Bantu bavule bakikulupile amba, bakekala na būmi bulumbuluke bwa kumeso shi beendeja biyampe. Baloñanga bukomo bwa kwikala na bulēme, kwikala biyampe na bantu, kuvuija mwingilo wabo mu būmi, ne kwikala nyeke na mutyima wa mundamunda muyampe. Linh, lolo umo wa mu Vietename unena’mba, “nadi nanga nyeke amba shi nadi wampikwa budimbidimbi kadi wa binebine, nadi wa kwikala na būmi buyampe.”

Bantu bamo bekankilanga’ko kulonga biyampe pa mwanda wa nkulupilo yabo ya kipwilo. Hsu-Yun, muntu umo ushikatanga mu Taiwane unena’mba, “bamfundije amba shi muntu ulonga bintu biyampe ukekala na nsangaji shi wafu, ino shi ulonga bibi ukasusuka shi wafu.”

Shako shi tulongela bakwetu biyampe, tumwenanga’mo nsangaji mivule. Inoko bantu bavule baloñanga bukomo bwa kwikala biyampe na bakwabo, kebebalongelangapo nyeke bintu biyampe. Shiu Ping, lolo umo ushikatanga mu Hong Kong unena’mba, “nemwenine amba boba baloñanga biyampe kebavudilepo kwibalongela biyampe. Nadi nonga bukomo bwa kuvuija bisakibwa bya kyami kisaka ne kulonga biyampe. Ino busongi bwami bwatanwa na makambakano, wami mulume waunyema ami ne wami mwana mwana-mulume.”

Bantu bavule bamwene amba ke ponsopo pakwashanga kipwilo bantu bekale bayampe. Etsuko, lolo umo ushikatanga mu Jampani unena’mba, “natwelele mu kipwilo kampanda ne kushilula kuteakanya’mo mingilo ya bankasampe. Ino byaunsense pa kumona bantu bamo mu kipwilo balonga busekese, bafwila bukata, ne kwingidija bibi lupeto lwa kipwilo.”

Bantu bamo badi bepāne mu mingilo ya kipwilo ne kulonga bintu biyampe, batyumukilwe mutyima pebafikile bintu bibi. Van, lolo umo wa mu Vietename nandi watyumukilwe mutyima. Unena’mba, “nadi mpota difuku ne difuku bipa, maluba, ne bya kudya, nkebilambula pa bisōkelo bya bankambo bafwile koku nkulupile amba bakangesela mu mafuku a kumeso. Nansha byonadi nonga bino bintu byonso biyampe ne kulonda bisela bya kipwilo myaka mivule, wami mulume wabelele bininge. Kupwa wami mwana mwana-mukaji wadi ukafundile mu ntanda ya bweni, nandi wafwa ukidi’tu mwanuke.”

Le bilomba bika bikwabo pa kukekala na būmi bulumbuluke bwa kumeso, shi kwikala muntu muyampe kekubwenepo? Pa kulondolola kino kipangujo, tusakilwa kintu kidi’mo bulombodi bukulupilwa, ko kunena’mba mudi myanda ibwanya kulondolola bipangujo byetu, ne kwitulombola muswelo wa kukekala na būmi bulumbuluke bwa kumeso. Le i mu kintu’ka motubwanya kutana buno bulombodi?