Le Wipangulanga Amba, ‘Yehova Udi Kwepi?’

“Byo baenda kulampe na ko ndi . . . Lelo kebanenepo amba: Le Yehova . . . udi kwepi, a?”​—YELEMIA 2:5, 6.

1. Le i bika bilañanga bantu pobepangulanga amba, “Leza udi kwepi”?

 “LEZA udi kwepi?” Kino kipangujo kipangulwanga na bavule bene. Bamo bepangulanga mwanda’tu wa kuyuka myanda itala Umpangi, kifwa kuyuka i kwepi kwadi? Bakwabo bepangulanga kino kipangujo shi kinzengele kibaponena bantu bavule kipukwi, nansha shi abemone bu abatyintyidilwa mpata na bikoleja, ino kwivwanija kine kekitengela’popo Leza kuboko mpika. Ino kudi bangi nabo kebepangulangapo ne kwipangula kwine, mwanda bapelanga’nka ne kwivwana’tu muntu unena amba Leza udi’ko.​—Mitōto 10:4.

2. I bāni babwenye kukimba Leza?

² Eyo, kudi bavule betabija bukamoni bwa ntanda ne miseke bulombola amba Leza udi’ko. (Mitōto 19:1; 104:24) Bamo mu bano basangelanga’tu kwikala na mutōtelo kampanda. Ino mu matanda onso, buswe bwa kuswa bubinebine i bufikije midiyo ne midiyo ya bantu ku kukimba Leza wabine. Bukomo bwabo kebwendangapo mu luvula, mwanda “aye kadipo ne kulampe kwine na bātwe bonso, mhm.”​—Bilongwa 17:26-28.

3. (a) Lelo i kwepi kwikalanga Leza? (b) Kipangujo kya mu Bisonekwa ‘Yehova udi kwepi’ kidi na buluji’ka?

³ Wivwane muntu watana Yehova byabinebine, uyukanga’mba “Leza i Mushipiditu,” kamonwepo na meso a bantu. (Yoano 4:24, NW) Yesu wātelele Leza wabine amba i “Tata wa mūlu.” Le kino kishintulula namani? Kishintulula amba, mu buluji bwa ku mushipiditu, kīkalo kidi’mo Tata wetu wa mūlu kidi peulu mpata, monka mwikadile madiulu amweka na meso pangala pa ntanda. (Mateo 12:50; Isaya 63:15) Eyo, ketubwanyapo shetu kumona Leza na meso, ino i mwitupe muswelo wa kumuyuka ne kwifunda bivule pa mpango yandi. (Divilu 33:20; 34:6, 7) Ulondololanga bipangujo bipangula bantu ba mityima miyampe, bakimba kuyuka kikadile’ko būmi. Kadi mu myanda ya mu būmi bwetu namo, i mulete kyalwilo kijalale kya kujingulula byalanga’po, ko kunena amba, kuyuka mwamwena ino myanda ne kuyuka shi masakila etu i makwatañane na mpango yandi. Usakanga tumwipangula bino bintu ne kulonga bukomo bwabinebine bwa kutana malondololo. O mwanda Yehova wātopekele bantu ba mu Isalela wa kala kupityila kudi mupolofeto wandi Yelemia, mwanda bākomenwe kulonga kino. Bādi bayukile dijina dya Leza, ino kebādipo bepangula amba ‘Yehova udi kwepi, a?’ (Yelemia 2:6) Bine, kebādipo batele mutyima ku mpango ya Yehova. Kadi kebādipo bakimba bwendeji bwandi. Le nobe pokwatanga butyibi, butyetye nansha bukatampe, lelo wipangulanga amba, ‘Yehova udi kwepi?’

Boba Bāipangwile Myanda Itala Leza

4. I kamweno’ka kotumwena ku kifwa kya Davida kya kwipangula Yehova?

⁴ Davida mwanā Yese wātamije tamba ku bwanuke lwitabijo lukomo mudi Yehova. Wāyukile amba Yehova ye “Leza mūmi.” Davida wādi wimwena mwādi mumukingila Yehova.  Pa kukunkwa na lwitabijo ne buswe bwaādi uswele “dijina dya Yehova,” wāipaya Ngodiata kampangala mwine Fidishitia wādi mwilumbile byabulwi bivule. (1 Samwele 17:26, 34-51) Inoko kushinda kwa Davida kekwāmufikijepo ku kwikulupila aye mwine. Kānenepo amba kubapu, mu byonso byonkalonga pano, Yehova ukangesela. Mu myaka yālondele’po, wādi wipangula Yehova kitatyi ne kitatyi ponso paādi usaka kukwata butyibi kampanda. (1 Samwele 23:2; 30:8; 2 Samwele 2:1; 5:19) Wādi ulombela nyeke amba: “Bandaīje mashinda obe, abe Yehova; ne kumfundija makoka obe. Banombole mu byabinebine byobe, umfundije, ke-wi-muntu abe wi Leza wa lupandilo lwami; kudi abe e ko nkungila dyuba dyonso ne bukata.” (Mitōto 25:4, 5) Bine, kino i kifwa kiyampe kyotufwaninwe kulonda!

5, 6. Yehoshafata wākimbile Yehova namani mu bitatyi pala pala mu būmi bwandi?

⁵ Mu mafuku a Mulopwe Yehoshafata, mulopwe wa butano wa ku musuku wa bulopwe wa Davida, bibumbo bya bulwi bya mizo isatu byāile kutamba Yuda divita. Yehoshafata pa kubozokelwa na uno mwanda wa lubilolubilo utala muzo onso, “webīka kukīmba Yehova.” (2 Bilongwa 20:1-3) Uno kewādipo musunsa umbajinji wa Yehoshafata kukimba Yehova. Uno mulopwe wādi kala ke mwijibe ku butōtyi bwa Bala bwādi butōtwa mu bulopwe bupondoke bwa Isalela bwa kungala, wātonga kunangila mu mashinda a Yehova. (2 Bilongwa 17:3, 4) Ino Yehoshafata pa kufudilwa, i muswelo’ka ‘waākimbile Yehova’?

⁶ Yehoshafata, mu milombelo yaālombele mu Yelusalema ku meso a bantu bonso mu kino kitatyi kya byamalwa, wālombwele amba wāvuluka bukomo bonso bwa Yehova. Wālanguluka bininge pa mpango ya Yehova mungya moisokwedilwe mu kilongwa kya Leza kya kupanga kwaāpangile mizo mikwabo wāpa Isalela kipindi kya ntanda bu kipyanwa. Bine mulopwe wāyukile amba usakilwa bukwashi bwa Yehova. (2 Bilongwa 20:6-12) Lelo pano Yehova wāitabije kwisokola? Eyo, wāitabije. Yehova wāletele buludiki bupotoloke kupityila kudi Yahaziela, mwine Levi; difuku dyālondele’po wāpa bantu Bandi bushindañani. (2 Bilongwa 20:14-28) Le nobe ubwanya kukulupila namani amba Yehova ukesokola kodi ponso ponyemena kwadi amba akuludike?

7. Leza wivwananga milombelo ya bāni?

⁷ Yehova kadipo amba yeu ye yeu. Witanga bantu ba mu mizo yonso bamukimbe mu milombelo. (Mitōto 65:2; Bilongwa 10:34, 35) Utala bidi mu mityima ya boba bamwabija. Witukulupija amba wivwananga milombelo ya boloke. (Nkindi 15:29) Wisokwela ku boba kebādipo bamusaka nansha dimo ino pano bakimba buludiki bwandi na kwityepeja. (Isaya 65:1) Wivwana’nka ne milombelo ya boba bakomenwa kulama bijila byandi ino pano bālamuka pa mutyima na kwityepeja. (Mitōto 32:5, 6; Bilongwa 3:19) Inoko, shi mutyima wa muntu keukōkelepo Leza, nabya milombelo ya muntu’wa i ya bitupu. (Mako 7:6, 7) Tala bifwa bimobimo.

Bālombele Ino Kebātambwilepo

8. I bika byālengeje milombelo ya Mulopwe Solo ipelwe na Yehova?

⁸ Mulopwe Solo pa kupwa kulombolwa na mupolofeto Samwele amba ubaelwa na Leza pa mwanda wa kubulwa kikōkeji kobe, wāsakile kutōta Yehova. (1 Samwele 15:30, 31) Ino na bubine kwādi kutōta kwa kusaka kwimwekeja bitupu. Kyaādi ukimba i kupebwa bulēme na bantu, ke kukōkelapo Leza, mhm. Mwenda mafuku Isalela  wātambwa divita na bene Fidishitia, penepa Solo wākepangula Yehova bya kwipityija bitupu. Aye pa kubulwa kutambula kilondololwa, wāenda kukamona kifīkwa, kuyuka uyukile biyampe’tu amba Yehova ujidikile kino kintu. (Kupituluka 18:10-12; 1 Samwele 28:6, 7) Pa kino, 1 Bilongwa 10:14 uvuya mwanda mu kīpi amba Solo “ne kwipangula kudi Yehova [kwine] mpikila.” Mwanda waka? Mwanda milombelo ya Solo keyādipo na kalwitabijo nansha katyetye. O mwanda wādi pamo bwa muntu kālombelepo ne kulombela kwine.

9. I kibi’ka kyādi mu kulomba kwa Zedekia buludiki bwa Yehova?

⁹ Ne pādi kepakafule bulopwe bwa Yuda napo monka na monka, bādi balombela milombelo mivulevule, bakepangula’nka ne bapolofeto ba Yehova. Ino bantu papo kasha bekuja mu butōtyi bwa bilezaleza, koku kadi betela bu bantu balēmekele Yehova. (Zefenia 1:4-6) Nansha byobādi bakepangula Leza bya kuvuya mbila bitupu, na bubine kebādipo bateakanya mityima yabo ku kulonda kiswa-mutyima kyandi. Mulopwe Zedekia wālōngele Yelemia amba akamwipangwile Yehova. Papo Yehova ke mupwe kala kulombola mulopwe byafwaninwe kulonga. Ino mulopwe wabulwa lwitabijo, wākwatwa moyo wa kutyina bantu, penepo wāpela kukōkela diwi dya Yehova, Yehova nandi wāpela kumupa kilondololwa kyaādi ukimba.​—Yelemia 21:1-12; 38:14-19.

10. Le i kibi’ka kyādi mu muswelo wākimbile Yohanana buludiki bwa Yehova, ne i ñeni’ka yotuboila ku kilubo kyandi?

¹⁰ Yelusalema wāonakanibwe na bibumbo bya bene Babiloni byāselele Bayuda bu misungi, ebiya kupwa, Yohanana wākwata mulangwe wa kuselela mu Edipito kakisumpi ka Bayuda bāshele mu Yuda. Bākuta nkuku yabo, ino kumeso kwa kutaluka bānena Yelemia ebalombele’ko kudi Yehova ne kukimba buludiki kwadi. Ino byokebātambwilepo kilondololwa kyobādi basaka, bālongelela’nka kyokya kyobādi kala bakutyile. (Yelemia 41:16–43:7) Lelo ubajingulula ñeni yokokeja kuboila ku ino nsekununi, mwanda wa ponso pokimba mpala ya Yehova, aye nandi esokwele kodi?

“Jingululai”

11. Mwanda waka tufwaninwe kulonda binene Efisesa 5:10?

¹¹ Mutōtelo wabine ke enkapo kulombola patōka kwipāna kwetu na kutokenibwa mu mema, kutanwa ku kupwila ne kutambila mu mwingilo wa busapudi kete, mhm. I ne mwiendelejo wetu onso wa umbūmi. Tutyinibwanga mbavu na mitabakano ya difuku ne difuku​—imo ya munshimunshi, mikwabo mimwekelele patōka​—ibwanya kwitusasukija mu dishinda dikwatañene na bwine Leza. Le tubwanya kulonga’po namani? Mutumibwa Polo wātumīne bene Kidishitu ba kikōkeji ba mu Efisesa mukanda, wēbakankamika’mba: “Jingululai byobya bisangaja Mfumwetu.” (Efisesa 5:10, MB) Tunangu tudi mu kuno kujingulula tulombwelwe na bifwa bivule biletelwe mu Bisonekwa.

12. Mwanda waka Yehova wāfityilwe pāselele Davida dikumbo dya kipwano kwenda ku Yelusalema?

¹² Dikumbo dya kipwano podyājokēle mu Isalela, dyālamibwa myaka mivule mu Kidiata-Yeadimi, Mulopwe Davida wāsakile kwiditundulwila mu Yelusalema. Wākepangula bamfumu ba bantu, kāibanena amba ubwanya kusela Dikumbo ‘shi i biyampe kobadi, kabidi shi kisangaja mutyima wa Yehova.’ Ino wālengwa’ko kukimba mobifwaninwe kuyuka kiswa-mutyima kya Yehova pa uno mwanda. Shi wālongele kino, longa Dikumbo kedyāselelwepo pa dikalo. Dyādi dya kuselwa pa bipuji na bene Levi ba kisaka kya Kohata mungya musoñanya mumwekelele wa Leza. Shako Davida wādi divule wipangula Yehova, ino pa uno mwanda’ko, wākomenwe kumwipangula mokyendele. Bipa byālupukile’ko byādi bilula. O mwanda Davida wānene ke mungya kala’mba: “Yehova Leza wetu wetukupila, mwanda ketwamukimbilepo mungya misoñanya.”​—1 Bilongwa 13:1-3; 15:11-13; Umbadilo 4:4-6, 15; 7:1-9.

13. Mu lwimbo lwāimbilwe pāselelwe Dikumbo biyampe mwādi kivulujo’ka?

¹³ Ino ku mfulo, Dikumbo dyāselwa na bene Levi ba ku njibo ya Obede-edome kufika ne ku Yelusalema, bāimba’po ne lwimbo lwa Davida. Luno lwimbo lwādi na kino kivulujo kitenga ku mutyima, amba: “Kimbai Yehova ne bukomo  bwandi; kimbai mpala yandi nyeke. Vulukai mingilo yandi ya kutendelwa yalonga; bingelengele byandi ne kutyiba-mambo kwa kyakanwa kyandi.”​—1 Bilongwa 16:11, 12.

14. I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku kifwa kiyampe kya Solomone ne ku kilubo kyaālubile mwenda mafuku?

¹⁴ Davida, kumeso kwa kufwa, wāpele Solomone mwanandi ano madingi amba: “Shi umukimba [Yehova], ukatanwa kōdi, monka shi umwele, nankyo ukakwelanga nyeke ne nyeke.” (1 Bilongwa 28:9) Solomone pa kushikata pa lupona, kāijijepo wāenda ku Ngibeone kwādi kipema kya kitango, wāela’ko bitapwa kudi Yehova. Kwine’kwa Yehova wāmunena Solomone amba: “Lomba kyosaka nkakupe’kyo.” Solomone pa kupwa kulomba, Yehova kyaba bulāle wāmupa tunangu ne buyuki bwa kutyibila Isalela mambo, kadi wāmutentekela’po ne bupeta ne bulēme. (2 Bilongwa 1:3-12) Ebiya Solomone wālonda mpangiko ya lūbako yāpēne Yehova kudi Davida, wāubaka tempelo ya buya bwa dyangi. Ino mu myanda ya busongi, Solomone wākomenwa kukimba Yehova. Wāsonga bakaji kebādipo batōta Yehova. Myaka pa kupita’po, bāsonsolola mutyima wandi kudi Yehova. (1 Balopwe 11:1-10) Nansha shi tudi na ntumbo, tunangu, ne buyuki buvule namani, i kipite buya ‘kujingulula byobya bisangaja Mfumwetu’!

15. Mwanda waka Asa wālombele koku ukulupile amba Yehova usa kunyongolola Yuda kitatyi kyāile kwibatamba Zela mwine Efiopya?

¹⁵ Mvubu idi na uno mwanda i mimweke mu mānga ya bulopwe bwa Asa, kankanununa ka Solomone. Myaka dikumi ne umo kupwa kwa Asa kubikala, Zela mwine Efiopya wāile na kibumbo kya ba bulwi mudiyo mutuntulu ba kutamba Yuda divita. Lelo Yehova wādi wa kunyongolola Yuda? Myaka 500 ne musubu kunyuma, Yehova wānene patōkelela kyokya kyādi kya kufikila bantu bandi shi bateja byanena ne kulama mbila yandi, ne kyokya kyādi kya kwibafikila shi bapela kuteja. (Kupituluka 28:1, 7, 15, 25) Asa, ku ngalwilo kwa bulopwe bwandi, wāfundwile madabahu ne bipanda bikola bya mutōtelo wa bubela. Wāsoñanya ne bantu “kukimba Yehova.” Asa kāilaijepo amba poso kyamalwa kimutane ebiya kakimbe Yehova. Ino, Asa byaādi na lwitabijo  mudi Yehova, wādi ukokeja kumwabija ebalwile. Le byaikala namani? Yuda wātambwile bushindañani bwa kamfula-nkonko.​—2 Bilongwa 14:2-12.

16, 17. (a) Nansha Asa byaātambwile bushindañani, i bika byāmuvulwije Yehova? (b) Le i bukwashi’ka bwāpelwe Asa paālongele byampikwa tunangu, ne wālongele’po namani? (c) I muswelo’ka otukamwena mu kubandaula mwiendelejo wa Asa?

¹⁶ Inoko mulopwe Asa paājokele na bushindañani, Yehova wātuma Azadia kumusambakana ne kumunena’mba: “Ngivwane, abe Asa, ne Yuda ense ne Benjemani; Yehova udi nenu byo mudi nandi banwe; kabidi shi mumukimba aye ukatanwa ko mudi, ino shi mumulekelele, aye nandi ukemulekelela banwe.” (2 Bilongwa 15:2) Penepo Asa wāshinsakanya mutōtelo wabine na buno bupyasakane bupya. Ino myaka 24 pa kupita’po, wātambwa monka divita, ne kutunya wātunya kukimba Yehova. Asa kākimbilepo Kinenwa kya Leza, nansha kuvuluka byobya byāmulongēle Yehova pāile ba bulwi bene Efiopya kutamba Yuda. Wālonga kya bulembakane, wēkuta mu kipwano na Shidea.​—2 Bilongwa 16:1-6.

¹⁷ Pa kino, Yehova wātuma Hanani umoni kukatopeka Asa. Pa kine kyaba’kya, Asa wādi wa kuboila ñeni ku muswelo obāmushintulwidile mumweno wa Yehova pa mwanda’wa. Ino aye wāfitwa, wāeleja Hanani mu kifungo kya bikulo. (2 Bilongwa 16:7-10) Bine, kyādi kya bulanda! Le batwe netu? Lelo tukimbanga Leza ino koku tupela kwitabija madingi? Shi mukulumpe wa kilelo, witutele mutyima, wetudingila madingi a mu Bible pa mwanda wa ntanda yenda itufina lukono, le tumufwijanga’ko pangala pa bukwashi bwa buswe bwaetukwasha bwa kuyuka byobya “bisangaja Mfumwetu”?

Kokelwa’ko Kwipangula

18. Tukokeja kumwena namani ku binenwa byānene Edihu kudi Yoba?

¹⁸ Nansha ke muntu wingidile Yehova biyampe myaka ipwa ipunguluka, shi watyinibwa mbavu, ubwanya kuluba. Yoba wāponenwe na misongo ya munyanji, wājimija bana ne bupeta bwandi, wātwikwa na bapwani nandi bintu bya bubela, penepa wāshilula kuta milangwe enka padi aye mwine. Ino Edihu wāmuvuluja’mba: “Nansha umo unena’mba: Lelo Leza Umpangi wami udi kwepi le?” (Yoba 35:10) Yoba wādi unenwe kuta mutyima kudi Yehova ne kubandaula mumwena Yehova ngikadilo yaādi’mo’ya. Yoba, na mutyima wa kwityepeja, wāitabija kino kivulujo, kadi kifwa kyandi kitukwasha netu twitabije kuvulujibwa.

19. Lelo bene Isalela bādi bakomenwa kulonga kika divule dine?

¹⁹ Bene Isalela bādi bayukile bilongwa byālongele Leza pa muzo wabo. Ino divule dine kebāikelepo kuvuluka’byo kitatyi kyobādi balwa na mwanda kampanda mu būmi bwabo. (Yelemia 2:5, 6, 8) Pobādi bakwata butyibi mu būmi bwabo, bādi balonda byobya bibasangaja pa kyaba kya kwipangula amba, ‘Yehova udi kwepi?’​—Isaya 5:11, 12.

Endelela na Kwipangula Amba, ‘Yehova Udi Kwepi?’

20, 21. (a) I bāni dyalelo balombola mushipiditu wa Edisha wa kukimba buludiki bwa Yehova? (b) I muswelo’ka otukokeja kwiula ne kumwena mu kifwa kya lwitabijo lwabo?

²⁰ Mwingilo wa Ediya powāfikile ku mfulo, Edisha mwingidi wandi wāboile kikutu kyāponeje Ediya, wāfika nakyo ku Yodano, wēkikupila pa mema, kanena’mba: “Lelo a Yehova Leza wa Ediya udi kwepi le?” (2 Balopwe 2:14) Yehova wālondolola na kulombola amba mushipiditu wandi pano keudi padi Edisha. Le i ñeni’ka yotukokeja kuboila pa kino?

²¹ Kintu kampanda kiifwene na kino i kilongeke mu ano etu mafuku. Bene Kidishitu bashingwe māni bamo bādi batangidile mwingilo wa busapudi bāfwile. Ebiya boba bāpelwe mwingilo wa butadi babandaula Bisonekwa ne kulomba Yehova buludiki bwandi. Bine, kebābudilwepo kwiipangula amba, ‘Lelo Yehova udi kwepi?’ O mwanda Yehova nandi wāendelele na kuludika bantu bandi ne kutantyija mwingilo wabo. Lelo netu twiulanga lwitabijo lwabo? (Bahebelu 13:7) Shi twiulanga’lo, nankyo tukalamata nyeke ku bulongolodi bwa Yehova, na kulonda buludiki bwabo, bine tukengila mwingilo obwingila uludikwa na Yesu Kidishitu.​—Zekadia 8:23.

Usa Kulondolola Namani?

• Tufwaninwe kwikala na milangwe’ka pa kwipangula amba ‘Yehova udi kwepi?’

• Tukokeja namani kutana dyalelo malondololo a kipangujo, ‘Yehova udi kwepi?’

• Mwanda waka milombelo imo ya kulomba buludiki bwa Leza keilondololwangapo?

• I bifwa’ka bya mu Bible bilombola amba tufwaninwe ‘kujingulula byobya bisangaja Mfumwetu’?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 18]

Mwanda waka Solo wāendele kwa kifīkwa?

[Bifwatulo pa paje 20]

Kwifunda, kulombela, ne kulanguluka kwituyukijanga ‘i kwepi kudi Yehova’