Kana Bibele ya Hanisa Lipapali za ku Wina Mali?

MAFILIMU a tumile ni ze buhiswa fa tivi, hañata li bonisanga lipapali za ku wina mali—sihulu kwa libaka ko li bapalelwanga—sina papali ye ba ikatulusezanga fateñi batu ba ba buheha, ba ba fumile, ni ba ba ipitezi. Ku si na ku kakanya, babuhi hañata baa ziba kuli lika zeo haki za niti kamba kuli ki za ku ikupulela feela.

Mwa miinelo ye ezahala luli mwa lifasi, batu ba ba na ni miyaho mo ku bapalelwanga lipapali za ku wina mali ba lwanelanga batu ni ba ba lekisa matikiti a ku wina mali, ba ba pecanga mali ka za mo i ka yo felela papali, ni ba ba ezisa njuka fa Intaneti. Buka ye bizwa Internet Gambling i bulela kuli lipapali za ku wina mali, “ki mukwa wo so fumaneha ibatoo ba lifasi kaufela mi u sweli ku yamba sina mulilo wa lubya.” Ka mutala, njuka se li papali ye zibahala hahulu fa tivi ni fa Intaneti. Ka ku ya ka mutende o muñwi, licaziba li akaleza kuli mwa America batu ba ba bapalanga njuka ba ekezehile hahulu mwa likweli ze 18.

Lipapali za ku wina mali li talusizwe kuli ki ku peca masheleñi inze mu sa zibi ze ka zwa mwa lipapali ze bapalwa. Buñata bwa batu ba nahana kuli ha ku na ze fosahezi haiba masheleñi e ba wina a zwa ku mucobi wa njuka kamba haiba mutu ya bapala lipapali za ku wina mali ha ngongwelwi ki papali yeo. Mane buka ya New Catholic Encyclopedia i bulela kuli lipapali za ku wina mali “ha li si ka fosahala konji haiba ku bapala lipapali zeo ku palelwisa mutu ku peta buikalabelo bwa hae.” Nihakulicwalo, mwa buka yeo, ha ku na litaba za mwa Mañolo ze lumelelana ni mubonelo wo. Kacwalo, Mukreste u swanela ku nga cwañi taba ye? Kana Bibele ya yemela kamba ku hanisa lipapali za ku wina mali?

Mu lemuhe kuli Mañolo A Kenile haa buleli ka ku nonga ka za lipapali za ku wina mali. Kono fo ha ku talusi kuli Bibele ha i si ka bulela se siñwi fa taba ye. Mwa sibaka sa ku toma milao fa nto ni nto, Bibele i lu susueza kuli lu “utwiseze se si latwa ki Mulena.” (Maefese 5:17) Caziba yo muñwi wa Bibele wa libizo la E. W. Bullinger u bulela kuli linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “mu utwiseze” li talusa “zibo ye fumanwi ka ku yeya fa taba.” Kacwalo Mukreste u kona ku utwiseza tato ya Mulimu fa taba ye ka ku yeya likuka za Bibele ze ama lipapali za ku wina mali. Ha mu nze mu bala Mañolo a mwa Bibele a bonisizwe mwa taba ye mwatasi, mwa kona ku ipuza kuli: ‘Kana lipapali za ku wina mali za lumelelana ni liñolo le? Linzwi la Mulimu li bonisa kuli tato ya Mulimu ki ifi fa taba ye?’

Ku Pumiwa Kuli mu ka ba ni Litohonolo

Lipapali za ku wina mali li ama ku peca masheleñi inze mu sa zibi ze ka zwa mwa lipapali ze bapalwa, ka ku lumela kuli mu ka ba ni litohonolo—ili maata a sa zibahali a ngiwa kuli a tahisa kuli lika li ikezahalele—maata ao a sebeza hande sihulu ha ku itusiswa masheleñi kwa ku peca. Ka mutala, linombolo ze ñwi ze sepiwa za ketiwanga ku itusiswa  kwa matikiti a lipapali za ku wina mali; manzwi a mañwi ha bulelwangi mwahalaa babapali ba papali ya mah-jongg (mufuta wa papali ya ku wina mali ya kwa China), mi ha ba bapalanga papali yeo ba futelanga moya fa ka nto ka kañwi ke ba itusisanga kwa ku bapala papali ya njuka. Ki kabakalañi ha ba ezanga lika zeo kaufela? Babapali ba lipapali za ku wina mali hañata ba nahananga kuli tohonolo i ka ba tusa kamba mane i ka tahisa kuli lika ze ikezahalela feela li ba winise.

Kana ku lukile kuli mubapali a lumele mwa litohonolo? Batu ba bañwi mwa Isilaele ne ba ikutwa kuli ku lukile ku lumela cwalo. Ne ba lumela kuli tumelo mwa litohonolo ne i kona ku ba fumanisa sifumu. Jehova naa ikutwile cwañi fa taba yeo? Ka ku itusisa Mupolofita Isaya, Mulimu na ba bulelezi kuli: “Ku ta ba ni fapano ni mina ba ba ni hana, ba ba limbulula Sione, lilundu la ka le li kenile, mi ba lapela Gadi ni Meni, ili milimu ya litohonolo ni bumai.” (Isaya 65:11, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Mulimu u nga mutu ya lumela mwa litohonolo kuli u lapela maswaniso mi ku eza cwalo ha ku swalisani ni bulapeli bwa niti. Ku lumela mwa litohonolo ku bonisa kuli mu sepile maata a ku ikupulela feela isiñi Mulimu wa niti. Ha lu swaneli ku nahana kuli Mulimu u cincize mwa ngela taba ya ku lumela mwa litohonolo.

Mo I Winelwa Mipuzo

Ibe kuli ba peca ka ku itusisa Intaneti, ba leka matikiti a lipapali za ku wina mali, ba peca ka za mo i ka yo felela papali kamba ba bapala lipapali za ku wina mali kwa sibaka ko li bapalelwanga, babapali hañata ba itibazanga ko ku zwanga mupuzo wo ba bata ku wina. Ku bapala lipapali za ku wina mali kwa shutana ni ku eza pisinisi ye sepeha kamba ku leka sika, kakuli mutu ya bapala lipapali za ku wina mali u libelela ku wina mali e ba latehelwa babapali ba bañwi. * Kopano ye ñwi ye bizwa Canada’s Centre for Addiction and Mental Health i bulela kuli, “Kuli mutu a li muñwi a fume ka ku wina mali a mañata kwa matikiti a lipapali za ku wina mali, batu ba ba eza bolule-lule ba swanela ku latehelwa ki masheleñi a bona!” Ki lifi likuka za mwa Bibele ze kona ku tusa Mukreste ku utwisisa mwa ikutwela Mulimu fa taba ye?

Mulao wa mafelelezo kwa Milao ye Lishumi ye ne filwe kwa Maisilaele ne u bulela kuli: “U si ke wa lakaza musalaa hae, nihaiba mutangaa hae wa muuna  kamba wa musali, nihaiba komu ya hae, nihaiba mbongolo ya hae, nihaiba nto kamukana ya wahenu.” (Exoda 20:17) Ku lakaza lika za wahabo mutu ze cwale ka maluwo a hae, sifumu, ni masheleñi a hae, ne li sibi se situna, ili se ne si beilwe hamoho ni ku lakaza musalaa hae. Hasamulaho wa lilimo ze myanda-nda, muapositola Paulusi naa kutezi ku bulelela Bakreste taelo yeo kuli: “U si ke wa lakaza.” (Maroma 7:7) Kana Mukreste naa ka kena mwa mulatu wa ku lakaza haiba a bata ku wina za latehezwi yo muñwi?

Muñoli wa libizo la J. Phillip Vogel naa ñozi kuli, “Ibe kuli [babapali ba lipapali za ku wina mali ba bañata] ba lumela kamba ba hana, ba si ka bapala kale lipapali za ku wina mali, ba ikolwisanga kuli ba kona ku wina masheleñi a mañata ka ku itusisa feela masheleñi a manyinyani.” Babapali ba lipapali za ku wina mali ba ba cwalo ba lolanga kuli ba ka fuma hahulu ka bunolo ba sa bapala feela nihaiba hañwi. Kaniti, ku nahana cwalo ha ku lumelelani ni kelezo ya Bibele ya kuli Mukreste a “sebeze ka taata, a eze ze nde ka mazoho a hae, kuli a be ni saa ka tusa ya tokwile.” (Maefese 4:28) Mi muapositola Paulusi naa bulezi ka ku nonga kuli: “Mutu haa sa lati ku sebeza, hape a si ke a ca.” Hape na ekelize kuli: “Ba ce buhobe bwa bona luli.” (2 Matesalonika 3:10, 12) Kono kana lipapali za ku wina mali za kona ku ngiwa kuli ki musebezi wo munde?

Nihaike kuli lipapali za ku wina mali li tokwa tundamo, masheleñi a kona ku fiwa mutu sina mupuzo ha koni ku ngiwa sina a belekezwi kamba a filwe kabakala musebezi wa ezize. Mwa lipapali za ku wina mali, ku peca masheleñi ku eziwanga ka ku itinga fa ku ikezahalela feela kwa lika, mi ni ku wina ku itingile fa sepo ya kuli lika li ka ba hande. Ka bukuswani, ba ba bapalanga lipapali za ku wina mali ba batanga ku fumana ze ba si ka belekela. Kono Bakreste ba niti ba susuezwa ku fumana masheleñi ka ku sebeza ka busepahali. Mulena Salumoni ya butali naa ñozi kuli: “Ku mutu, se sinde ki ku ca, ni ku nwa, ni ku tabisa pilu ya hae ka bunde bwa misebezi ya hae.” Mi naa ekelize kuli: “Ki mo li lu fezi lizoho la Mulimu.” (Muekelesia 2:24) Kaniti, batanga ba Mulimu ha ba batangi masheleñi ka linzila za bupumi kono ba sepanga kuli Mulimu u ka ba fa tabo ni ku ba fuyaula.

“Malaba” E lu Swanela ku Tokolomoha

Nihaike kuli mubapali wa wina, ne ku ka ba hande kuli a nyakisise bumaswe bo bu banga teñi hamulaho wa nako bwa ku bapala lipapali za ku wina mali isiñi feela bunde bwa ku wina bwa utwa ka nakonyana. Liñolo la Liproverbia 20:21 li li, “Sanda se si fumanwa ka ku ikambelela, ha si na ku tiya mwa mafelelezo.” Buñata bwa batu ba ba winanga mali ka ku itusisa matikiti a lipapali za ku wina mali ni ba bañwi feela ba ba bapalanga lipapali za ku wina mali ba inyazanga kamba ku swaba kuli sifumu se ne ba winile ne si si ka ba tahiseza tabo. Neikaba hande hahulu ku utwa kelezo ya ku sa ‘sepa bufumu bo bu sa tiyi; kono lu sepe Mulimu ya lu fanga linto kaufela ka buñata kuli lu li tabele.’—1 Timotea 6:17.

Kwandaa ku wina ni ku luza mwa lipapali za ku wina mali, lipapali zeo li lubeta. Linzwi la Mulimu li bulela kuli: “Ba ba lata ku fuma ba wela mwa miliko ni mwa malaba, ni mwa litakazo ze ñata ze sa utwahali, ze sinya, ze tibiseza batu mwa ku yo sinyeha ni ku latehelela.” (1 Timotea 6:9) Malaba a lukiselizwe ku swasa ya teilwe. Buñata bwa batu ba ba pecanga feela masheleñi a manyinyani kamba ba ba likanga ka linako li sikai feela ku bapala lipapali za ku wina mali, ba ipumananga kuli ba swasehile mi ha ba sa kona ku ikayutula kwa ku ngongwelwa ki lipapali zeo. Lipapali za ku wina mali li zwisisize batu misebezi, li tisize matata mwahalaa balatiwa, ni ku shandaula mabasi.

Hamulaho wa ku nyakisisa mañolo a mañata a mwa Bibele a ama kwa lipapali za ku wina mali, kana mwa utwisisa tato ya Mulimu ka za taba ye? Muapositola Paulusi naa susuelize Bakreste sina yena, ha naa ñozi kuli: “Mu si ke mwa ya ka ku likanyisa lifasi le; kono mu fetuhe ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya mina, kuli mu lemuhe se si latwa ki Mulimu kana ki sifi, se sinde, se si kateleha, se si petehile.” (Maroma 12:2) Mukreste u swanela ku etelelwa ki tato ya Mulimu, isiñi mibonelo ya batu. Ka ku ba “Mulimu ya tabile,” Jehova u bata kuli lu ikole bupilo bo bu si na matata a tiswa ki malaba a lipapali za ku wina mali.—1 Timotea 1:11, NW.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 23]

Batanga ba Mulimu ba fumana masheleñi ka ku sebeza ka busepahali.

[Mbokisi fa likepe 22]

Munyaka wa ku Wina

Kana mutu ha ba ni mukwa wa ku bapalanga lipapali za ku wina mali, wa kona ku ngongwelwa ki lipapali zeo? Ka ku ya ka likalabo za ku wina ni ku luza ze ne ba file babapali ba lipapali za ku wina mali, dokota wa libizo la Hans Breiter, naa bulezi kuli, “Masheleñi e ba winanga babapali ba lipapali za ku wina mali a tahisanga kuli booko bwa bona bu sebeze sina booko bwa mutu ya ngongwezwi ki milyani ye kola ha sa zo itusisa mulyani o kola.”

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Babapali ba lipapali za ku wina mali, ba sepanga ku wina masheleñi a bomañi?