Bintu bya Kala bya mu Bibīko Byetu

Kintu “Kekidibwapo” Kyāfikile pa Kitatyi

“KEKIDIBWAPO!” Mo mwātelele bantu bavule “Drame ya Bupangi.” Yāfikile pa kitatyi ne kushala lonso mu ñeni ya boba bēitadile. Na bubine, “Drame ya Bupangi” yāletele bukamoni bwa kutendedila Yehova kumeso’tu bityetye kwa kupangwapangwa kwa malwa kwa bantu Bandi ba mu Bulaya na umbikalo wa Hitler. Le “Drame ya Bupangi” byādi bika?

Mu 1914 kitako kya bantu ba Yehova kya mu Brooklyn, New York, États-Unis, kyālupwile “Foto Drame ya Bupangi.” Yādi sinema ya mansá mwanda ya mafoto ajina a misombelo mishileshile ne diwi’mo. “Foto Drame” yātadilwe na midiyo ne midiyo ya bantu kujokoloka ntanda yonso. Kipindi kīpi—kya “Eureka Drame”—nakyo kyālupwilwe mu 1914. Ino mu myaka ya 1920, bifwatulo bijina, mafilime, ne bingidilwa bya kutadija nabyo byādi ke byoneke. Inoko, bantu bādi balomba kutala “Foto Drame.” Kimfwa, bekadi ba mu Ludwigsburg, Alemanye, bāipangwile amba, “le ‘Foto Drame’ ikalombolwa monka kitatyi’ka?” Le byādi bya kulongwa namani?

Pa kusaka kutadija monka Drame mu myaka ya 1920, bemaniji ba kisaka kya Betele ya mu Magdeburg, Alemanye, bāpotele mafilime ku kitango kimanine kukwata mawi, bifwatulo ne bilembwa kya mu Paris, Franse, ne bifwatulo bijina ku sosiete ya matyapu ya mu Leipzig ne mu Dresden. Bino byonso byātyangilwe pamo na bifwatulo bimo bijina bya kala bya “Foto Drame” byādi bikingidijibwa.

Tutu Erich Frost, wādi na kyabuntu kya buomba, wābundile minjiki ya kuvumina pamo na mafilime ne bifwatulo bijina. Kipindi kimo kya mānga kyāselelwe mu dibuku dyetu Bupangi (Angele). O mwanda “Foto Drame” yājadikilwe yāpelwe dijina dipya—ke “Drame ya Bupangi.”

Drame mipya yādi bula bumo na “Foto Drame”—mansá mwanda—kadi yālombwelwe mu bifuko palapala mu mafuku melonde. Yālombwele na muneñenya kanda ne kanda katala mafuku a bupangi, kupituluka mu mānga ya Bible ne ya ntanda, ne kulombola patōka amba bipwilo bya bubela byādi biletela bantu makambakano. “Drame ya Bupangi” yālombwelwe mu Alemanye, Luxemburg, Otrishe, Suise, ne ku bantu besamba Kialemanye bādi mu matanda makwabo.

Erich Frost wāshintulwile amba: “Kitatyi kyādi kitadijibwa Drame, nākankamikile bakwetu nakampata boba badi mu kisumpi, bengidije kitatyi kya kukōkolokwa mwanda wa kwenda  bukila ne bukila kukapa bemvwaniki mabuku ne tubuku twetu tuyampe. Mu uno muswelo twāpēne mabuku kutabuka otwāpene ku njibo ne njibo.” Johannes Rauthe, wāteakenye kutadija Drame mu Polonye ne mu Bulopwe bwa Tsheke bwa dyalelo, uvuluka’mba, bantu bavule bātenwe’mo bāshile maadelese abo mwanda wa kukebapempula. Ano maadelese ākweshe mu kulonga kujokela’mo kupa bipa.

Mu myaka ya 1930, bantu bādi bayula mu mobo mwanda wa kutala “Drame ya Bupangi,” kadi bantu ba mu kibundi bādi kebesambila pa Batumoni ba Yehova. Mu 1933, bilo ya musambo ya mu Alemanye yāteakenye kutadija Drame, yātadilwe na kintu kya bantu mudiyo umo. Käthe Krauss uvuluka’mba, “mwanda’tu wa kutala Drame, twādi twenda mafuku onso atano makilometele 10 kwenda ne kujoka, tupita mu mató, tukanda ne kutūka ngulu ne tumisanza.” Else Billharz nandi unena’mba, “‘Drame ya Bupangi’ yo yāunengeje nshilule kusanswa bubinebine.”

Alfred Almendinger unena’mba, kitatyi kyātadile inandi Drame, “wāsangele bininge wapota Bible ne kukimba’mo kishima ‘kikungilo.’” Byākatene’kyopo mu Bible, waleka’byo kwenda ku kyabo kipwilo ebiya wabatyijibwa. Erich Frost uvuluka’mba, “bantu bavule bāile mu bubinebine kupityila ku ‘Drame ya Bupangi.’”—3 Yoa. 1-3.

Mu kitatyi kimo kyonka pādi patala bantu bavule “Drame ya Bupangi,” kitango kya Nazi kyādi kikwātakanibwe bininge mu Bulaya, ebiya kyaleta kavutakanya. Kushilwila mu 1933, bakankaja mingilo ya Batumoni mu Alemanye. Tamba mu kino kitatyi ne kwenda kumeso kufika’nka ne ku mfulo kwa divita dya bubidi dya ntanda dya mu 1945, bengidi ba Yehova ba mu Bulaya bāpangilwepangilwe byamalwa. Erich Frost wākutyilwe kintu kya myaka mwanda. Ino wapanda ne kwingila mwenda mafuku ku Betele ya mu Wiesbaden, Alemanye. Bine, ino “Drame ya Bupangi” i kintu kiyampe kekidibwapo kyāfikile pa kitatyi mwanda wa kukomeja bene Kidishitu bavule mwa kulwila na matompo a lwitabijo mu bula bwa Divita II dya Ntanda!—Bintu bya kala bya mu bibīko byetu bya mu Alemanye.

[Kifwatulo pa paje 31]

Ino foto ilombola “Drame ya Bupangi” ya mu 1932

[Kifwatulo pa paje 31]

Dibuku Schöpfung (bupangi) pādi pemanine dijina dya Drame mipya

[Bifwatulo pa paje 32]

Erich Frost ne biyukeno byandi bya minjiki ya “Drame ya Bupangi”

[Bifwatulo pa paje 32]