Ludika Matabula Obe na Kulonda Misoñanya ya Leza
Ludika Matabula Obe na Kulonda Misoñanya ya Leza
“[Yehova ye] ukufundizya mwanda wa umwene mo.”—ISAYA 48:17, BB.
1. Umpangi uludikanga bantu namani?
PONSO pekwata’ko bafundi ba sianse na kusokola bintu bifyame bya mu umbuo onso wa diulu ne ntanda, babezemukanga pa kumona muvudile bukomo kebuneneka budi mu bipangwa byonso bitujokolokele. Dyuba dyetu—luñenyenye lwa bukata bwenzankane—dilupulanga bukomo budingakene na “mabombe midiyala 100 a kipuinga kya mema aladika ku sekonde ne sekonde.” Umpangi ulamanga ne kuludika ino imbuo mikatakata ya mūlu na bukomo bwandi kebudi mpwilo. (Yoba 38:32; Isaya 40:26) Lelo batwe bantu bapelwe kyabuntu kya bwanapabo bwa kutonga, nangu ya kulonga biyampe, kulanga, ne kwivwana bintu bya ku mushipiditu netu le? Lelo Mulongi wetu usakile kwituludika namani? Pa buswe bwandi, wituludikanga na bijila byandi bibwaninine ne na misoñanya yandi ya peulu, bingidila pamo na mutyima wetu wa mundamunda mufundijibwe biyampe.—2 Samwele 22:31; Loma 2:14, 15.
2, 3. Leza uloelelwe kikōkeji kya muswelo’ka?
2 Leza uloelelwanga bipangwa byandi bya ñeni bitonga kumukōkela. (Nkindi 27:11) Yehova katūdilepo motudi mwingidilo kampanda otukōkela bupofu pamo bwa bimashini, ino witupele bwanapabo bwa kwitongela amba tutyibe butyibi bwendele’mo bwa kulonga biyampe.—Bahebelu 5:14.
3 Yesu, muntu wāiwile Shandi ne pa mfulo, wānene bandi bana-babwanga amba: “Bānwe mwi balunda nami, wivwane mulongele monka mo nemujidikila. Pano nkikimutelapo b[u ba]pika.” (Yoano 15:14, 15) Mu myaka ya kala, umpika kādipo ulonga mwasakila, kyandi’tu i kukōkela’nka kinene mfumwandi. Ino bulunda abo butambanga ku kwiyuka amba mudi na ngikadilo imutenga ku mutyima. O mwanda tubwanya kwikala balunda na Yehova. (Yakoba 2:23) Buno bulunda buniñanga shi padi buswe ku mitamba yonso ibidi. Yesu wākwatañenye kikōkeji kudi Leza na buswe, wānena’mba: “Shi muntu ansanswe alame ne wami mwanda nankyo Tata ukamusanswanga.” (Yoano 14:23) O mwanda Yehova witwita tulonde misoñanya yandi mu būmi bwetu, mwanda wituswele, usaka kwituludika senene.
Misoñanya ya Leza
4. Molangila misoñanya i bika?
4 Lelo misoñanya i bika? Musoñanya i “bubinebine bwinebwine bwa kyalwilo: kijila kitala pa myanda mivule, kine kya kyalwilo, lufundijo, nansha mulangwe wimanine’po bijila bikwabo nansha ulupulwa’ko bijila bikwabo.” (Webster’s Third New International Dictionary) Kwifunda kotwifundile Bible na katentekeji kulombola amba Tata wetu wa mūlu witupanga bwendeji bwa kyalwilo butala pa myanda ne pa ngikadilo pala pala ya umbūmi. Witupele’byo mwanda wa tumwene’mo nyeke ne nyeke. Kino i kikwatañane na byāsonekele Solomone Mulopwe wa tunangu amba: “A mwanami teja bidi utambule binenwa byami; ino myaka ya būm[i] bobe ikavula. Nakulombola mu dishinda dya ñeni, nakukunkuja mu mashinda a buluji.” (Nkindi 4:10, 11) Misoñanya mikatampe itupele Yehova itala nakampata pa kipwano kyotupwene nandi ne kyotupwene na bantu netu, pa butōtyi bwetu, ne pa būmi bwetu bwa difuku ne difuku. (Mitōto 1:1) Tubandaulei bidi misoñanya imoimo ya kyalwilo mu ino.
5. Tela’ko misoñanya imoimo ya kyalwilo.
5 Yesu wānene pa mwanda utala kipwano kyetu na Yehova amba: “Ukasanswa Yehova Leza obe, ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne manwa obe onso.” (Mateo 22:37) Kadi Leza witupele misoñanya itala pa kipwano kyotupwene na bantu netu, kifwa Kijila Kitabukile Bulēme kinena’mba: “Byonso byo musaka’mba bantu bemulongele, nenu mwibalongele’byo’nka nabya!” (Mateo 7:12, MB; Ngalatea 6:10; Tetusa 3:2) Pa mwanda utala mutōtelo, betusoñanya’mba: “Twitei mityima bātwe bene na bene ya pa kwisombela ku [buswe, NW] ne mīngilo miyampe; ne kuleka’byo kubungakana mpika.” (Bahebelu 10:24, 25) Mu myanda ya būmi bwetu bwa difuku ne difuku namo, mutumibwa Polo unena’mba: “Byonso byo mulonga, shi kudya, shi kutoma, shi bika, shi bika, byonsololo, longelai’byo monka mu ntumbo ya Leza.” (1 Kodinda 10:31) Bine, mu Kinenwa kya Leza mudi misoñanya mivulevule.
6. Misoñanya i mishile namani na bijila?
6 Misoñanya i bubinebine budi na kilongwa, bwa kamweno, o mwanda bene Kidishitu batunangu kebabulwangapo kuswa’yo. Yehova wāpele Solomone bukomo bwa ku mushipiditu wāsoneka’mba: “Tá mutyima ku myanda yami, bandika kutwi kobe ku binenwa byami. Kokasonsolola’byo ku meso obe; lama’byo umbukata mwa mutyima obe. Mwanda bo būmi bwa boba bamona’byo, ne butuntulu bwa ngitu yabo yonso.” (Nkindi 4:20-22) Lelo misoñanya i mishile namani na bijila? Misoñanya byo byalwilo bya bijila. Mbila kampanda mipotoloke, ikalanga divule na mvubu mu kitatyi kabidye nansha mu mwanda kamukaya, ino misoñanya ayo idi na mvubu nyeke. (Mitōto 119:111) Misoñanya ya Leza keipungapo bulēme nansha kupwa’yo mvubu. Mupolofeto Isaya wānene binenwa byabine bya ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Biyombo byuma, maluba afumba, ino kinenwa kya Yehova Leza wetu kikekalanga nyeke ne nyeke.”—Isaya 40:8.
Tulangei ne Kulonga Bintu na Kulonda Misoñanya
7. I muswelo’ka witukankamika Kinenwa kya Leza kulanga ne kulonga bintu na kulonda misoñanya?
7 Divule “kinenwa kya Yehova Leza wetu” kitukankamikanga kulanga ne kulonga bintu na kulonda misoñanya. Kitatyi kimo bālombele Yesu anene Bijila byonso mu kīpi, ino aye wātela’tu myanda ibidi kete—umo utala pa buswe bwa kuswa Yehova, mukwabo pa buswe bwa kuswa muntu netu. (Mateo 22:37-40) Mu uno muswelo, Yesu wāpitulukile bityetye mu myanda yānenwe kala mu kīpi mu bufundiji bwa kyalwilo bwa Bijila bya Mosesa, bunenwe mu Kupituluka 6:4, 5 amba: “Yehova wetu Leza i Yehova kasukwa; kadi ukasanswa Yehova Leza obe ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne bukomokomo bobe bonso.” Mobimwekela Yesu wādi kadi ulamine mu ñeni yandi bulombodi bwa Leza butanwa mu bene Levi 19:18. Mulopwe Solomone nandi ufudija mu mukanda wandi wa Musapudi na bishima bikongela pamo bijila bivule bya Leza mu muswelo mumvwanikwe senene, mu bishima bibala-binga abyo’ko bidi na lupaka, amba: “Mfulo ya uno mwanda uno’u; byonsololo i bivwanibwe: akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu. Mwanda Leza ukaleta mingilo yonsololo, shi mingilo ka shi mingilo ka, mu kidye, ne bintu byonso bifibwe, shi i bika shi i bika, nansha kikale kiyampe, nansha kibi kine.”—Musapudi 12:13, 14; Mika 6:8.
8. I kika kinenenwa amba kwivwanija misoñanya ya mu Bible ya kyalwilo i bulami?
8 Kwivwanija misoñanya ya kyalwilo pamo bwa ino kuketukwasha tumone kulonda byabinebine buludiki bupotoloke botupebwa. I bine, shi ketwivwanijepo senene ne kwitabija misoñanya ya kyalwilo, tukakolelwa pa kutyiba butyibi bushikate, kadi lwitabijo lwetu kelukejepo kutelententa. (Efisesa 4:14) Ino shi tulame ino misoñanya mu ñeni ne mu mutyima wetu, ketukatunyapo kulonda’yo kitatyi kyotutyiba butyibi. Bine, bintu byonso bikalumbuluka shi tulonda’yo na kwivwanija.—Yoshua 1:8; Nkindi 4:1-9.
9. I kika kinenenwa amba ke ponsopo pokipēla kunañuna ne kulonda misoñanya ya mu Bible?
9 Kunañuna ne kulonda misoñanya ya mu Bible ke kintupo kipēla mupēlela kulēmeka bijila bitūdilwe’ko kala. Byotudi bantu bakubulwa kubwaninina, tubwanya kutunya kulonga bukomo bulombwa bwa kulanguluka pa myanda na kulonda misoñanya. O mwanda shi tubatanwa na mwanda ulomba kutyiba’po butyibi nansha kikoleja kyotufwaninwe kupwa, tusangelanga kulonda mbila itūdilwe’ko kala. Pamo tulomba buludiki ku bene Kidishitu bapye—padi i ku bakulumpe pa kipwilo—amba betulombole mbila kampanda isambila pa mwanda wetutana. Ino padi mu Bible nansha mu mabuku esambila pa Bible kemukokejapo kutanwa mbila mipotoloke isambila pa wetu mwanda, ino nansha ibatanwa’mo, ke kunenapo amba iketuludika mu bitatyi byonso ne mu myanda yonso. Padi ukivulukile mukelenge umo wāile kudi Yesu kamunena’mba: “Abe Mufundiji, nanshi banenene mwanetu twiabile nandi byakupyana.” Yesu kāikelepo bukidi bonka kumutelela kijila kampanda kilombola mwa kupwijija lupotopoto lwa bana na bana, ino wāmupele musoñanya wisambila pa myanda mivule, amba: “Nanshi dyumukaipo, mwikale kudyumuka makomwameso.” Na bino binenwa, Yesu wāletele musoñanya wa kamweno mu kine kitatyi’kya, ne dyalelo dino.—Luka 12:13-15.
10. Kulonda misoñanya kusokwelanga patōka namani kukanina kwetu kwa mutyima?
10 Padi nobe uyukile bantu bamo balondanga ne kukōkela bijila na mutyima kanyonga, mwanda’tu wa kutyina mfuto. Ino kulonda musoñanya ako kekupangapo muntu uno mumweno. Misoñanya ayo mine yo itonona boba baludikwa nayo balonde’yo mungya mwibakunkila mutyima wabo. Eyo, misoñanya mivule keidipo na mfuto ipebwa ponka na ponka boba bapela kwiilonda. Kino kyo kitupa mukenga wa kulombola kine kitutonona tukōkele Yehova, ne mwikadile kukanina kwetu kwa mutyima. Kifwa kimweke i kya Yosefa, muntu wāpelele mukaja Potifela wādi umusaka. Yosefa wādi uyukile misoñanya ya Leza ilomba ba mulume ne mukaji kebafwaninwe kulonga makoji, nansha Yehova byaādi kaletele kijila nansha kimo kilembe kipeleja’o; nansha kilombola mfuto ya kupa yewa yense ulonga’o. (Ngalwilo 2:24; 12:18-20) Muswelo wālondolwele Yosefa ulombola amba ino misoñanya yādi na lupusa lukatampe padi. Wānene amba: “Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?”—Ngalwilo 39:9.
11. I mu myanda’ka mukimba bene Kidishitu kuludikwa na misoñanya ya Yehova?
11 Dyalelo, bene Kidishitu basakanga kuludikwa na misoñanya ya Yehova mu myanda ibatala abo bene, kifwa mu myanda ya kutonga balunda, ya kwipwija mukose, ya minjiki, ne ya bitabo byobatanga. (1 Kodinda 15:33; Fidipai 4:8) Ponso potwenda tutamija buyuki, kwivwanija, ne mutyima wetu wa kuswa Yehova ne misoñanya yandi, mutyima wetu wa mundamunda, mwikadilo wetu, biketukwasha twingidije misoñanya ya Leza mu ngikadilo yo-yonso itufikila, nansha ke mu myanda yetu ya pafula. Shi tuludikwa na misoñanya ya mu Bible, ketukakimbepo bintu bya kusaka kwibingija nabyo mu bijila bya Leza; nansha kwiula boba bakimbanga kuyuka i pepi pobakokeja kwimanina kujilula kijila kampanda mpika. Tuyukile amba milangwe ya uno muswelo i mibi, kadi i kwikimbila lufu.—Yakoba 1:22-25.
12. I kintu’ka kikatampe kitukwasha tuludikwe na misoñanya ya Leza?
12 Bene Kidishitu bapye bayukile amba mutyima wa kusaka kuyuka mumweno wa Yehova pa myanda kampanda kyo kintu kikatampe kitukwasha tulonde misoñanya yandi. Mulembi wa mitōto usoñanya’mba: “Banwe baswele Yehova, shikwai bubi.” (Mitōto 97:10) Nkindi 6:16-19 nandi utela mulongo wa bintu bimobimo bimwenwe na Leza bu bibi, amba: “Kudi bintu bisamba bishikilwe Yehova; eyo, i bisamba-bibidi byo byamunyanji kwadi; meso a kwitatula, ludimi lwa bubela, kadi ne makasa amwanga mashi ampikwa mambo; mutyima ulangalanga bilongwa bipupakane, maulu a lubilo kunyemena ku bubi; kamoni ka bubela kanena byamabela, kadi ne yewa ulengeja lūma umbukata mwa bana babo.” Wivwane mutyima wetu wa kulanguluka pa muswelo umwene Yehova bino bintu bikatampe o uludika būmi bwetu, nabya kulonga bintu munenena misoñanya kukekala ke kibidiji kyetu kya nyeke.—Yelemia 22:16.
Kukanina Kuyampe kwa Mutyima Kudi na Mvubu
13. I mulangilo’ka wēsambile’po Yesu mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu?
13 Kujingulula ne kulonda misoñanya kwitwepejanga mu makinga a kutōta butōtyi bwa bituputupu, bwa kuvuija mbila bitupu. Kulonda misoñanya i kwishile kulampe na kukōkela bukōkelekōkele ku bijila. Yesu wālombwele kino patōkelela mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu. (Mateo 5:17-48) Kokilwa’ko amba bemvwaniki ba Yesu bādi Bayuda, ko kunena amba bādi baludikwa na Bijila bya Mosesa mu mwiendelejo wabo. Ino na bubine, bādi na mumweno wa Bijila munyengakane. Bādi bakomeneja bantu mukanda wa Bijila pa kyaba kya kwibalombola bine byousaka kunena. Kadi bādi baningila bantu balonde bisela byabo, bebizunzula pangala pa bufundiji bwa Leza. (Mateo 12:9-12; 15:1-9) Pa kino, bantu bonso kebādipo kadi bafundijibwa kulanga bintu na kuboya’mo misoñanya.
14. Yesu wākweshe namani bemvwaniki bandi balange na kulonda misoñanya ya kyalwilo?
14 Ino Yesu aye, mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu, wātelele bintu bitano bituntulu mu myanda ya mwikadilo: kufuna bulobo, busongi ne dilubu, mutyipo, kulubula kinongo, buswe ne mushikwa. Wālombola ne kamweno kadi mu kulonda musoñanya mu mwanda ne mwanda. Penepo wāzunzula misoñanya ya mu mwikadilo ya kulondwa na balondi bandi. Kifwa, mu myanda ya makoji, wetupele musoñanya witukinga ku bilongwa bya makoji, ne ku kutamija milangwe ne bilokoloko bikolomona’o, amba: “Muntu yense utala mwana-mukaji na meso a kumusaka, walonga nandi kala makoji mu mutyima wandi.”—Mateo 5:28, MB.
15. I muswelo’ka otukokeja kwepuka mutyima witukokela ku kukōkela bukōkelekōkele ku bijila?
15 Kino kifwa kilombola amba ketufwaninwepo nansha dimo kuvulaminwa kine kikadile’ko misoñanya ya Yehova ne byoisaka kunena. Ketufwaninwepo kukimba kwitabijibwa na Leza na mwikadilo wa panja bitupu. Yesu wāsokwedile patōka buzazangi bwa uno mwikadila pa kulombola amba bintu bya mvubu i lusa ne buswe bwa Leza. (Mateo 12:7; Luka 6:1-11) Shi tulonda misoñanya, tukepuka kwikala na būmi (nansha kusakila bakwetu bekale na būmi) bwimanine pa bijila bisoñanya amba longa byobi, kokilonga byobi, bintu kebidi nansha mu bufundiji bwa Bible bwine. Ino tukata mutyima mpata ku misoñanya ya kuswa Leza ne kumukōkela kupita’ko kuta mutyima ku mumwekelo umweka butōtyi panja bitupu.—Luka 11:42.
Bipa Bilumbuluke
16. Tela’ko misoñanya imoimo imanine’po bijila bimo bya mu Bible.
16 Ponso potulonga bukomo bwa kukōkela Yehova, i biyampe tuyuke amba bijila byandi bimanine pa misoñanya mikatampe. Kifwa, bene Kidishitu banenwe kwijiba kutōta bakishi, busekese, ne kwilama ku mashi. (Bilongwa 15:28, 29) Lelo mumweno wa bwine Kidishitu wimanine pa bika mu ino myanda? I pa bino: Leza kasuku kandi ye ufwaninwe kutōtwa; tufwaninwe kulamata na kikōkeji ku mwine petu; Yehova ye Mwine witupele būmi. (Ngalwilo 2:24; Divilu 20:5; Mitōto 36:9) Kwivwanija ino misoñanya ya kyalwilo ko kulengeja muntu etabije ne kulonda pampikwa kukolelwa bijila bikwatañene nayo.
17. Kunañuna ne kulonda misoñanya ya mu Bible kulupulanga bipa’ka biyampe?
17 Shi tubanañuna misoñanya ya kyalwilo ne kwiilonda, tukamona amba idi na kamweno kotudi. Madyese a ku mushipiditu eselwa bantu ba Leza alupulanga divule byabuyabuya bimwekelele. Kifwa, boba bējiba kutoma mfwanka, ba mwikadilo muyampe, balēmekele ne buujila bwa mashi beepejanga ku misongo imoimo. Ne kulonda bubinebine bwa Leza mu būmi bwetu nako mo monka, kuketumweja byabuyabuya mu myanda ya lupeto, ya mushikatyilo, ne ya bisaka. Bino byabuyabuya bimwekelele bilombola mvubu idi na misoñanya ya Yehova, amba bine idi na kamweno umbūmi. Ino kumwena’mo bino byabuyabuya ke bulujipo bumo kete bwitutonona tulonde misoñanya ya Leza. Bene Kidishitu babine bakōkelanga Yehova mwanda bamuswele, mwanda ye obafwaninwe kutōta, kadi mwanda kyo kintu kyoloke kyobafwaninwe kulonga.—Kusokwelwa 4:11.
18. Shi tusaka kwikala bene Kidishitu balumbuluke, i bika bifwaninwe kuludika būmi bwetu?
18 Kuleka būmi bwetu buludikwe na misoñanya ya mu Bible kufikijanga muntu ku kwikala na mwikadilo wa umbūmi mulumbuluke mpata, ukokeja kukokela bakwabo ku dishinda dya Leza. Kutabukidila, mwiendelejo wetu wa umbūmi upejanga Yehova bulēme. Mwanda tuyukile amba Yehova i Leza wa buswe binebine, witusakila biyampe. Kitatyi kyotutyiba butyibi na kulonda misoñanya ya mu Bible, ne kumona muswelo witwesela Yehova, twiivwananga amba udi pabwipi netu. Bine, kino kiningijanga kipwano kiyampe kyotupwene na Tata wetu wa mūlu.
Lelo Ukivulukile?
• Lelo musoñanya i kika?
• Misoñanya i mishile namani na bijila?
• I kika kinenenwa amba i kya kamweno kotudi kulanga ne kulonga bintu na kulonda misoñanya?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kapango pa paje 14]
Widiso, mwine Kidishitu wa mu Ghana, bamulombwele amba mu mafuku matyetye usa kukombolwa pa kaji. Difuku dya kutaluka pa kaji dyabwana, wapebwa mwingilo wa kukenda motoka wa mwimaniji wa kaji, mwine utala kompani. Ebiya Widiso wamona lupeto luvule mu motoka, kapita wandi wa kaji wamunena amba Leza wakutumina luno lupeto mwanda mu dyalelo dino usa kukombolwa pa kaji. Ino Widiso walonda musoñanya wa mu Bible wisambila pa kubulwa budimbidimbi, penepo wakalwija mwimaniji lupeto lwandi. Mwimaniji weela mūlu ne kutulumuka pa mulongo, ponka’po wapa Widiso kaji ka lonso kadi wamukandija ne kitenta ke kapita wa bengidi bonso ba kompani.—Efisesa 4:28.
[Kapango pa paje 15]
Rukia i mwana-mukaji mwine Albani, wa myaka 60. Wadi mwifikile na tutu wandi mu bula bwa myaka 17 mituntulu mwanda wa kwikoleja kobekoleje mu kisaka. Kupwa washilula kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova, wayuka amba bene Kidishitu babine bafwaninwe kwikala mu ndoe na bakwabo, kebafwaninwepo kulama kiji ku mutyima. Rukia mukaji nobe wakesha na milombelo, dityima munda kedimutu, waendelela ku njibo ya tutu wandi. Mwanā tutu wandi mwana-mukaji wamushitwila kibelo. Wabezemuka pa kumumona, kaipangula Rukia amba: “I ani wafwa? Ubaiya kulonga bika?” Rukia wamulombola amba nkimbanga kumona tutu. Wamushintulwila ne kumushintulwila amba myanda yaafunda itala pa misoñanya ya mu Bible ne padi Yehova yo yamutonona āye kupwana dipya na tutu wandi. Tutu wandi wāiya, besambija koku impolo isuma, balonga ne kafetyi ka kuvuluka kuno kwitana kwabo kwa pa bula!—Loma 12:17, 18.
[Kifwatulo pa paje 17]
[Kifwatulo pa paje 17]
[Kifwatulo pa paje 17]
[Kifwatulo pa paje 17]
“Yesu pa kumona byobya bibumbo’bya, wakanda pa lulu washikata. Bana bandi babwanga bamufwena, nandi washilula kwibafundija.”—MATEO 5:1, 2, MB