Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nehemia
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nehemia
MYAKA dikumi ne ibidi ibapite’po tamba kasha myanda ya mfulo isonekelwe mu mukanda wa mu Bible wa Ezela ilongeka. Pano kitatyi ke kilumba “ku kutamba kwa kinenwa [kya] kulubula ne kūbaka Yelusalema”—kinkumenkume kiyukanya kushilula kwa mayenga 70 a myaka itwala kudi Meshiasa. (Danyele 9:24-27) Mukanda wa Nehemia i mānga ya bantu ba Leza itala pa kūbakululwa kwa nsakwa ya Yelusalema. Isambila pa myanda ilongekele mu myaka 12 ne kupita, tamba mu 456 K.K.K. kutūla kinondanonda na mwaka wa 443 K.K.K.
Uno mukanda usonekelwe na Mbikavu Nehemia i nsekununi isangaja ilombola muzunzwidilwe mutōtelo wa bine ne kulombola bilongwa bisumininwe byendela pamo na kikulupiji kikunkane mudi Yehova Leza. Ne kadi ulombola muludikilanga Yehova myanda mwanda wa kufikidija kiswa-mutyima kyandi. Pakwabo kadi i mānga ya mwendeji nkanka ne wa kininga. Musapu udi mu uno mukanda wa Nehemia upāna ñeni ya kamweno ku batōtyi ba bine ba dyalelo, “ke-muntu mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
“ENKA NENKI NSAKWA YAVUIBWA”
Nehemia udi mu Sushane mwipata, wingidila Mulopwe Alatazelekishishi Longimanus pa kyepelo kilēme. Ino mutyima wandi ubavutakana pa kwivwana myanda amba banababo “badi mu byamalwa byamwiko ne mu kubengwa kwine; ino nsakwa ya Yelusalema nayo i mitūtwe, ne binjilo byakyo i bitēme mudilo.” Penepa walombe na kininga buludiki bwa Leza. (Nehemia 1:3, 4) Enka penepo, mulopwe wamone bulanda bwa Nehemia, ne kumupa wamupe mikenga ya kwenda ku Yelusalema.
Ebiya Nehemia pa kufika ku Yelusalema, wabandaula nsakwa mu fukutu ya bufuku ne kulombola Bayuda mpango yandi ya kūbakulula nsakwa. Lūbako lubashilula. Kadi lwana pa mwingilo nalo lubaanza. Ino “enka nenki nsakwa yavuibwa” mu bwendeji bwa kininga bwa Nehemia.—Nehemia 6:15.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:1; 2:1—Le “mwaka wa makumi abidi” utelelwe mu ano mavese abidi i mushilulwe kubalwa tamba pa mwaka umo onka? I amo, mwaka wa 20 uno i mwaka wa kubikala kwa mulopwe Alatazelekishishi. Inoko mubadilo wa ano mavese abidi i mwishile. Mungya mānga Alatazelekishishi wātentamine pa lupona mu mwaka wa 475 K.K.K. Ino basonekeji Bene Babiloni byobādi na kibidiji kya kubala myaka ya kubikala kwa balopwe Bene Peleshia tamba mu Nisane (Kweji 3 ne wa 4) kutūla ku Nisane mukwabo, nanshi mwaka umbajinji wa kubikala kwa Alatazelekishishi wāshilwile mu Nisane wa 474 K.K.K. Nanshi mwaka wa 20 wa kubikala utelelwe mu Nehemia 2:1 wāshilwile mu Nisane wa 455 K.K.K. Ino kweji wa Kishileve, (Kweji 11 ne wa 12) utelelwe mu Nehemia 1:1 unenwe kwikala kweji wa Kishileve wa mu mwaka ubadikile—456 K.K.K. Inoko Nehemia utela uno mwaka bu wa 20 wa kubikala kwa Alatazelekishishi. Padi pano wālondele mungya kupikula mafuku ātentamine uno mfumu pa lupona. Pakwabo padi Nehemia wādi ubala kitatyi na mubadila Bayuda ba dyalelo mungya mwaka wa yabo ntanda, ushilula na kweji wa Tishidi ukwatañene na Kweji wa 9 ne Kweji wa 10. Ino nansha bikale namani, mwaka wālupukile kinenwa kya kujokeja Yelusalema i mwaka wa 455 K.K.K.
4:17, 18—Mwingilo wa kūbakulula wādi ukokeja kwingilwa namani na dikasa dimo? Ku basedi ba biselwa kino kekyādipo kikomo. Mwanda shi musedi wetwika kiselwa pa mutwe nansha pa bipuji, wādi ukokeja kwikikwata na dikasa dimo koku “dikasa dikwabo dyakwata kilonda kyandi kya bulwi.” Ino bashimiki byobādi basakilwa kwingila na makasa onso abidi, ‘ense wādi na kipete kyandi kikutyile mu munda yandi, koku ūbaka.’ Mu uno muswelo bādi belongolole mwa kulwila bulwi shi balwana abebatambe’dyo.
5:7—Le Nehemia ‘wākandile babulēme ne baledi’ namani? Bano bana-balume bādi bamwena pa mitwe ya banababo Bayuda pa kujilula Bijila bya Mosesa. (Levi 25:36; Kupituluka 23:19) Ne kadi kamweno kādi kalomba bapulwa kādi ka lupeto luvule. Shi “kipindi kimo kya kujikija bu-katwa” kyādi kilandulwa kweji ne kweji, ko kunena byādi nanshi bipindi 12 pa katwa ku mwaka. (Nehemia 5:11) Bine, kino kyādi kibi mpata mwanda bantu bādi kala balēmenenwe na misonko ne nzala pa mulongo. Nehemia wāmona amba bampeta bengidijanga bibi Bijila bya Leza, o mwanda wēbakandile ne kwibalemununa na kusokwela bubi bwabo patōka.
6:5—Mikanda ya myanda mifyame byoyādi ifibwa mu kintu kikute nkū ne kiyukeno’po, ino mwanda waka Sanabalata wātumīne Nehemia “mukanda muvunguluke”? Sanabalata wādi padi na mutyima wa kusalaja myanda ya bubela yādi mu mukanda muvunguluke’wa. Wālangile padi amba kino kikakalabaja Nehemia bininge aleke ne mwingilo mwine wa lūbako mwanda wa kwilwija. Pakwabo kadi Sanabalata wādi ukokeja kulanga amba myanda yādi mu mukanda ikasanshija Bayuda kufikija’nka ne byobemika mingilo yabo yonso. Nehemia kātuyukilepo ino wēingidila talala nyā mwingilo wandi waāpelwe na Leza.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Shi tubatanwa na ngikadilo mikomo nansha potukwata butyibi bukatampe, tufwaninwe ‘kushikilwa monka mu kulombela’ ne kulonga bintu mungya buludiki bwa kiteokratike.—Loma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehova ulondololanga milombelo ya kininga imulomba bengidi bandi.—Mitōto 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nehemia wādi mwana-mulume wa kinyenye, ino wāshile kimfwa kiyampe kya mwana-mulume wa kininga, musumininwe kulonga byoloke.
1:11–2:3. Nsulo mine ya nsangaji ya Nehemia kekyādipo kitenta kya ntumbo kya bu kaseya. Ino i kwendeleja kumeso mutōtelo wa bine. Mwene netu tufwaninwe kukambakena ne kumwena nsangaji mu mutōtelo wa Yehova ne mu byobya byonso biwendeleja kumeso?
2:4-8. Yehova wālengeje Alatazelekishishi ape Nehemia lubila lwa kwenda kukōbakulula nsakwa ya Yelusalema. Nkindi 21:1 unena’mba: “Mutyima wa mulopwe udi mu dikasa dya Yehova pamo’nka bwa tunonga twa mema; walamuna’o monso mwaswidile.”
3:5, 27. Ketufwaninwepo kumona kaji ka makasa kengidilwa mutōtelo wa bine bu kambulwa kwitupeja bulēmantu, na mwāmwenine’ko “babulēme” Bene Teko. Ino twiulei bantu bitupu Bene Teko bāitabije kwipāna abo bene.
3:10, 23, 28-30. Bamo bakokeja kuvilukila kokwa kusakibwa bikatampe basapudi ba Bulopwe, ino bavule bakokeja kukwatakanya mutōtelo wa bine kwabo. Tukokeja kulonga namino na kwipāna mu mwingilo wa Lūbako lwa Mobo a Bulopwe ne mu kukūkila baponenwa na bimpengele pampikwa kwilwa amba mwingilo wetu mwine i kusapula Bulopwe.
4:14. Potutanwa na lwana, tukokeja kunekenya moyo shi tulamine mu ñeni Yewa “mukatampe ne wakitenteji.”
5:14-19. Mbikavu Nehemia i kimfwa kya kutendelwa ku batadi Bene Kidishitu mu kwityepeja, kubulwa kwisakila, ne kudyumuka. Nansha byaādi na bupyasakane mu kulonda Bijila bya Leza, kādipo utādila bakwabo na kwisakila tumweno twa aye mwine. Ino wādi utele boba basusulwa ne balanda mutyima. Nehemia wādi na buntu, ne kino i kimfwa kiyampe ku bengidi bonsololo ba Leza.
“MVULUKE BIDI BIYAMPE, A LEZA WAMI”
Nsakwa ya Yelusalema ibapu’tu kūbakwa, Nehemia watūla binjilo ne kukwata mpangiko ya kukinga kibundi. Washilula kusoneka mānga ya musuku wa muzo. Bantu pa kwibungila “mu lubanza lwādi kumeso kwa kibelo kya mema,” Ezela kitobo watange mukanda wa Bijila wa Mosesa, ebiya Nehemia ne Bene Levi abashintulwila’o bantu. (Nehemia 8:1) Pa kwivwana mwanda utala Masobo a Bitanda, bantu abasoba’o na nsangaji.
Ku kubungakana kukwabo, “lukunwa lwa Isalela” lubesāsa bubi bwa muzo, Bene Levi nabo abapituluka mu byonso Leza byaalongēle Isalela, penepa bantu abatyibe mutyipo wa “kunanga mu mukanda-wabijila wa Leza.” (Nehemia 9:1, 2; 10:29) Inoko Yelusalema ukidi na bantu batyetye, o mwanda abate bubale amba muntu umo pa dikumi udi panja pa kibundi akekale munda mwakyo. Kupwa, nsakwa ibafikijibwa, papo “tusepo twa Yelusalema twaumvwanwa ne kulampe kwine’tu.” (Nehemia 12:43) Myaka dikumi ne ibidi ibapite tamba Nehemia ufika, pano wakajokela ku mingilo yandi ya kwa Alatazelekishishi. Na pano kala, disubi dibaandabila mu Bayuda. Nehemia pa kwiya monka ku Yelusalema wekwata’ko na kolola uno mwanda. O mwanda walombe pangala pa aye mwine amba: “Mvuluke bidi biyampe, a Leza wami.”—Nehemia 13:31.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
7:6-67—Mwanda waka mulongo wa Nehemia wa basheleshele’ko bājokēle ku Yelusalema na Zelububele i mwishile ku bibalwa kampanda bya bantu batelelwe na Ezela ku kipango ne kipango? (Ezela 2:1-65) Buluji bwa kuno kwishila padi i buno: Ezela ne Nehemia bāselele myanda ku nsulo palapala. Kimfwa, kibalwa kya boba bāsonekelwe amba bo ba kujoka kikokeja kwishila na boba bajokele. Kadi ino nsekununi ibidi ikokeja kwishila mwanda Bayuda bamo bātuninye kulombola musuku wabo mwenda mafuku. Inoko, nsekununi yonso ibidi i mitane pa kintu kimo: Kibalwa kya bajokele dibajinji i bantu 42360, kutalula’mo bapika ne batuimba.
10:34—Mwanda waka bantu bādi balombwa kutyaba nkuni? Nkuni ya mulambu keyādipo ilombwa mu Bijila bya Mosesa. Kino kintu kyādi kilombwa enka shi kibaikala na mvubu. Pano kwādi kusakibwa nkuni mivule yādi ya kusoka nayo bitapwa pa madabahu. Mobimwekela, Bene Netini, boba bapika ke Bene Isalelapo bādi bengila ku tempelo, kebādipo bavule. O mwanda kwāelelwe byeleko mwa kumwena bantu ba kutyaba nyeke nkuni.
13:6—Le Nehemia kādipo mu Yelusalema mu bula bwa myaka inga? Bible unena’tu amba “kyaba kino’ki kyonso,” ko kunena pa bute pa bute amba ku mfulo ya mafuku, Nehemia wālomba ataluke kudi mulopwe ne kujokela ku Yelusalema. Pa kino, i bikomo kuyuka bula bwa myaka yakādi’mopo. Ino Nehemia pa kujokela ku Yelusalema, wātene babitobo kebakikwashibwapo ne kijila kya Sabado kekikilamibwapo. Bavule bādi ke basonge bakaji beni, ne babo bana kebādipo bayukile kunena ludimi lwa Bayuda. Bintu pa koneka’byo bininge namino, mobimwekela Nehemia wādi ke mwije myaka mivule mine mu kwenda kwandi.
13:25, 28—Kutentekela pa ‘kutopeka’ Bayuda kebemvwana dimo, i mpangiko’ka mikwabo ya bulemununi yākwete Nehemia? Nehemia ‘wēbafingile mafingo’ na kwibatelela butyibi busa kwibaponena bwādi kala mu Bijila bya Leza. ‘Wākupila’ko bamobamo’; padi i na kusoñanya bantu bebape mfulo mungya butyibi bwabo. Kadi ‘watukuna bamo nywene yabo’ mwanda wa kulombola kufitwa mutyima kwandi pa mwikadilo wabo. Kabidi wāpanga munkana Kitobo Mukatampe Ediashibi wākasongele mwanā Sanabalata Mwine Holone.
Ñeni Yotuboila’ko:
8:8. Byotudi bafundiji ba Kinenwa kya Leza, ‘tufwaninwe kushintulula’kyo’ na kutela bishima senene ne kutyityija mu kunena ne na kutandabula Bisonekwa senene, ne kulombola patōka mwa kwibilondela.
8:10. “Tusepo twa Yehova” tutambanga ku kwiyuka ne ku kuvuija bisakibwa bya ku mushipiditu, kadi ne ku kulonda buludiki bwa kiteokratike. Bine, i kya kamweno twikale kwifunda Bible na kininga, tutanwe nyeke ku kupwila, ne kutambila na bupyasakane mu mwingilo wa kusapula Bulopwe ne wa kulonga bana ba bwanga!
11:2. Kushiya kipyanwa ne kwenda kukashikata mu Yelusalema kwādi kulomba kujimija lupeto ne kwibudija tumweno tumotumo. Boba bāitabije na mutyima umo kwenda bālombwele mushipiditu wa kwipāna. Netu tukokeja kulombola uno mushipiditu shi kubamweka mikenga ya kwingila mwingilo wa kwituma ku bitango ne mu bifuko bikwabo.
12:31, 38, 40-42. Kwimba i muswelo muyampe wa kutendela Yehova ne kumufwija’ko. Nanshi tufwaninwe kwimba na mutyima umo ku kubungakana kwetu kwa Bwine Kidishitu.
13:4-31. Tufwaninwe kutadija kutyina amba kuswa bupeta, bya bulongelonge, ne bupondo byakekuja mu būmi bwetu.
13:22. Nehemia wādi uyukile amba ukeshintulwila kudi Leza. Netu tuyukei amba tukeshintulwila ku meso a Yehova.
Dyese dya Yehova Dyo dya Kamweno!
Kaimba wa mitōto wimba’mba: “Poso Yehova ashimike njibo, bashimika baputuminangamo bitupu bitupu.” (Mitōto 127:1) Bine, mukanda wa Nehemia ulombola senene bubinebine bwa bino binenwa!
Ñeni yotuboila’ko idi patōka. Shi tusaka kunekenya mu byonso byotulonga tufwaninwe kweselwa na Yehova. Le tukatengela Yehova etwesele shi batwe ketutūdilepo mutōtelo wandi pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu? Nanshi pamo bwa Nehemia, tutei dibajinji mutyima ku mutōtelo wa Yehova ne ku kwendeleja’o kumeso.
[Kifwatulo pa paje 28]
“Mutyima wa mulopwe udi mu dikasa dya Yehova pamo’nka bwa tunonga twa mema”
[Kifwatulo pa paje 29]
Nehemia—mwana-mulume wa kininga ne kinyenye—waiya ku Yelusalema
[Kifwatulo pa paje 30]
Le uyukile ‘kushintulula’ Kinenwa kya Leza?