Mu kino kitatyi muvudile bya busendwe, mukulu obe wa kaji, bengidi nobe, nansha bampotyi bakasaka padi wikale’ko mansá onso 24 nansha mafuku onso 7, kintu kikakulengeja ukomenwe kwikala na bujalale mu kaji ne mu būmi bobe, ko kunena’mba ukomenwe kuyuka bya kutangidija kumeso ne kwitūdila mikalo pa bukata bwa kobe kaji ne myanda mikwabo ya mu būmi, nakampata busongi bwenu.

•  Byofwaninwe kuyuka

•  Madingi a mwa kwikadila na bujalale mu kaji ne mu būmi

•  Binena bantu besongele

•  Mwa kwisambila

•   Bya busendwe bibwanya kukulengeja wingidije kitatyi kyofwaninwe kupityija na mwinē pobe mwanda wa kobe kaji. Pa kino, kitatyi kyonso kyokudipo ku kaji, kukwita ku telefone, kukutumina musapu ku olodinatele nansha ku telefone, kubwanya kwikala pamo bwa mudilo ofwaninwe’nka kubula bukidibukidi.

   “Mulangwe wa amba kujokela ku njibo pa kupwa’tu kwa kaji ne kupityija kitatyi na kyobe kisaka umweka bu mukomo dyalelo, mwanda shi abakwite ku telefone nansha kukutumina musapu wa ku kaji ukata’ko mutyima, wailwa kuta’o kudi mwinē pobe.”—Jeanette.

•   Pa kuta mutyima ku kaji koku utele’o ne kyobe kisaka, ufwaninwe kukala’po ñeni. Shi ukomenwe kya kulonga’po, ubwanya padi kwingidija kitatyi kyofwaninwe kupityija na mwinē pobe, ku bya kaji.

   “Divule dine mwinē pobe ye muntu mubajinji okokeja kusūla mwanda wilangulujanga’mba, ‘Oh usa’tu kungivwana. Usa kumfwila lusa. Nsa kupityija kitatyi pamo nandi kyaba kikwabo.’”—Holly.

•   Tá mutyima dibajinji ku busongi bobe. Bible unena’mba: “Kyokya kyasambakanya Leza pamo kokakolwa kwikikalañanya.” (Mat. 19:6, Mukanda Ukola) Shi kubwanyapo kuleka muntu ‘akusansanye’ na mwinē pobe, le kyolekela kaji kakusansanye nandi i kika?

   “Bantu bamo botwingidila bintu balañanga’mba bafwaninwe kwitwita kitatyi kyonso kyobasaka mwanda betufutanga. Ino byomwene amba mfwaninwe kuta mutyima dibajinji ku busongi bwami, nebalombolanga’mba shi ke mafukupo a kaji, nkidipo na kyaba, ino nkikejepo kwibeta.”—Mark.

   Wiipangule amba, ‘le bilongwa byami bilombola’mba mwene busongi bwami na mvubu kutabuka kami kaji?’

•   Yuka kupela’ko kaji kamo. Bible unena’mba: “Tunangu tudi na boba batūkanye.” (Nki. 11:2) Butūkanye bubwanya kukukwasha umone amba i biyampe kupela’ko kaji kamo nansha kupa’ko muntu mukwabo.

   “Ñingilanga myanda ya mapompi a mema, shi muntu usaka mukwashe bukidibukidi, monanga’mba ñeni i mimuvutakane. Shi nkibwanyapo kukamwingidila pa kitatyi kyasaka, mutumanga kwa muntu mukwabo.”—Christopher.

   Wiipangule amba: ‘Le mpelanga mingilo ya ntentekelo shi namone amba kwiitabija kukalengeja mwinē pami emone bu musūlwe? Le mwinē pami ukanena’po namani?’

•   Tandikai bitatyi pamo. Bible unena’mba: “Bintu byonso bidi na kitatyi kitungwe.” (Musapudi 3:1) I kitatyi kyovudilwe mingilo ya kwingila, kyofwaninwe kwilamija’ko kitatyi kya kupityija pamo na mwinē pobe.

   “Divule dine shi twi bavudilwe bya kulonga, twiivwananga mwa kupityijija kitatyi pamo pampikwa kukambakanibwa, ekale kya kudya nansha kukananga ku byabu.”—Deborah.

   Wiipangule amba: ‘Le netūdilanga’ko kitatyi kifwaninwe kya kuta mwinē pami mutyima pampikwa kupuakanibwa? Le mwinē pami ukalondolola namani?’

•   Bula kingidilwa kya busendwe. Bible unena’mba: “[Jingulula] bintu bya mvubu mikatampe.” (Bene Fidipai 1:10) Ubulwepo kubula bingidilwa byobe bya busendwe kutyina wakalabikwa na misapu ne bantu bakwita ku kaji?

   “Noñanga bukomo bwa binebine mwanda wa kwimika kaji pa nsá itungilwe. Shi nsá’ya ibapite, nshitanga ponso pa kundyumuna mu telefone.”—Jeremy.

   Wiipangule amba: ‘Le monanga’mba nkifwaninwepo kutamba pa Entelenete mwanda wa mukulu wa kaji nansha boba betupele bya kulonga badi nami buya? Le mwinē pami ukalondolola namani?’

•    Ikala na mutyima unekena. Bible unena’mba: “Mutyima wenu unekena uyukane ku bantu bonso.” (Bene Fidipai 4:5) Kunena na bubine, ubwanya kwingila mu kitatyi kyofwaninwe kupityija na mwinē pobe. Kimfwa, padi kaji kengila mwinē pobe kamulomba kwikala’ko mansá a kaji ke mapwe. Kokanena mwinē pobe alonge bintu bya kabwanyapo kulonga.

   “Wami mulume wendejanga kasosiete katyetye, ino divule dine pa kupwa kwa kaji, kwikalanga bintu bya bukidibukidi bya kulonga. Bindobejanga kyaba kimokimo, inoko byotupityijanga bitatyi bivule pamo, byendekanga’ko bidi.”—Beverly.

   Wiipangule amba: ‘Le nombolanga mwinē pami amba ngivwanije amba i muvudilwe bya kulonga na kuleka kumunena ante mutyima bipitepite? Le mwinē pami ukalondolola namani?’

 Dibajinji, muntu ne muntu ubwanya kulangulukila ba bipangujo bilonda’ko wa pandi wa pandi. Kupwa mwisambile pamo pa malondololo enu.

•   Le mwinē pobe utompolanga’mba wiyanga na bya kaji ku njibo? Shi i amo, le nobe witabije?

•   Le i mu bika momona’mba ufwaninwe kwilemununa pa kwikala na bujale pa kaji ne mu myanda ya mu būmi?

•   Le kyaba kimo wadi ulanga’mba mwinē pobe kadipo ushiya kaji ku “kaji”? Shi i amo, le i kitatyi’ka kyowavuluka?

•   Shi bibwanika, le usaka mwinē pobe ashinte namani amba ekale na bujalale pa kaji ne mu myanda ya mu būmi?