Nabutwilwe mu 1935, mu Darlaston mu Ntanda Ifīta, kipindi kya mu Angeletele. Kino kipindi kyaityilwe namino pa mwanda wa mwishi ufīta watambile mu maizine, wasambakana kūlu konso. Bambutwile bami bashilwile kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova ponadi na kintu kya myaka iná. Ponadi kensenselela ku myaka 15, nakulupile amba buno i bubine, nabatyijibwa mu 1952 na myaka 16.

Mu kine kitatyi’kya, nashilwile kufunda busunga mu izine mikatampe yadi ipunga bingidilwa ne bipindi bya ku byendwa-nabyo bya motele. Bashilula kumfundija bu mulembi wa ino sosiete, kaji kene konasenswe bininge.

Byaunombele kukwata butyibi bukatampe, paunenene mutadi wa kipindi ñanze kwendeja Kifundwa kya Kitabo kya Kipwilo mu bukata bwa yenga, mu kipwilo kyetu kya mu Willenhall. Inoko bwadi butyibi bukomo. Mu kine kitatyi’kya, nadi mpwila mu bipwilo bibidi. Mu bukata bwa yenga nadi mpwila ku kipwilo kyadi kubwipi na konadi ñingidila mu Bromsgrove, kyadi ku makilometele 32 na konadi nshikata. Ino ku mfulo kwa yenga ponadi njokela kwetu, nadi mpwila mu kipwilo kya mu Willenhall.

Byonadi nsaka kukwatakanya bulongolodi bwa Yehova, naitabije byaunenene mutadi wa kipindi nansha byobyanombele kuleka kaji konadi nsenswe bininge. Kuleka Yehova anombole dishinda dya kwenda’mo mu uno mwanda, kwanshitwidile kibelo kya būmi bonkialakanyangapo nansha dimo.

Ponadi mpwila mu kipwilo kya Bromsgrove, netene’mo na kaka umo muyampe witwa bu Anne, wadi utele mutyima ku kwingidila Yehova. Twesonga mu 1957, ebiya batwe bonso twaikala na dyese dya kwingila bu bapania ba lonso, bapania ba pa bula, mu mwingilo wa kwendakana, ne ku Betele. Anne unkwashanga ngikale na nsangaji mu būmi.

Mu 1966, twaikele na dyese dya kukafunda ku Ngileade mu kalasa ka 42. Potwapwile masomo,  betutuma mu Malawi, ntanda iyukene bu mutyima wa kizaji wa Afrika, pa mwanda wa bantu badi’mo ba kanye ne ba kizaji. Inoko ketwadipo tulanga’mba tukatundailwa’mo biyampe mu kitatyi kityetye.

Twafikile mu Malawi mu difuku 1 Kweji 2, 1967. Pa kupwa kupityija kweji mutuntulu mu kwifunda ludimi, twashilula kwingila mu distrike. Twadi na motoka wadi ulangilwa na bantu amba ubwanya kwenda pa kifuko kyo-kyonso, enka ne kutyibulula minonga. Inoko, twadi tutyibulula nao enka mu mema mepi bininge. Kyaba kimo, twadi tushikata mu tūbo twa nsono twa mutampwa na nkoni, twine twadi tulomba kupūta mu musaka na pema mu kitatyi kya mvula. Uno wadi muswelo mukomo wa kushilula mwingilo wa bu mishonele, inoko nansha nankyo tweusangedile!

Mu Kweji 4, najingulula’mba kusa kwikala tuvutakanya mu ntanda. Nalondele ku ladiyo mwisambo wa mukulu wa ntanda wa mu Malawi Hastings Banda. Wanena’mba, Batumoni ba Yehova kebafutangapo bitanshi, ne amba baletanga tuvutakanya mu myanda ya politike. Inoko ino myanda yadi ya bubela. Batwe bonso twayukile amba, mwanda mwine wadi’po i kupela kotwadi tupela kwikuja mu myanda ya politike, ne nakampata i mwanda ketwadipo twitabija kupota tulata twa kisumpi kya politike.

Dya mu Kweji 9, twatanga julunale unena’mba mukulu wa ntanda unenanga’mba, banabetu baletanga tuvutakanya konsokonso. Wanena ku kubungakana kwa myanda ya politike amba, buludiki bwandi bufwaninwe kulonga’po kintu bukidibukidi mwanda wa kutūla’ko kijila kya kukankaja Batumoni ba Yehova. Bashilwile kwitukankaja mu  mafuku 20 Kweji 10, 1967. Kitatyi kityetye pa kupita’po, bampulushi ne bakata batala beni mu kibundi, baiya kushita bilo ya musambo ne kupanga bamishonele mu yabo ntanda.

Pa kupwa kukutwa mu bula bwa mafuku asatu, betupangila mu Morise, ntanda yadi itādilwe na Beletanye. Inoko ba lupusa ba mu Morise, kebaitabijepo twingidile’mo bu bamishonele. Ebiya betutuma kukengidila mu Rhodésie (ntanda itwa pano bu Zimbabwe). Batwe pa kufika’mo, twakamona mwingidi utala beni mu kibundi mwine wadi kilobo, wetupelela kutwela, wanena’mba: “Mwi bapangwe mu Malawi. Kadi abemupelela kushikata mu Morise, pano kemwiya muno mwanda mudi talala.” Anne washilula kudila. Byamwekele patōka amba kekudipo witusaka! Mu kine kitatyi’kya, nasakile kujokela kwetu mu Angeletele. Ebiya ku mfulo, ba lupusa batala beni mu kibundi baitabija tulāle’mo difuku’dya ku musambo, inoko banena’mba shi bubaki twende ku bilo yabo. Twakōkele bininge, inoko twaendelela kushiya myanda mu makasa a Yehova. Pobwakīle ku kyolwa, mu kitulumukila betupa lupusa lwa kushikata bu beni mu Zimbabwe. Nkikelwapo nansha dimo moneivwanine difuku’dya​—nakulupile amba Yehova ye wadi witulombola dishinda dya kwenda’mo.

Ku musambo wa mu Zimbabwe, nadi ñingila ku Bilo ya Mingilo, tutala myanda ya mu Malawi ne mu Mozambike. Banabetu mu Malawi badi bapangwapangwa bininge. Mu mingilo yami, mwadi ne mingilo ya kwalamuna malapolo atuma batadi ba bipindi ba mu Malawi. Difuku dimo kyolwa ponadi ñingila mwanda wa kuvuya lapolo imo, nadidile pa kutanga myanda yadi ilombola mususwilwa batutu ne bakaka. * Inoko kadi, nakankamikilwe bininge na lulamato lwabo, lwitabijo lwabo, ne kūminina kwabo.​—2 Ko. 6:4, 5.

Twalongele bukomo bwetu bonso mwanda wa kutumina byakudya bya ku Mushipiditu batutu bashele mu Malawi ne boba banyemēne mu Mozambike. Kisumpi kya bwalamuni kya Kichichewa, ludimi lwisambwa bininge mu Malawi, kyavilukīle ku budimi bukatampe bwa tutu umo mu Zimbabwe. Uno tutu webobakīle mobo ne bilo imo. Baendelele kwingidila kwine’kwa mwingilo wa mvubu wa kwalamuna mabuku esambila pa Bible.

Twakwete’ko mpangiko amba, batadi ba bipindi ba mu Malawi batanwe ku kitango kya distrike kya mu ludimi lwa Kichichewa mwaka ne mwaka mu Zimbabwe. Badi bapebwa’ko mīsambo. Pobadi bajokela mu Malawi, badi balonga bukomo bwa kulombola’byo banabetu. Mwaka umo pobadi mu Zimbabwe, twateakenye’ko Masomo a Mwingilo wa Bulopwe, mwanda wa kukankamika bano batadi ba bipindi bankanka.

Mu Kweji 2, 1975, nakapempwile Batumoni ba mu Malawi banyemēne mu mankambi mu Mozambike. Bano banabetu badi bendela pamo na bulongolodi bwa Yehova, kubadila’mo ne bulombodi bwadi bukitamba mu kwiya bwa kwikala na kitango kya bakulumpe. Bakulumpe bapya badi bateakanya’ko mingilo mivule ya ku mushipiditu, mwine mubadilwa kunena mīsambo ya bantu bonso, kubandaula Bisonekwa difuku ne difuku, kwendeja kifundwa kya Kiteba kya Mulami, enka ne kulonga bitango. Badi bateakanya mankambi pamo’nka bwa ku bitango, na kutūla’ko mingilo ya kukundula, ya kwabanya byakudya, ne ya kukinga banabetu. Bano batutu ba kikōkeji balongele bivule na bukwashi bwa Yehova, kadi natambile’ko mukankamikwe bininge.

Dya ku mfulo kwa myaka ya 1970, musambo wa Zambia o washilwile kutala myanda ya mu Malawi. Nansha nankyo, ami ne batutu bakwabo bavule twaendelele kuta mutyima ku myanda ya mu Malawi, ne kwiitūla mu milombelo. Kitatyi kivule, byonadi ñingila mu Komite wa musambo wa mu Zimbabwe, twadi twitana na mikendi ya ku kité kya ntanda yonso pamo ne na batutu batangidile mwingilo ba mu Malawi, mu Afrika wa Kunshi, ne mu Zambia. Kitatyi kyonso twadi’nka twiipangula’mba, “Le i bika bikwabo byotubwanya kulongela banabetu ba mu Malawi?”

Pa kupita kwa kitatyi, kupangwapangwa kwadi kwenda kutyepa. Banabetu banyemene mu Malawi  badi kebajokela’mo bityebitye, ne banabetu bashele’mo badi ke bapitwe’ko luvula ku masusu obadi basusulwa. Matanda a kubwipi ashilwile kwitabija bantu ba Leza mungya bijila ne kutalula bijika byobadi bebatūdile. Kupwa palonda Mozambike mu 1991. Ino twadi’nka twiipangula’mba, ‘Le i kitatyi’ka kikapebwa Batumoni ba Yehova bwanapabo mu Malawi?’

Ngikadilo ya politike mu Malawi yashintyile, mu 1993 ba lupusa batalula kukankajibwa pa Batumoni ba Yehova. Kitatyi kityetye pa kupita’po, potwadi twisamba na mishonele umo, wangipangula’mba, “Le musa kujokela mu Malawi?” Papo nadi kendi na myaka 59, namulondolola’mba, “Aa, kendi mutame!” Inoko enka mu difuku’dya, twatambula musapu utamba ku Kitango Kyendeji wa kwitulomba tujokele’mo.

Twadi tusenswe mwingilo wetu mu Zimbabwe, o mwanda buno bwaikele butyibi bukomo. Twadi ketudi bāle’mo miji ne kwikala’mo na balunda ba myaka na myaka. Inoko Kitango Kyendeji kyetulombwele na kanye amba, shi tusakile tubwanya kushala mu Zimbabwe. Pa kino, byadi bipēla kutonga dishinda dyetu ne kushala mu Zimbabwe. Inoko mvuluka motwalangulukīle pa kimfwa kya ba Abalahama ne Sala, bāshile kifuko kyabo kilumbuluke mwanda wa kukōkela bulombodi bwa Yehova.​—Ngo. 12:1-5.

Twakwata butyibi bwa kulonda bulombodi butamba ku bulongolodi bwa Yehova, twajokela mu Malawi mu difuku 1 Kweji 2, 1995, papo mwadi ke mu mwaka wa 28 na potwafikile’mo dibajinji. Kwabundwa Komite wa Musambo, mwine monadi pamo ne batutu bakwabo babidi. Kadi bukidi bonka twashilula kwingila bininge mwanda wa kulongolola mingilo ya Batumoni ba Yehova.

Bine i dyese’po kasha kumona Yehova utamija mwingilo bukidibukidi! Kibalwa kya basapudi kyavudīle’ko bukidibukidi. Mu 1993, mwadi kintu kya basapudi 30 000, ino pa kufika mu 1998, mwaikala basapudi 42 000 ne musubu. * Kitango Kyendeji kyaitabije kūbakwe musambo mupya, mwanda wa kuvuija bisakibwa byadi bivudila’ko mu mwaba. Twapotele kipindi kya ntanda kya maekitala 12 mu Lilongwe, kadi bantonga kwingila mu komite wa lūbako.

Tutu Guy Pierce wa mu Kitango Kyendeji, wanenene mwisambo wa kupāna mobo mapya a Betele mu Kweji 5, 2001. Batumoni tununu tubidi  ne musubu batenwe ku ino mpangiko, kadi bavule mobadi badi kebadi na myaka 40 ne kupita tamba babatyijibwa. Bano batutu ne bakaka ba kikōkeji bauminine masusu mavule mu kitatyi kya kupangwapangwa. Badi balanda, inoko bampeta bininge ku mushipiditu. Kadi pano basangele bininge kumona Betele yabo mipya. Konso kobadi benda mu Betele badi bemba ñimbo ya Bulopwe mu muswelo wa mu Afrika, bine byalengeje kino kinkumenkume kikale kikunka mutyima kyonkyamwenepo kashā. Buno bwadi i bukamoni bulombola’mba Yehova weselanga bininge boba bōminina matompo na kikōkeji.

Papwile kūbakwa mobo a musambo, nashilwile kupebwa dyese dya kunena mīsambo ya kupānwa kwa Mobo a Bulopwe. Bipwilo bya mu Malawi byamwenine mu mpangiko ya lūbako lwa bukidibukidi lwa Mobo a Bulopwe mu matanda a misokwe mityetye. Dibajinji, bipwilo bimo byadi bipwidila mu bitanda bilongwe na mityi. Pano, banabetu baingile bininge mwanda wa kusōka mafūlu a matafwadi obadi balongele kala ne kūbaka bifuko bipya bya kutōtela’mo. Inoko banabetu badi basangela mabankete pa kyaba kya bityi, mwanda bamonanga’mba pa mabankete padi kifuko kikata kya kushikata’po bantu!

Kadi nasangele kumona Yehova ukwasha banabetu amba batame ku mushipiditu. Natengelwe bininge, nakampata na batutu bankasampe ba mu Afrika, mwanda badi bepāna na mutyima tō, kadi bayuka bintu bukidibukidi mu bufundiji bwadi buletwa na bulongolodi bwa Yehova ne mu kwingila. Kino kyebalengeje bapebwe biselwa bikatampe ku Betele ne mu bipwilo. Kadi bipwilo byakomejibwe bininge na batadi ba bipindi bapya, mwine mwadi bavule basonge. Bano balume ne bakaji batongele kwingidila Yehova bininge, na kuleka bidi kubutula bana nansha byobaningilwanga na bibidiji, ne kyaba kimo na bisaka.

Pa kupwa kulonga myaka 52 mu Afrika, nashilwile kubela. Kitango Kyendeji kyaitabije kulomba kwebalombele Komite wa Musambo amba betutume mu Beletanye. Byetusense bininge kushiya mwingilo otwadi tusenswe, inoko kisaka kya Betele kya mu Beletanye kitukwatakanyanga bininge mu bununu bwetu.

Bine, nkulupile bya binebine amba nakwete butyibi buyampe bwa kuleka Yehova anombole dishinda dya kwenda’mo. Shi nakulupile ñeni yami, nkiyukilepo i kwepi kwadi kwa kumfikija kaji kami. Yehova wadi nyeke uyukile byonadi nsakilwa pa ‘kōlola tushinda twami.’ (Nki. 3:5, 6) Ponadi nkasampe, nadi nsangedile bininge kufunda myanda mivule ya ku kaji ka ku izine mikatampe. Inoko bulongolodi bwa Yehova bwampele mwingilo muyampe wa ku mushipiditu undetēle nsangaji mivule. Kadi kondi ami, kwingidila Yehova bo būmi buleta nsangaji!