Mu Swanela ku Kalimela Cwañi Bana ba Mina?
Bo GEORGE ba li: “Ne ni teelezanga kwa mulumo wa mota kaufela ye ne fita. Lo ne li lwa bulaalu Jordan inze ha taha fa lapa ka ku liyeha. Na ipuza kuli, ‘U ile kai?’. ‘Kana u mwa butata? Kana wa ziba kuli taba ye ya lu bilaeza?’ Ha to fitanga ne se ni filikani hahulu.”
Bo NICOLE ba li: “Mwanaaka wa musizana wa kalumuka ku lila, mi nto yeo i ni tahiseza ku ikalelwa. Ha ni itemuna na mu bona u iswalelezi kwa toho inze a sweli ku lila. Munyanaa hae wa mushimani wa lilimo zee ne, kihona ha naa sa zo mu nata.”
Bo STEPHEN ba li: “Mwanaa luna wa musizana wa lilimo ze 6 ya bizwa Natalie, a bulela kuli, ‘Ne ni si ka uzwa lisale, ne ni li nopile feela!’ Mi ha naa bulela cwalo naa bonahala ku ba ya si na mulatu. Ku tundamena ku latula kwa hae ne ku lu utwisize hahulu butuku kwa lipilu kuli mane lwa fita fa ku lila. Ne lu ziba kuli naa bulela buhata.”
HAIBA mu bashemi, kana mwa utwisisa mo ne ba ikutwezi bashemi ba ba bulezwi mwa litaba za kwa makalelo? Ha mu talimananga ni miinelo ye swana, kana mwa ipuzanga kuli kiñi ze tahisize kuli ku be cwalo—kamba kana mwa nahananga ka za haiba mwa swanela ku kalimela mwanaa mina? Kana ku fosahalile ku kalimela bana ba mina?
KALIMELO KI NTO MAÑI?
Mwa Bibele, linzwi la kalimelo ha lu talusi feela ku fa koto. Ku kalimela, sihulu ku talusa ku fa litaelo, ku luta, ni ku sikulula. Ha ku talusi ku nyandisa mutu kamba ku mu eza ka lunya.—Liproverbia 4:1, 2.
Kalimelo ya bashemi i kona ku bapanywa kwa ku lima simu. Mulimi u lukisanga mubu, ku selaela, ku beya mununo kwa simela, ku si sileleza kwa likokwani ni kwa bucwañi. Simela ha si nze si hula, mulimi u ka tokwa ku si kolela ilikuli si hule hande ka mwa tokwela. Mulimi u lemuhanga kuli ku itusisa ka tokomelo miezezo ye shutana-shutana ku kona ku tahisa kuli simela si hule hande. Ka nzila ye swana, bashemi ni bona ba babalelanga bana ba bona ka linzila ze ñata. Kono ka linako ze ñwi ba kana ba tokwa ku fa kalimelo, yona nto ye swana sina ku kolela simela, ili ku hakulula mikwa ye fosahezi ya bana ba bona inze ba sa li ba banyinyani ni ku ba tusa ku hula hande ka mo ba tokwela bona bashemi. Niteñi, ku kolela ku tokwa ku ezwa ka tokomelo, ha ku si cwalo simela sa kona ku shwa. Ka nzila ye swana, bashemi ba tokwa ku kalimela bana ba bona ka lilato ni ka tokomelo.
Jehova Mulimu ya bulezwi mwa Bibele, u tomela bashemi mutala o munde hahulu mwa taba ye. Kalimelo ya fanga balapeli ba hae ba ba mu utwa ba fa lifasi, ya ba tusanga luli kuli mane ba fitanga fa ku i “tabela.” (Liproverbia 12:1) Mi ba i kumalelanga. (Liproverbia 4:13) Mwa kona ku tusa mwanaa mina ku amuhela kalimelo, ka ku latelela ka tokomelo lika ze taalu za butokwa za itusisanga Mulimu ha kalimela batu: U ezanga (1) ka lilato, (2) ka ku sa tula tikanyo, ni (3) ka ku sa cinca-cinca.
KALIMELO YE EZWA KA LILATO
Kalimelo ya fanga Mulimu i tomile fa lilato mi i ezwanga ka lilato. Bibele i bulela kuli: “Kakuli Muñaa Bupilo u nata [kalimela] ya latwa ki Yena; mwa ezeza ndatahe mutu ku mwana ya olisa.” (Liproverbia 3:12) Ku tuha fo, Jehova, u na ni ‘makeke ni musa, mi ha akufi ku halifa.’ (Exoda 34:6) Kabakaleo, Jehova ha nyandisangi batu kamba ku ba eza ka lunya. Mi ha itusisangi manzwi a maswe, ku tundamena feela ku nyaza, kamba ku itusisa lipulelo ze utwisa butuku ili lika ze kona ku “taba sina mukwale.”—Liproverbia 12:18.
MU TEELEZE
Niti kikuli bashemi ha ba koni ku latelela ka ku tala mutala o petehile wa Jehova wa ku iswala. Ka linako ze ñwi, mu kana mwa fita fa ku ikutwa kuli ha mu sa kona ku zwelapili ku iswala, kono mwa miinelo ye cwalo mu hupulange kuli koto ye fiwa ka bunyemi hañata i banga ye lunya, ye fitelezi, mi ha i petangi mulelo wa yona. Hape, mu lemuhe kuli koto ye fiwa ka bunyemi kamba kabakala ku zwafa haki kalimelo ni kamuta. Kono ki ku tokwa feela buiswalo.
Kwa neku le liñwi, ku fa kalimelo ka lilato ni ka buiswalo, ku kona ku tahisa kuli kalimelo ya mina i pete mulelo wa yona. Ha mu nyakisise mo ne ba ezelize bo George ni bo Nicole, ba bañwi kwa bashemi ba ba bulezwi kwa makalelo a taba ye.
MU LAPELE
Bo George ba li: “Jordan ha sa fitile, na ni bo musalaa ka ne lu nyemile hahulu, kono ne lu bile ni buiswalo ha ne lu nze lu teeleza ku za naa bulela. Bakeñisa kuli ne se li busihu hahulu, lwa lumelelana ku to ikambota za taba yeo habusa kakusasana. Se lu lapela hamoho mi lwa ya kwa ku lobala. Habusa, ne lu bile mwa muinelo o munde wa ku ikambota hande ka ku iketa mi ne lu konile ku tusa mwanaa luna ku utwisisa ze ne lu mu taluseza. Naa itumelezi kuli naa fosize, mi naa ikalabezi kuli u ka latelelanga litaelo za luna za ku mu hanisa ku eza lika ze ñwi. Taba yeo, ne i lu tusize ku lemuha kuli ku matukela ku kalimela mutu inze mu sa nyemile, ku kona ku tahisa kuli kalimelo ye mu fa i si ke ya peta mulelo wa yona. Hañata ha ne lu teelezanga pili, lika ne li banga hande.”
MU AMBOLISANE
Bo Nicole ba li: “Ne ni filikani hahulu ha ne ni boni mwanaa ka wa mushimani mwa naa utwiselize kaizelaa hae butuku ku si na libaka. Ku fita ku mu kalimela ona fo feela, se ni mu bulelela kuli a ye kwa musiyo wa hae kakuli ne ni nyemile hahulu mi ne ni sa koni ku eza katulo ye lukile ka nako yeo. Ha se ni nyemuluhile, se ni mu taluseza kuli mifilifili i maswe ni ku mu taluseza kuli naa utwisize kaizelaa hae butuku. Ku eza cwalo ne ku mu tusize hahulu. Sa ikupela swalelo ku kaizelaa hae, mi a mu kumbata.”
Niti kikuli kalimelo ye nde niha i ka kopanyeleza ku fa koto, kamita i fiwanga ka lilato.
KALIMELO YE EZWA KA TIKANYO
Kamita Jehova u kalimelanga “ka tikanyo.” (Jeremia 30:11; 46:28) U nyakisisanga miinelo kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni lika ze sa konwi ku lemuhiwa ka bunolo. Bashemi ba kona ku mu likanyisa cwañi? Bo Stephen, ba ba bulezwi mwa litaba za kwa makalelo a taba ye, ba talusa kuli: “Nihaike kuli ne lu utwile hahulu butuku kwa lipilu ni ku palelwa ku utwisisa libaka Natalie ha naa tundamezi ku latula kuli naa si ka uzwa lisale, ne lu nahanile kuli naa sa li mwanana.”
Bo Robert, bo muunaa bo Nicole, ni bona ba nyakisisanga miinelo kaufela. Haiba mwanana u fosize, ba kuta-kutelanga ku ipuza kuli: ‘Kana ki lona lwa pili ku eza nto ye, kamba kuli se li mukwa wa hae? Kana mwanana u katezi kamba ha ikutwi hande? Kana mukwa wo, u tiswa ki butata bo buñwi bwa na ni bona?’
Bashemi ba ba eza lika ka tikanyo, hape ba ziba kuli banana ha ba nahani sina batu ba bahulu. Muapositola wa Sikreste Paulusi naa bulezi ka za taba yeo ha naa ñozi kuli: “Ha ne ni li mwanana, ne ni bulela sina mwanana, ne ni nahana sina mwanana.” (1 Makorinte 13:11) Bo Robert ba bulela kuli: “Nto ye ñwi ye ni tusanga ku nga lika ka mo li inezi ni ku ambuka ku nyemanga hahulu, ki ku hupulanga mo ne ni ezezanga lika inze ni sa li mwanana.”
Ki kwa butokwa kuli mu libelele mwanaa mina ku eza lika za kona ku eza luli, kono ka nako ye swana mu si ke mwa mu yemela a fosize kamba ku mu tuhelelanga ha eza lika ze si ka luka. Ka ku nyakisisanga buikoneli bwa mwanaa mina ni miinelo ye miñwi cwalo, mu ka kona ku mu kalimelanga ka swanelo ni ka tikanyo.
KALIMELO YE EZWA KA KU SA CINCA-CINCA
Liñolo la Malaki 3:6 li bulela kuli: “Na, Muñaa Bupilo ha ni fetuhi.” Batanga ba Mulimu ba itingile fa niti yeo, mi ba ikutwa ku silelezwa kabakala zibo yeo. Banana ni bona ba tokwa ku silelezwa ka ku ba kalimelanga ku si na ku cinca-cinca. Haiba likuka za mina li cinca ku likana ni mo mu ikutwela ka nako yeo, mu ka lyanganisa mwanaa mina ni ku mu zwafisa.
Mu hupule kuli Jesu naa ize: “Ha mu li ‘eni,’ i be eni honacwalo, mi ‘awa’ ya mina, i be awa honacwalo.” Manzwi ao a tusa kwa ku uta bana. (Mateu 5:37) Mu si ke mwa bulelelanga bana ba mina kuli mu ka ba fa koto kono inze mu ziba kuli ha mu na ku eza cwalo. Ha mu taluseza mwanaa mina kuli mu ka mu fa koto haiba a ka eza mafosisa a mañwi, mu bone teñi kuli mwa eza ka mo mu sepiselize.
Ku ambolisanga hande, kwa kona ku tusa bashemi ku kalimelanga bana ba bona ka ku sa cinca-cinca. Bo Robert ba li: “Haiba bana ba luna ba ni kolwisa ku lumela taba ye ñwi ye ne ba ba hanisize bo maa bona kuli ba si ke ba i eza, ha ni lemuhanga kuli ki mona mo ba ezelize cwalo, ni ba talusezanga kuli ba eze ka mo ne ba ba taluselize bo maa bona.” Haiba bashemi ba ba ni mibonelo ye shutana fa taba ye ñwi, ba tokwa ku ambolisana ka za teñi kwa mukunda ilikuli ba kone ku eza katulo ka ku lumelelana.
KALIMELO KI YA BUTOKWA HAHULU
Haiba mu kalimela bana ba mina ka ku likanyisa Jehova, ya kalimelanga ka lilato, ka tikanyo ni ka ku sa cinca-cinca, mwa kona ku ba ni buikolwiso bwa kuli buikatazo bo mu eza bu ka tusa bana ba mina. Ketelelo ya mina ye lilato i ka tusa bana ba mina ku hula hande, ku ba batu ba ba itingwa, ni ba ba eza lika ka swanelo. Bibele i bulela kuli: “Luta mwana nzila ya swanezi ku zamaya, niha supala ha na ku i keluha.”—Liproverbia 22:6.
