KI NTO mañi yetaha mwa munahano wamina hamuutwa za libunda la manyalala? Mwendi munahana ka za sibaka mokuyumbelwanga manyalala ili sesinunka maswe. Hamukoni kunahana zakufumana nto yabutokwa mwa sibaka sesecwalo, sihulu nto yetula hahulu.

Niteñi, lilimo ze 100 kwamulaho ko, nekufumanwi nto yeñwi yabutokwa mwa sibaka sesicwalo sa manyalala. Nto yeo, nesi nto nto feela, kono neli nto yabutokwa hahulu. Ki nto mañi onayeo yenefumanwi? Ki kabakalañi kupumbulwa kwayona hakuli kwabutokwa kuluna kacenu?

Kwamakalelo a lilimo zama 1900, Bernard P. Grenfell ni Arthur S. Hunt, baituti ba fa sikolo sesituna sa University of Oxford, nebapotezi naha ya Egepita. Teñi ko, ba yo pumbula tuemba-tuemba twa mapampili asikai apangilwe fa kuma, fa libunda la manyalala anaali bukauifi ni Musindi okwatuko ni nuka ya Nile. Hamulaho wa fo, ka silimo sa 1920, baituti bababeli bao hanebanze bakubukanya tuemba-emba twa mapampili anaapumbuzwi fa libunda leo, Grenfell afumana tuemba-emba totuñwi tonetupumbuzwi mwa naha ya Egepita. Aleka tuemba-emba to ni kutuisa kwa John Rylands Library mwa Manchester, kwa England. Kono bubeli bwa baituti bao nebashwile basika feza kale kukubukanya tuemba-emba to.

Colin H. Roberts, muituti yomuñwi wa fa sikolo sa Oxford University, ki yena yanaatilo feleleza musebeza wo. Hanaanze asweli kukubukanya tuemba-emba to, abona pampili yepangilwe fa kuma, yelikana ni situpa. Nto yene mukomokisize ki yakuli, fa pampili yeo nekunani manzwi a Sigerike anaaizibela hande. Kwa lineku leliñwi la pampili yeo, nekuñozwi manzwi afumaneha kwa liñolo la Joani 18:31-33. Kwa lineku leliñwi, nekunani likalulo za litimana za 37 ni 38. Roberts alemuha kuli ufumani nto yabutokwa hahulu.

Roberts naakalelize kuli pampili yeo yenepangilwe fa kuma neli yakale hahulu. Kono cwale neiñozwi lili? Kuli azibe taba yeo, Roberts, naabapanyize muñolo one uli fa pampili yeo kwa muñolo ofumaneha mwa miputo yemiñwi yakwaikale ili muezezo obizwa kuli paleography. * Ka kuitusisa muezezo wo, Roberts naakona kuakaleza foneiñolezwi pampili yeo. Kono naabata luli kuikolwisisa foneiñolezwi pampili yeo. Kacwalo, anga maswaniso ayona ni kualumela kwa batu babalaalu babali licaziba za miputo yepangilwe fa kuma, nikuba kupa kuli baakaleze foneiñolezwi pampili yeo. Licaziba bao nebabuleziñi hamulaho waku tatuba pampili yeo?

Ka kuituta muñolelo wa litaku zeneli fa pampili yeo, licaziba babalaalu bao, balumelelana kuli pampili yeo, neiñozwi mwa lilimo zama 100 C.E., ili lilimo lisikai feela kuzwa fa lifu la muapositola Joani! Nihakulicwalo, mukwa wo wakubapanya muñolelo, haukoni kufa hande bupaki bobutezi bwa kuziba foneiñolezwi miputo, mi caziba yomuñwi yena ulumela kuli pampili yeo ilukela kuba yeneñozwi nako ifi kamba ifi mwahalaa lilimo zama 100 C.E. Nihakulicwalo, pampili yenyinyani hahulu yeo yepangilwe fa kuma isali yeñwi ya tuemba-emba twa miputo yakale ya Mañolo A Sigerike A Sikreste yekile yafumanwa.

Ki kabakalañi kapampili ka, kakanani litaba za Evangeli ya Joani hakali kabutokwa hahulu kwa batu babalata Bibele kacenu? Ki kabutokwa ka mabaka amabeli. Libaka la pili kilakuli, muñolelo ofa kapampili  kao ulubonisa mo Bakreste bakwa makalelo nebangela Mañolo.

Mwa lilimo zama 100 C.E., nekunani miñolelo yemibeli ili muñolelo one ufumaneha mwa miputo ni muñolelo one fumanaha mwa libuka zakwaikale zeneñozwi ka mazoho. Miputo neli tuemba-emba twa mapampili a kuma totungungekilwe hamoho kupanga pampili iliñwi yetelele. Pampili yeo neikona kuputiwa ka kuitata ni kuputululwa ka kuitatulula fone kutokwahalela kaufela. Hañata litaba neli ñolwanga feela kwa lineku liliñwi la pampili yeo.

Kono pampilinyana yenefumanwi ki Roberts, neinani litaba zeñozwi ka mazoho kwa maneku ayona amabeli. Taba yeo ibonisa kuli pampili yeo neizwa mwa buka yakwaikale yeñozwi ka mazoho isiñi mwa muputo. Buka yakwaikale yeñozwi ka mazoho neipangiwanga ka kuluka matalo a lifolofolo kamba mapampili a kuma ni kuaputa hamoho kueza buka.

Ki kabakalañi buka yeñozwi ka mazoha haneili yende kufita muputo? Bakreste bakwa makalelo neli bakutazi ba taba yende. (Mateu 24:14; 28:19, 20) Nebahasanyanga lushango lwamwa Bibele kone bafumana batu kaufela, ibe fa mandu abona, mwa misika, ni mwa makululu. (Likezo 5:42; 17:17; 20:20) Kacwalo, kuba ni litaba zamwa Mañolo zelukisizwe hande nekubatusa hahulu.

uka yeñozwi ka mazoho hape neikonisa liputeho ni batu babañwi kuipangela likopi zabona za Mañolo. Kacwalo, libuka za Evangeli neli ñoluluzwi hañata-ñata, mi kusina kukakanya, nto yeo neitahisize kuli batu babañata babe Bakreste.

Libaka la bubeli pampili yenefumanwi ki Rylands haili yabutokwa kuluna kacenu kilakuli, ibonisa monelihasanyelizwe litaba zamwa Bibele zakwamakalelo. Nihaike kuli pampili yeo neinani feela litimana lisikai za Evangeli ya Joani, litaba zekuyona zalumelelana hande ni litaba zelubala kacenu mwa Libibele zaluna. Pampili yenefumanwi ki Rylands ibonisa hande fokusweu kuli litaba zamwa Bibele halisika cinca kusina taba ni kuli neliñolululwanga hañata-ñata.

Ka niti, pampili yenani litaba za Evangeli ya Joani, yenefumanwi ki Rylands ki yeñwi ya mapampili afa bupaki bobuñata kwa mapampili ni miputo yebonisa zaku hasanyiwa kwa litaba zamwa Bibele zakwamakalelo. Werner Keller, mwa buka yahae yebizwa The Bible as History, naañozi kuli: “Miputo yakale yeo ifa likalabo zekolwisa luli kwa lipuzo zeñata zeama buniti bwa litaba zeliteñi mwa Libibele zaluna kacenu.”

Ki niti kuli Bakreste habasika itinga fa litaba zepumbuzwi zakwamulaho. Balumela kuli, “liñolo kamukana li ñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu.” (2 Timotea 3:16) Kono kwatabisa kuziba kuli nto yabutokwa hahulu yenefumanwi kwamulaho koo ibonisa buniti bwa litaba zenebulezwi kale mwa Bibele kuli: “Linzwi la Jehova li ina ku ya ku ile”!—1 Pitrosi 1:25.