Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Musapudi
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Musapudi
“MUNTU mubutulwe ne mwana-mukaji, i wa mafuku matyetye, muyule tusuwa,” mo mwānenene mukulutuba Yoba. (Yoba 14:1) Nanshi i kya mvubu kotudi tuleke kujimija kakitatyi katyetye ka būmi bwetu mu bya kulondalonda ne mu kukimbakimba bintu byampikwa mvubu! I bika penepa bifwaninwe kwitusela kitatyi kyetu, bukomo bwetu, ne bupeta bwetu? Ino i bintu’ka byotukepuka? Pa kino, binenwa bya tunangu bilembelwe mu mukanda wa mu Bible witwa bu Musapudi bileta’po bulombodi. Musapu udi’mo “i wa kampeja bukidi kakuyūkidila kufwatakanya ne kukanina kwa mutyima” kadi ukokeja kwitukwasha twikale na būmi budi na kitungo.—Bahebelu 4:12.
Mukanda wa Musapudi wāsonekelwe na Solomone, Mulopwe wa Isalela wa kala wādi uyukene pi na pi mwanda wa tunangu twandi. Uno mukanda udi na madingi akulupilwa binebine mu būmi ne a mvubu. Solomone byanena myanda ya mpango ya lūbako yaāshilwile kūbaka, nanshi udi bwa wālembele mukanda wa Musapudi kupwa kwa ino mpangiko ne kumeso kwa aye kubomboka ku mutōtelo wa bine. (Nehemia 13:26) Kino kitūla kulembwa kwao mu mwaka wa 1000 K.K.K., dya ku mfulo ya myaka 40 ya kubikala kwa Solomone.
I KINTU’KA KE KYA BITUPUPO?
“Byonsololo’tu i byabitupu,” mo munenena mukongakani, kupwa kaipangula’mba: “Lelo i kadīlo ka kamona muntu mu mingilo yandi yonso mwaingilanga muno munshi mwa dyuba a?” (Musapudi 1:2, 3) Kishima “kyabitupu” ne “munshi mwa dyuba” i bijokelwejokelwe’mo mu Musapudi. Kishima kya Kihebelu “kyabitupu” kishintulula pa bute pa bute “umpuya” nansha “kipuinga” kadi kiselele mulangwe wa kubulwa mvubu, wa kubulwa kwikala’ko nyeke, ne wa kubulwa kamweno ka endaenda. Kishima “munshi mwa dyuba” kishintulula “pano panshi” nansha “pano pa ntanda.” Nanshi, bintu byonso—byonso bilondalonda bantu kadi bifutulula kiswa-mutyima kya Leza—i bya bitupu.
Solomone wānene amba: “Kokitwelapo kitweletwele mu njibo ya Leza; mwanda kufwena kwivwana kupityile būya.” (Musapudi 5:1) Kwiela mu butōtyi bwa kutōta Yehova Leza ke kya bitupupo, mhm. Na bubine, kuta mutyima ku kipwano kyotupwene nandi ko kwitupa būmi budi na kitungo.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:4-10—Lelo mashinda a kipangila i ‘mayule bukōke’ mu muswelo’ka? Mukongakani utela’tu bintu bisatu bikwatakenye būmi pano pa ntanda—dyuba, luvula, ne dishinda dya mema. Na bubine mashinda a mema i mavule kadi i a miswelo mishileshile. Muntu ubwanya kwifunda’o umbula bwa būmi bwandi, ino wakankalwa kwiemvwanija biyampe. Bino byonso bikokeja kwikala “biyule bukōke.” Kadi ukapungila shi udingakanya būmi bwetu bwīpi kadi bwa masusu na mwishintyilo wa ano mashinda. Nansha kukimba kusokwela’ko bintu bikwabo bipya konka kuleta bukōke. Ke-pantu bipungwa bilupulwa i butentudi’tu bwa misoñanya ya Leza wa bine yātūdile’ko ne yāingidije kala mu bupangi.
2:1, 2—Mwanda waka tusepo tutelwa bu “kivila”? Tusepo tukokeja kwitukwasha tuvulaminwe makambakano mu kitatyi kityetye, ne kusepelela nako kwitulengeja tumone bikoleja byetu bu ke mwandapo. Inoko, tusepo ketutalulangapo makambakano etu. O mwanda nanshi, kukimba katōkwe mu tusepo kubatelwa bu “kivila.”
3:11—I bika byāpangile Leza “bya buyabuya, kyoki mu kyaba kyakyo aki nakyo mu kyaba kyakyo”? Bintu byāpangile Yehova Leza “bya buyabuya,” nansha bu bifwaninwe ne byendele’mo pa kitatyi kifwaninwe i bupangi bwa ba Adama ne Eva, kipwano kya nkongolo, kipwano na Abalahama, kipwano na Davida, kwiya kwa Meshiasa, kubikikwa kwa Yesu bu Mulopwe wa Bulopwe bwa Leza. Inoko, kudi bintu bikwabo “bya buyabuya” bisa kulonga Yehova kumeso. Tukulupile amba pa kitatyi kifwaninwe kukekalanga ntanda impya ya boloke.—2 Petelo 3:13.
3:15b—Lelo i muswelo’ka ‘ukimba monka Leza kyokya kyapityile kalā’? “Kyokya kyapityile kalā” kibwanya kufunkila pa byobya bitandikile kulonga Leza. Popa peshinta bitatyi bya kubutulwa ne kufwa ne bya divita ne ndoe, muntu wimonanga bu wampikwa bukomo ne kulanga’mba bitatyi’bi byendangaendanga enka nenki, ino aye Leza papo ukimba kadi ufikidija kyokya kyonso kyasaka. (Musapudi 3:1-10, 15a) “Kyokya kyapityile kalā” kikokeja kadi kufunkila pa moloke ulondwalondwa divule dine na mubi. Pa kino, Yehova ukimbanga boloke’ba mwanda wa “kwilomboja mukomo” kobadi.—2 Bilongwa 16:9.
5:9—Lelo i muswelo’ka wikele ‘nshi bu kamweno ka bonso’? Bantu bonso ba pano panshi bamwenanga mu ‘kamweno ka nshi’—ke byobya bilupula nshi kadi. Ne balopwe nabo babadilwa monka. Madimi abo nao afwaninwe kusekwilwa ne kudimwa.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:15. Kujimija kitatyi ne bukomo mwanda wa kutompa kupwija kasusu ne bukondame botumona dyalelo i kwela kyaba. Enka Bulopwe bwa Leza kete bo bubwanya kufundula’ko bubi.—Danyele 2:44.
2:4-11. Mingilo ya bantu, kimfwa kupunga bintu, kudima madimi, ne minjiki, ne bikwabokwabo bisangaja būmi, byonso i “kupanga luvula” mwanda kebiletangapo kitungo ku būmi bwetu nansha katōkwe kaendaenda.
2:12-16. Tunangu twa bantu i bulembakane pa mwanda tukwashanga’tu mu kupwija tumyanda tumotumo kete. Kadi shi muntu wafu, papo kekukidipo ne kyotulonga kine. Mwanda nansha shi muntu wadi mutumbe pangala pa tuno tunangu, ino bukidi bonka bamwilwa.
2:24; 3:12, 13, 22. Kwisangaja mu mingilo ya makasa etu ke kubipo.
2:26. Tunangu twa Leza tuletanga nsangaji kadi tupebwanga “yewa utōkeja Yehova.” Kebikokejikapo kumona tuno tunangu shi ketupwenepo biyampe na Leza.
3:16, 17. Kukimba boloke mu byonso i kukomo. Pa kyaba kya kujingwa mutyima mwanda wa bintu bimweka mu ntanda ya dyalelo, i biyampe twilaije Yehova olole myanda.
4:4. Mingilo mikomo ingilwe na bwino ibwanya kuleta nsangaji. Kwingila mwanda wa kwimwekeja ku bakwabo i kukimba kwitaka, kadi kukolomonanga manimani ne mukao. Kuputumina mu mwingilo wa Bwine Kidishitu kufwaninwe kulupuka ku kukanina kuyampe kwa mutyima.
4:7-12. Kupwana na bantu i kutabuke kwikala na bupeta, o mwanda kekufwaninwepo kuvutakanibwa na kulondalonda bya bupeta.
4:13. Kitenta ne myaka ke abyopo bilengejanga muntu alēmekwe. Boba badi ne biselwa kampanda bafwaninwe kwingila na tunangu.
4:15, 16. “Nsongwalume wabubidi”—ke mpyana wa mulopwe kadi—ukokeja padi kukwatakanibwa na “boba bonsololo bādi nabo,” ino mwenda mafuku “kebakasepelelapo mwadi.” Na bubine ntumbo i luvula.
5:2. Milombelo yetu ifwaninwe kwikala mipotoloke ne bulēme, ke ya binenwapo bilabila.
5:3-7. Kukimbakimba’nka bintu bya ku ngitu kukokeja kulonga milangwe ya muntu ke’nka ya kwisakila. Kukokeja kadi kumuna muntu kakitūja, bufuku kalanga enka bya kulanga, ne kulāla tulo biyampe mpikila. Kunena bivulevule kumwekejanga muntu bu kilubi ne kumupikija mpiko kudi Leza pampikwa kulanga. ‘Kwakamwa Leza wa bine’ kuketukinga ku kulonga bidi namino.
6:1-9. Shi tudi na bupeta, ntumbo, būmi bulampe, padi ne kisaka kikatampe ino ketudi’ko’ko na kitatyi kya kwibisangela, buya papo budi paka? Nanshi kumona bintu mobikadile nansha’mba “kumona kwa meso kutabukile biyampe na kwendakana kwa mutyima,” kokunena’mba kukimba byabila mutyima byokubwanyapo kufikila’po. “Byo tudi ne bidibwa, ne bivwalwa,” shi tuloelelwe enka bino’bi, nabya tubaikala na būmi bulumbuluke, mwanda tukekala tuloelelwa’mo koku tulamine ne kipwano kya mpwaninine na Yehova.—1 Temote 6:8.
MADINGI KU WAÑENI
Lelo i muswelo’ka otukelamina dijina diyampe nansha ntumbo yetu? Le i muswelo’ka otufwaninwe kumona bendeji ne bukondame? Kadi bafwe byokebayukilepo nansha kimo kine, i muswelo’ka otufwaninwe kwingidija būmi bwetu pano? Lelo bankasampe babwanya namani kwingidija kitatyi ne bukomo bwabo na tunangu? Madingi a mukongakani pa ino myanda ne pa myanda mikwabo atanwa mu mukanda wa Musapudi shapita 7 kutūla ku 12.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
7:19—Lelo bwino i bukomo kupita “baledi dikumi” mu buluji’ka? Mu muneneno wa kyelekejo, kibalwa dikumi mu Bible kifunkilanga pa bintu bibwane. Solomone pano unena’mba bulami bwa bwino nansha bwa tunangu i bupite kulampe bowa bulamwa kibundi na kibalwa kibwane kya bamudyavita.
10:2—Lelo kunena’mba mutyima wa muntu udi “pa lundyo lwandi” nansha “pa lunkuso lwandi” kushintulula bika? Kwimana ku lundyo byokufunkila pa kwitabijibwa, nanshi kunena’mba mutyima wa muntu udi ku lundyo kulombola’mba mutyima wandi umutononanga kulonga bilumbuluke. Ino shi keumutonona kulonga bibi nankyo tukanena amba keudi ku lunkuso lwandi.
10:15—Mwanda waka ‘mingilo ya bivila ibakōkeja bonsololo’? Shi muntu wabulwe ñeni, mingilo yandi keibwanyapo kulupula kintu kya mvubu. Kadi kakamwena’mopo. Kuno kupanga luvula ko kumukōkeja.
11:7, 8—I bika bisaka kunena uno mulongo unena’mba: “Mwinya i munengele, kadi i kiyampe’tu meso kumona dyuba.” Mwinya ne dyuba biletanga nsangaji mu būmi. Pano Solomone unena amba būmi i buyampe kadi amba tufwaninwe ‘kwibusepelela’ kumeso kwa mafuku a fukutu kufika, ke mafuku a bununu kadi, etupwanga bukomo mu ngitu.
11:10—Mwanda waka “busongwalume ne būmi butuntulu” i kya bitupu? Shi kebwingidijibwepo biyampe, busongwalume bupitanga bukidibukidi pamo’nka bwa lumundu.
Ñeni Yotuboila’ko:
7:6. Kusepa pa kitatyi kyakubulwa kufwaninwa kukalajanga kadi i kwakubulwa mvubu pamo bwa kuvingakana kwa manyala munshi mwa kisuku. Nanshi shi twikinge’ko nankyo tubalonga biyampe.
7:21, 22. Ketwakitai mutyima bipitepite ku bitunena bakwetu.
8:2, 3; 10:4. Shi tubatopekwa na muntu obatūdile bu kalama nansha na mukulu wa kaji, i biyampe kwikala talala. Kino kyo kyotufwaninwe kulonga kupita’ko ‘kupeja bukidi kulupuka mu kifuko kyandi,’ ko kunena’mba kuleka kaji bukidibukidi.
8:8; 9:5-10, 12. Būmi bwetu bukokeja kufula mu kitulumukila pamo’nka bwa mwita wa lui wakwatwa mu bukonde nansha bwa toni mu tonji. Kadi i kutupu muntu ubwanya kujokeja būmi ku lufu, nansha kwepuka bulwi botulwa na walwana na bantu, ke lufu kadi. Penepo nanshi ketufwaninwepo kujimija kitatyi bya bituputupu. Yehova witusakila tulēmeke būmi bwetu ne kumona’mo nsangaji biyampe. Pa kubwanika’byo, kitulomba tutūle mwingilo wa Yehova pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu.
8:16, 17. Kebibwanikapo kusokola bintu byonso bilongele Leza ne byatūdile mu mpango amba bifikile mu muzo wa muntu, nansha shi muntu waleka kulāla tulo mwanda wa kwibikimba. Kupungila pangala pa bibi bilongwa kubwanya’tu kwitubudija nsangaji mu būmi.
9:16-18. Ñeni idi na mvubu nansha shi kekudipo bavule bafwija’ko pangala payo. Binenwa binena wa ñeni na diwi ditūke bitabukile kunengela mibotakanya ya kivila ya kawi mbila.
10:1. Tufwaninwe kudyumuka na binenwa ne bilongwa byetu. Kulongakana’tu kumweka bu kutyetye, kimfwa kalobolobo, kukolwa malwa, kwikuja mu bya busekese, bibwanya konakanya ntumbo ya mulēmantu.
10:5-11. Muntu ukomenwa kwingila mwingilo wandi ufutululwanga. Kukomenwa kwingila nansha kamwingilo kapēla kene kubwanya kulupula bipa bibi. Inoko, kwingidija ‘ñeni mwanda wa kumwena’mo’ kudi na mvubu. Bine, kubwanya mwingilo wa kusapula myanda miyampe ya Bulopwe ne kulonga bana ba bwanga kudi na kamweno!
11:1, 2. Twikalei na buntu butamba ku mutyima. Buntu bubutulanga buntu.—Luka 6:38.
11:3-6. Kubulwa kuyuka bintu bimo mu būmi kekufwaninwepo kwitwikadija ba kutatana.
11:9; 12:1-7. Bankasampe bakeshintulwila ku meso a Yehova. O mwanda bafwaninwe kwingidija kitatyi ne bukomo bwabo mu mwingilo wa Yehova, bununu pokebwebafikile.
“BINENWA BYA BAÑENI” BITULUDIKANGA
Lelo tufwaninwe kumona namani “binenwa bifwaninwe” byāsokwelwe ne kulembwa na musapudi? Kwishila’ko na “mikanda” ya ñeni ya bantu, “binenwa bya bañeni i bwa misungu, ne bwa nkingi mipopibwe bininge byo binenwa bya bene ba bitango, byapebwa kudi mukumbi umo.” (Musapudi 12:10-12) Binenwa bya ñeni byānenene “mukumbi umo,” ke Yehova kadi, bilumbululanga būmi bwetu.
Kulonda madingi atanwa mu mukanda wa Musapudi, bine, kubwanya kwitukwasha twikale na būmi budi na kitungo kadi bwa nsangaji. I betukulupije amba: “Biyampe bikekalanga ne boba bakamwa Leza.” Penepo nanshi, twimanijei mu kusumininwa kotusumininwe ‘kwakamwa Leza ne kulama bijila byandi.’—Musapudi 8:12; 12:13.
[Kifwatulo pa paje 31]
Mwingilo utabukile kunengela mu mingilo ya Leza usa kumweka mu kitatyi kitungwe
[Kifwatulo pa paje 32]
Mu byabuntu bya Leza mudi bidibwa, bitomibwa, ne kusangela mingilo ya makasa etu