu. Būmi bwetu mu ino milongelo ya bintu i bwīpi mpata kebufwaninwepo kujimija na kulondalonda bintu bya bitupu. O mwanda tutalei bimfwa bimobimo bitelele Solomone bya bintu bilondalondanga bantu, kutyina kuponena mu kino kilubo. Dibajinji, tukesambila pa kwielelela mu bya mazua ne kulondalonda bintu bya ku ngitu. Kupwa tukesambila pa kamweno kadi mu mingilo.

Lelo Kulondalonda bya Kwisangaja Kubwanya Kwitupa Nsangaji?

5. Lelo Solomone wādi ukimba nsangaji mu bika?

⁵ Solomone wātompele kulondalonda bya kwisangaja umbūmi pamo’nka na mulongela bavule dyalelo. Aye mwine unena’mba: “Nkyapelejepo mutyima wami ku nsangaji, shi yaka shi yaka.” (Mus. 2:10) Lelo i mu bika mwaādi ukimba nsangaji? Mungya Musapudi shapita 2, ‘wāsangeje mutyima wandi mu kutoma vinyu’—inoko utoma pa ntomeno—ne kulondalonda mingilo mikwabo pamo bwa kudima madimi, kubaka malaku, kwivwana minjiki ne kudya bidibwa bya musonso.

6. (a) Mwanda waka ke bibipo kwisangaja na bintu bimobimo biyampe umbūmi? (b) Mwanda waka tufwaninwe kwikala na bujalale pa bitala kwipwija mukose?

⁶ Le Bible upelejanga kusangela pamo na balunda mu bitatyi kampanda? Mhm, kapelejangapo.  Kimfwa, Solomone unena’mba kudya bidibwa ne kōlolokwa pa kupwa kwingila mingilo mikomo umbula bwa dyuba i kyabuntu kya Leza. (Tanga Musapudi 2:24; 3:12, 13.) Kadi, Yehova unena bankasampe ‘kusepelela mu busongwalume bwabo, kadi mutyima wabo usangale,’ na kuyuka’mba kiselwa kya byobalonga kidi pa mutwe wabo. (Mus. 11:9) Netu tusakanga kōlolokwa ne kwisangaja kwendele’mo. (Dingakanya na Mako 6:31.) Inoko, kōlolokwa kekufwaninwepo kwikala bu kitungo kya kutangidija mu būmi bwetu. Ino, kōlolokwa kufwaninwe kwikala pamo bwa twa nsakusaku tudibwa pa kupwa nshima, ino ke bidibwapo binebine. Nobe uketabija’mba nansha shi uswile twa nsakusaku, ukatyikwa’to bukidibukidi shi kudilepo kintu kikwabo kyoikuta. Mu muswelo umo onka, Solomone wājingulwile amba būmi bwimanine’nka pa kwisangaja i “kupanga luvula.”—Mus. 2:10, 11.

7. Mwanda waka tufwaninwe kutonga na katentekeji bya kwisangaja nabyo?

⁷ Pakwabo kadi, kwipwija mukose konso ke kubipo. Kuvule kwine kwikalanga kubi—kona būmi bwa ku mushipiditu ne ñeni. Mwene midiyo ne midiyo ya bantu i baponene mu makambakano makomokomo pa mwanda’tu wa kwine kusaka ‘kobasaka kwisangaja,’ na kutoma dyamba, kwielela mu kutoma malwa nansha mu makayo a kwikuba lupeto? Yehova witudyumuna na kanye amba shi tuleke mutyima ne meso etu bituludike ku kulonga bintu bibi, nabya tukangulanga bipa bilula.—Ngat. 6:7.

8. Mwanda waka i kya ñeni kulangulukila pa būmi bwetu?

⁸ Pakwabo napo, kulondalonda bya kwisangaja muswelo wampikwa kufwaninwa kubwanya kwitulabika tuleke kuta mutyima ku bintu bya mvubu. Vuluka’mba būmi bupitanga lubilo, ne kekudipo kintu kitulombola’mba būmi bwetu bukekalanga nyeke buyampe ne bwampikwa makambakano. O mwanda, enka na mwānenene Solomone, kudi kamweno kakatampe shi twenda ku madilo—nakampata a tutu nansha kaka Mwine Kidishitu wa kikōkeji—kupita’ko kwenda ku “njibo ya masobo.” (Tanga Musapudi 7:2, 4.) Mwanda waka? Kitatyi kyotwivwana dishikulu dya lufu ne kulangulukila pa būmi bwa kikōkeji bwa mwingidi wa Yehova ufwile’wa, ketukabulwepo kukunkwa mutyima tubandaule netu motwiendejeja umbūmi bwetu. Pa kino, tubwanya kufikila pa kunena amba tusakilwa kulemununa bitungo byetu pa kusaka’mba twingidije na ñeni kitatyi kitushadile’ko.—Mus. 12:1.

Lelo Bintu bya ku Ngitu Bituletelanga Kuloelelwa?

9. I bika byājingulwile Solomone pa bitala kwikala na bupeta?

⁹ Pāsonekele Solomone mukanda wa Musapudi wādi mpeta wa ntanda ne miseke pano pa ntanda ponso. (2 Bil. 9:22) Wādi umona kintu kyonso kisaka mutyima wandi. Wāsonekele amba: “Byonsololo byasakile meso ami nkyeasuminwe’byopo.” (Mus. 2:10) Inoko, wāmwene kadi amba ke enkapo bintu bya ku ngitu kete biletanga kuloelelwa. Wāfudile ku kunena’mba: “Yewa usanshilwe ndalama kakekutapo ku ayo, ehe, nansha wa kusanswa bungibungi ne ntundubuko.”—Mus. 5:10.

10. Lelo i kika kiletanga kuloelelwa ne bupeta bwa binebine?

¹⁰ Nansha kamweno kadi mu bya bupeta byokadi ka lupito, bupeta bubwanya kwitukoka nyeke. Mu bwipangudi bwaipangwilwe panopano mu États-Unis, bantu 75 pa katwa bafundanga mu kakwanza ka inivelesite balombwele’mba kitungo kyabo kikatampe i kukekala “bafuke ku makasa.” Ino nansha shi bafikile pa kitungo kyabo, lelo kino kibwanya kwibaletela nsangaji ya binebine? Mhm, ke amopo. Bakimbi balombola’mba kuta mutyima mpata ku bintu bya ku ngitu kekuletangapo nsangaji ne kuloelelwa. Solomone wāfikile kala ku ino milangwe pano ke papite kitatyi kilampe. Wāsonekele amba: “Nekongakenya ndalama ne nsahabu, nadi ne byabulēme bwinebwine bya balopwe . . . Ino talapo bidi, byonsololo byādi kyabitupu ne kupanga luvula.” * (Mus. 2:8, 11) Inoko, shi twingidija būmi bwetu na kwingidila Yehova na mutyima wetu onso nabya uketwesela, ne tukatambula bya bupeta bya binebine.—Tanga Nkindi 10:22.

 I Mwingilo’ka Uleta Kuloelelwa kwa Binebine?

11. Lelo Bisonekwa bilombola bika bitala kamweno kadi mu mingilo?

¹¹ Yesu wānene amba: “Tata wingilanga ne pano pene ne ami mo monka.” (Yoa. 5:17) Bine Yehova ne Yesu baloelelwanga kwingila. Bible ulombola’mba Yehova wāloedilwe mwingilo wandi wa bupangi, panena’mba: “Penepa kadi Leza wamona byonso byālongele, kabidi monaipo bidi byadi biyampe’tu byamwiko.” (Ngal. 1:31) Bamwikeulu “baela nsadi ya tusepo” pa kumona byonso byālongele Leza. (Yoba 38:4-7) Mu muswelo umo onka Solomone wāsangedile mvubu ya mingilo miyampe.—Mus. 3:13.

12, 13. (a) I muswelo’ka ulombwele bantu babidi kuloelelwa kobatene mu kwingila kwampikwa budimbidimbi? (b) Mwanda waka kitatyi kikwabo kaji katyumunanga mutyima?

¹² Bantu bavule bayukile mvubu ya kwingila kwampikwa budimbidimbi. Kimfwa, José, sendwe wa bwino mu bya kupenta unena’mba: “Shi ubapenta biyampe kintu kyowadi ulanga pa kisandi, wivwananga pamo bwa muntu wapwa kukanda lūlu lulampe.” Miguel, * nsunga, unena’mba: “Mwingilo uletanga kuloelelwa mwanda ukwashanga mwa kukwatakenya kisaka. Kadi ubwanya kukuletela nsangaji pa kwiuvuya.”

¹³ Pakwabo napo, mingilo mivule keyo kutondwañana, kadi ishilanga muntu kitatyi kityetye kete kya kulanga ne kutana manwa mapya. Byaba bikwabo, ku kaji keko kutyumuna bantu mutyima, pakwabo kwikalanga kuyule ntondo. Solomone wālombwele amba, muntu wa mulēle—padi mwanda’tu wa kupwana kwapwene na muntu udi na lupusa—ubwanya kutambula mpalo ya muntu wingila na kininga. (Mus. 2:21) Kudi kadi bintu bikwabo bibwanya kutyumuna muntu mutyima. Padi busunga bwashilwile senene bubwanya kupona pa mwanda wa kupona kwa lupeto nansha myanda yampikwa kulaya. (Tanga Musapudi 9:11.) Divule dine, muntu wikankila enka ku kumona biyampe ufulanga ku kwikala na njia ne kutyumukwa mutyima, pa kupwa kumona’mba wadi ‘wingidila luvula.’—Mus. 5:16.

14. Lelo i mwingilo’ka uletanga pavule kuloelelwa kwa binebine?

¹⁴ Lelo kudi kaji kampanda kekabwanyapo kutyumuna muntu mutyima? José, sendwe otwapwanga kutela, unena’mba: “Umbula bwa myaka, bintu bipentwa bibwanya kujimina nansha kōneka. Inoko bintu bya ku mushipiditu kebibwanyapo kujimina nansha kōneka kwine. Ponso ponkōkela Yehova na kusapula myanda miyampe, mpuñanga bintu bya lonso—Bene Kidishitu bakaminwe Leza. Ino i mpalo mikatampe binebine.” (1 Kod. 3:9-11) Miguel nandi unena’mba kusapula musapu wa Bulopwe kumuletelanga kuloelelwa kupita kaji. Aye mwine unena’mba: “I kutupu kintu kikokeja kupingakena pa nsangaji yoivwana kitatyi kyosapwila muntu bubinebine bwa mu bisonekwa ne pomona muswelo obumutenga ku mutyima.”

“Ela Bidībwa Byobe pa Mema”

15. Lelo i bika bilengejanga būmi bwikale bwa kamweno binebine?

¹⁵ Shi kepano, lelo i bika bilengejanga būmi bwikale bwa kamweno binebine? Tukaloelelwa binebine shi twingidija kitatyi kīpi kitushadile’ko mu ino ngikadilo ya bintu na kulongela bakwetu biyampe ne kusangaja Yehova. Tubwanya kutamija kipwano kya mpwaninine na Leza, kufundija betu bana misoñanya ya ku mushipiditu, kukwasha bakwabo bayuke Yehova, ne kutamija bulunda bwa nyeke pamo na batutu ne bakaka. (Ngat. 6:10) Buno bukomo bonso bulongwa budi na kamweno ne bonso balonga’bo bakeselwa madyese. Solomone wāingidije kimfwa kisangaja pa kulombola kamweno kadi mu kulonga biyampe. Wānene amba: “Ela bidībwa byobe pa mema; ino ukatana’byo mafuku mangimangi pa kupitapo.” (Mus. 11:1) Yesu wāsonenye bandi bana ba bwanga’mba: “Mwikale kupanapo, ebiya bikemupebwapo.” (Luka 6:38) Pakwabo napo, Yehova i mulaye kupala mpalo bonso balongela bakwabo biyampe.—Nk. 19:17; tanga Bahebelu 6:10.

16. I kitatyi’ka kiyampe kwitungila bya kulonga umbūmi bwetu?

¹⁶ Bible witusoñanya kukwata butyibi bwa  ñeni potukidi bankasampe muswelo otukengidija būmi bwetu. Nabya, ketukekalapo na njia mu myaka ya kumeso. (Mus. 12:1) Bine, kikekala kya bulanda shi tujimije myaka yetu milumbuluke umbūmi na kukokwa na bya ino ntanda, ne kuyuka’mba i mutupu kidi’mo, ino i kupanga luvula bitupu!

17. Lelo i kika kikakukwasha witongele būmi buyampe?

¹⁷ Yehova, pamo’nka bwa mbutwile wa buswe, ukusakila nsangaji umbūmi, kulonga biyampe ne kutalula njia ya mutyima. (Mus. 11:9, 10) Lelo i kika kikakukwasha kulonga namino? Witūdile’ko bitungo bya ku mushipiditu ne kulonga bukomo bwa kwibifikila? Javier, pano kepadi kintu kya myaka 20, wadi wa kutonga shi mwingilo wa kiñanga ufutwa biyampe, shi mwingilo wa kitatyi kyonso. Unena’mba: “Nansha mwingilo wa kiñanga byoudi biyampe, nkibwanyapo kwiudingakanya na nsangaji yonatēne mu kukwasha bantu bavule bayuke bubinebine. Mwingilo wa kitatyi kyonso wankweshe ngikale na nsangaji ne pa mfulo. Kyonealakenya kine i kushilula konkyashilwile’opo tamba kala.”

18. I kika kinenenwa’mba būmi bwa Yesu pano pa ntanda bwādi būmi bwa kamweno?

¹⁸ Penepa, lelo i bintu’ka bya mvubu kutabuka byotufwaninwe kwikala nabyo? Mukanda wa Musapudi unena’mba: “Dijina diyampe ditabukile kunengela māni malēme a mwenye; kabidi difuku dya lufu i dipite būya ku difuku dya kubutulwa.” (Mus. 7:1) Būmi bwa Yesu kyo kimfwa kitabukile byonso mu uno mwanda. Wēlongēle dijina diyampe kumeso a Yehova. Pafwile na kikōkeji, wābingije buludiki bwa Shandi ne kupāna kitapwa kya kikūlwa, kitushitwidile dishinda dya lupandilo. (Mat. 20:28) Mu myaka mityetye yāikele Yesu pano pa ntanda, wāshile kimfwa kibwaninine—kimfwa kyotufwaninwe kwiula—kya būmi bwa kamweno binebine.—1 Kod. 11:1; 1 Pet. 2:21.

19. Solomone i mulete madingi’ka a tunangu?

¹⁹ Netu tubwanya kwilongela dijina diyampe kumeso a Leza. Kwikala na ntumbo miyampe kumeso a Yehova i kintu kya mvubu mpata kupita ne kwikala na bupeta kwine. (Tanga Mateo 6:19-21.) Mobukila mobukila, kudi mikenga ya kulonga bintu bilumbuluke ku meso a Yehova, ne kino kiketuletela madyese umbūmi bwetu. Kimfwa, tukokeja kusapwila bakwetu myanda miyampe, kukomeja busongi bwetu ne kisaka kyetu, ne kulongolola ngikadila yetu ya ku mushipiditu kupityila ku kifundwa kya kasuku ne kutanwa ku kupwila. (Mus. 11:6; Bah. 13:16) Penepo nanshi, lelo nobe usenswe kwikala na būmi bwa kamweno binebine? Shi i amo, endelela na kulama madingi a Solomone anena’mba: “Akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu.”—Mus. 12:13.

[Kunshi kwa Dyani]

Usa Kulondolola Namani?

• I kika kiketutonona tulanguluke na kusumininwa pa bitungo byotwitungila umbūmi?

• Le tufwaninwe kumona kulondalonda bya kwisangaja ne bintu bya ku ngitu namani?

• I mwingilo’ka uleta kuloelelwa kwa lonso?

• I kintu’ka kya mvubu kyotufwaninwe kwikala nakyo?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 31]

Lelo i kika kilengejanga mwingilo wa busapudi wikale wa nsangaji kutabuka?