Amakedona—Ngalwilo ya Nsangaji

KISHIMA “Amakedona” i kitambe ku kishima kya Kihebelu “Har–Magedon,” nansha’mba “Lūlu lwa Mekido.” Kitanwa mu Kusokwelwa 16:16, munena’mba: “Byēbakongakaninye pamo kuntu kwa kutelwa mu ki-Hebelu, dya bu-Amakedona.” Lelo i bāni bene bakongakanibwe ku Amakedona, ne mwanda waka? Mu vese wa bubidi ubadikile, mu Kusokwelwa 16:14, tutanga’mo amba: “Balopwe ba panopantanda ponsololo” bo abo bakongakanibwa ku “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso.” Mungya buluji, bino binenwa bikolomona bipangujo bikwabo bya kuta’ko mutyima. Lelo i kwepi kukalwila bano “balopwe” divita? Le kyobalwila i kika, ne bakalwa’dyo na bāni? Lelo bakengidija’mo mata atukija bantu kipukwi, pamo na mulangila bavule? Lelo kudi bakapanda ku Amakedona? Tuleke Bible mwine alete malondololo.

Lelo kutela kutelelwe “Lūlu lwa Mekido” kushintulula’mba Amakedona i bulwi bukalwilwa ku lūlu kampanda lwa pa Bukata bwa Kutunduka? Ke amopo. Mwanda dibajinji bidi, na bubine pa kifuko kine pādi Mekido wa kala—luno lūlu kelukidi’popo—pano kepadi enka kamukuna katulukile pa mametele 20 kudingakana na lupongo. Ne kadi, kifuko kyādi’po Mekido kekikokejapo kubwana’po “balopwe ba panopanshi [bonso], ne mavita abo.” (Kusokwelwa 19:19) Inoko, Mekido kyādi kifuko kya mavita a bukalabale kadi a kanshinyenshinye a mu mānga ya pa Bukata bwa Kutunduka. Nanshi, dijina Amakedona i kyelekejo kya divita dya kamfula-nkonko, dya bushindañani bumwekelele.—Tala kapango “Mekido—Kyelekejo Kifwaninwe,” kadi pa paje 5.

Amakedona ke’nkapo’tu divita dikalwilwa umbukata bwa mizo ya pano panshi kete, mwanda Kusokwelwa 16:14 unena’mba “balopwe ba panopantanda ponsololo” bebunga mudindi umo ku “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso.” Yelemia, mu bupolofeto bwandi bwa ku bukomo bwa mushipiditu, unena amba boba “bepaibwe na Yehova” bakalala nkusankusa “kushilwila ku mfulo imo ya panshi kutūla ne ku mfulo mikwabo ya panshi.” (Yelemia 25:33) Nanshi, Amakedona ke divitapo dya bantu bakebungila pantu pamo pa Bukata bwa Kutunduka. I divita dya Yehova, kadi dikalwibwa ntanda yonso.

Inoko, yuka kadi amba, mu Kusokwelwa 16:16, Amakedona i mutelwe bu “kuntu.” Mu Bible kishima “kuntu” kibwanya kushintulula bu mwikadilo nansha ngikadilo kampanda—ko kunena nanshi amba ntanda yonso ikekuta umbumo mwanda wa kulwa na Yehova. (Kusokwelwa 12:6, 14) Ku Amakedona mizo yonso ya pano pa ntanda ikekuta mu dikuta dimo mwanda wa kulwa na “mavita adi mūlu” akaludikwa na “Mulopwe wa umbalopwe, Mfumwandya bamfumu,” Yesu Kidishitu.—Kusokwelwa 19:14, 16.

Lelo byobanena amba Amakedona i mukubo ukatukija bantu kipukwi nansha kwitema na imbuo ya mūlu, bidi namani? Lelo Leza wa buswe ubwanya’tu kwitabija kwikale kutukila kulenga nzuba uno muswelo kwa bantu ne kikalo kyabo kine, ino ntanda? Mhm. Aye mwine wānenene amba paāpangile pano panshi, “kapangīle’popo kwikala bitupubitupu, ehe,” ino “wabumbile’po amba pekalwe.” (Isaya 45:18; Mitōto 96:10) Ku Amakedona, Yehova kakonakanyapo umbuo wetu wa ntanda na kwiitumpa mu mudilo. Inoko, ‘ukonakanya boba bonakanya pano panshi.’—Kusokwelwa 11:18.

 Amakedona—Ikāya Kitatyi’ka?

Mu bula bwa tutwa twa myaka, kipangujo kiipangulanga bavule ne kufwatakanya bivule i kino, Lelo Amakedona ukāya kitatyi’ka? Kubandaula mukanda wa Kusokwelwa kukwatañana na bipindi bikwabo bya mu Bible kubwanya kwitukwasha tujingulule kitatyi kikāya dino divita dya mvubu mpata. Kusokwelwa 16:15 ukwatañanya Amakedona na kwiya kwa Yesu pamo bwa ngivi. Yesu nandi wāingidije kino kishima kya kyelekejo paādi wisambila pa kwiya kwandi kwa kuponejeja butyibi pa ino ngikadilo ya bintu.—Mateo 24:43, 44; 1 Tesalonika 5:2.

Monka mokilombwelwa na kufikidila kwa bupolofeto bwa Bible, pano tudi mu mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu tamba 1914. * Kiyukeno kiyukanya mvuyo ya mafuku a mfulo kikekala kyokya kyāityile Yesu bu “kyamalwa kibūke.” Bible kalombwelepo shi kino kipindi kikekala kya bula’ka, ino binzengele bya kine kitatyi’kya, bikekala bya malwa keamwene kashā ino ntanda. Kino kyamalwa kibūke kikanana ku Amakedona.—Mateo 24:21, 29.

Amakedona byodidi i “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso,” kekudipo kintu nansha kimo kibwanya kulonga bantu mwanda wa kwiditundulwila kitatyi kikwabo. Yehova i mutūle kala “kitatyi  kitūngwe” kikashilula dino divita. ‘Kedikejepo, mhm.’—Habakuka 2:3.

Leza wa Boloke Ulwa Divita Dyoloke

Penepo, i kika kisakila Leza kulwa divita dya ntanda yonso? Amakedona i mukwatañane na ngikadilo ya Leza imo mikatampe, ke boloke kadi. Bible unena’mba: “Yehova uswele kutyibamambo” nansha boloke. (Mitōto 37:28) Aye umonanga bilongwa byonso bya bukondame bilongwa nyeke mu mānga ya bantu. Kino kimufityijanga mutyima wandi moloke. O mwanda i mutonge wandi mwana kulwa dino divita dyoloke mwanda wa kutalula ino ngikadilo yonso imbi.

Enka Yehova kete ye ubwanya kulwa divita dyoloke kadi disañuna bantu bya binebine dikapandija bantu ba mityima myoloke, konsokonso kobatanwa pano pa ntanda. (Mateo 24:40, 41; Kusokwelwa 7:9, 10, 13, 14) Ne i aye kete udi na lupusa lwa kutūla umbikalo wandi pano pa ntanda ponso, mwanda aye ye umpangi wayo.—Kusokwelwa 4:11.

Lelo i bintu’ka bya bukomo bikengidija Yehova pa kulwa na balwana nandi? Ketuyukilepo. Shako kyotuyukile i kino: udi na bintu byabwanya kwingidija mwanda wa kusala mizo mibi yonso fututu. (Yoba 38:22, 23; Zefenia 1:15-18) Inoko, batōtyi ba Leza ba pano panshi kebakalwepo mu dino divita. Kimonwa kya mu Kusokwelwa shapita 19 kilombola amba enka bibumbo bya mūlu kete byo bikalwa mu buno bulwi pamo na Yesu Kidishitu. Kekudipo nansha mwingidi wa Yehova mwine Kidishitu umo pano panshi ukatwela’mo.—2 Bilongwa 20:15, 17.

Leza wa Tunangu Uleta Kidyumu Kikwabo

Lelo kukekala bakapanda? Ne kutatana kwine mpika, kekudipo usaka’mba akafwe ku Amakedona. Mutumibwa Petelo wānene’mba: “Aye Mfumwetu . . . kasakilepo’mba, nansha umo ōneke, mhm, poso’mba, bonsololo bafikile pa kwalamuka pa mutyima.” (2 Petelo 3:9) Ne mutumibwa Polo nandi wānene amba Leza “usakila bantu bonso kupanda, bafike ne pa kuyūkidija kwa binebine.”—1 Temote 2:4.

Pa kino, Yehova, mu tunangu twandi, i muteakanye amba “myanda-miyampe ya buno bulopwe” isapulwe konso konso pi na pi, mu tutwa ne tutwa twa ndimi. Bantu ba konsokonso i bapebwe mukenga wa kwikala na būmi ne kupanda. (Mateo 24:14; Mitōto 37:34; Fidipai 2:12) Boba bonso betaba biyampe ku myanda miyampe babwanya kukapanda ku Amakedona ne kwikala na būmi bwa nyeke mu bubwaninine mu paladisa pano pa ntanda. (Ezekyele 18:23, 32; Zefenia 2:3; Loma 10:13) Leza byadi i buswe, mwene kino kyo kifwaninwe kutengela kwadi?—1 Yoano 4:8.

Lelo Leza wa Buswe Ubwanya Kulwa Bulwi?

Ino bavule beipangulanga’mba, le bibwanika’tu namani, aye Leza kimfwa kine kīsokwele kya buswe ekale kwipaya ne konakanya bantu bavulevule uno muswelo. Tubwanya kudingakanya uno mwanda na njibo iyudile mpemvu nansha twishi tukwabo. Mwene nobe witabije’mba mwinē njibo ulangila ba mu kisaka kyandi ufwaninwe kulama ngitu yabo na kutukija tuno twishi?

Ne divita dya Amakedona nadyo mo monka, dikalwibwa mwanda Yehova usenswe bantu kisanso kya mushike. Mpango ya Leza i kwalamuna ntanda ke paladisa ne kufikija bantu ku bubwaninine ne ndoe, momwa kemukekalapo “nansha umo ukebalengejapo moyo.” (Mika 4:3, 4; Kusokwelwa 21:4) Le penepo, i kika kikalongwa boba bavutakanya ndoe ne mutyima-ntenke wa bantu bakwabo? Leza ukonakanya tuno “twishi”—bano babi kebadingidika—mwanda wa kamweno ka boloke.—2 Tesalonika 1:8, 9; Kusokwelwa 21:8.

Ñuma mivule ya dyalelo ne kumwanga mashi kuvule bileñwanga na maludiki a bantu bampikwa kubwaninina ne kwisakila kwa mizo kobasaka tumweno twa abo bene. (Musapudi 8:9) Imbikalo ya bantu i mivundamine Bulopwe bwa Leza bubikikilwe, kobakimba kutandabula lupusa lwabo. Kekudipo kintu kilombola amba babwanya kuleka malopwe abo bavundamukile kudi Leza ne Kidishitu. (Mitōto 2:1-9) Ino imbikalo ifwaninwe nanshi kutalulwa’ko mwanda wa kushila kyaba Bulopwe bwa Yehova boloke bukendejibwa  na Kidishitu. (Danyele 2:44) Amakedona i bulwi bukapwija lonso uno mwanda wa kuyuka i ani udi na lupusa lwa kuludika ino ntanda ne bantu.

Pa Amakedona, Yehova usa kukapwija myanda ya bantu pangala pa kamweno kabo. Mu ino ngikadilo ya bintu myoneke, enka buludiki bubwaninine bwa Leza kete bo bukabwanya bisakibwa bya bantu. Ndoe ne ntundubuko bya binebine bikokeja kwikala’ko enka kupityila ku Bulopwe bwandi kete. Lelo ngikadilo ya ntanda yadi ya kukafula kwepi shi Leza kadipo wa kulonga’po kintu? Mwene longa mushikwa, butapani, ne mavita i byendelele kususula bantu nyeke enka mobikadile’ko kala mu buludiki bwa bantu pano ke tutwa twa myaka? Bine, divita dya Amakedona i kintu kilumbuluke mpata kifwaninwe kwitufikila!—Luka 18:7, 8; 2 Petelo 3:13.

Divita Dikafudija Mavita Onso

Amakedona ukafikidija kintu kimo kekyafikidije divita dikwabo kashā—kufudija mavita onso. Le ani kabilangapo kumona difuku dimo bulwi ke kutupu’bo lonso? Inoko, bukomo bonso bulonga bantu i bukankalwe kupwija divita. Kuno kukankalwa kwa kitatyi ne kitatyi kukankelwe muntu kupwija divita kulombola patōkelela bubinebine bwa binenwa bya Yelemia binena’mba: “A Yehova ngyukile’mba dishinda dya muntu kedidipo kwadi aye mwine, ehe; kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.” (Yelemia 10:23) Bible ulaya byobya bikalonga Yehova amba: “Watukija mavita ne ku mfulo ya ntanda; utyumunanga buta, ne mukobe nao watempula’o bipindi bibidi; wasōka makalo pa mudilo.”—Mitōto 46:8, 9.

Pano peipaya mizo na mata atukija bantu kipukwi ne konakanya ntanda, bine, Mulongi mwine wa ntanda ukalonga’po kintu—ukekilonga ku Amakedona unenwe mu Bible! (Kusokwelwa 11:18) Nanshi, dino divita dikafikijija kyokya kyadi kitengele bantu bakaminwe Leza umbula bwa myaka. Dikabingija buludiki bwa Mwine Umpangi wa ntanda, Yehova Leza, mu bupangi bwandi bonso.

Nanshi, Amakedona keipepo bantu baswele boloke moyo. Inoko, ibapa kikulupiji. Divita dya Amakedona dikasubula ino ntanda ku bukobakane ne bunonga-bibi kadi dikashitula dishinda dya kutwela mu ngikadilo impya ya bintu ya boloke mu buludiki bwa Bulopwe bwa Leza buludikwa na Meshiasa. (Isaya 11:4, 5) Bine, Amakedona ke mfulopo ya byamwiko ilenga moyo, ino ikekala kiyukeno kya ngalwilo ya nsangaji ku bantu boloke bakekala na būmi bwa nyeke mu paladisa pano pa ntanda.—Mitōto 37:29.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango/Kifwatulo pa paje 5]

MEKIDO—KYELEKEJO KIFWANINWE

Mekido wa kala wādi mu kyaba kiyampe, wādi kampalampala na mutamba wa kushika kwa Lupongo lwa bumeni lwa Yezelele, dya kungala kwa Isalela. I kuntu kwādi kwitanina bantu ba konsokonso bāya kusunga nansha kulwa mavita. O mwanda, Mekido wāikele ke kifuko kya malwi a kanshinyenshinye. Polofesele Graham Davies, i mulembe mu dibuku dyandi Bibundi bya Ntanda Īsambilwe’po mu Bible—Mekido (dya Angele), amba: “Kibundi kya Mekido . . . kyādi kipēla kwitanina’ko bansunga ne bantu baviluka batamba ku mitamba yonso; ne kadi, shi kibakoma senene, kyādi kibwanya kukontolola bapityila mu ano mashinda, ne mu uno muswelo, byādi bibapa kyaba kya kwendeleja busunga ne divita. O mwanda mwine ke kya kutulumukapo shi kwādi . . . kulwilwa malwi mavule ne shi abekitambe bulwi, bādi bekilama na bukomo bwabo bonso.”

Mānga mivule ya Mekido i mishilule mu tununu tubidi K.K.K. pāshindile mulopwe wa Edipito Thoutmosis III balopwe ba bene Kenani. Yāendelele ne mu bula bwa tutwa twa myaka kufika ne mu 1918, pāikele Mudyavita Edmund Allenby wa mu Angeletele kushinda kibumbo kya bene Tirki. I ku Mekido konka Leza kwaākweshe Balaka mutyibi wāshinda bya mwiko Yabine, mulopwe wa Kenani (Batyibi 4:12-24; 5:19, 20). I dya konka’kwa kwāikele Ngideoni mutyibi kutukija bene Midyana (Batyibi 7:1-22). Ne kadi i konka’kwa kwāipailwe mulopwe Ahazia ne mulopwe Yoshia.—2 Balopwe 9:27; 23:29, 30.

Nanshi, i byendele’mo kukwatañanya Amakedona na kino kifuko, mwanda ko kwādi kulwilwa malwi mavule a kanshinyenshinye. Kino i kyelekejo kifwaninwe kya bushindañani bwa lonso Leza bwakashinda bibumbo bya balwana nandi bonso.

[Kifwatulo pa paje 7]

Bantu bapebwanga pano kidyumu ne mukenga wa kupanda ku Amakedona ntanda yonso

[Kifwatulo pa paje 7]

Amakedona ikekala kiyukeno kya ngalwilo ya nsangaji