Kana Mwa Swanela ku Sepahala ka Nako Kaufela?

MAÑI ni mañi wa sepahalanga ka linako ze ñwi; mwendi mane ba bañata ba sepahalanga ka linako ze ñata. Kono ki batu ba bakai be mu ziba ba ba sweli ku lika ka taata ku sepahala ka nako kaufela?

Kacenu, ku sa sepahala ku atile mwa likalulo ze ñata za bupilo. Nihakulicwalo, mubonelo wa Mulimu ka za busepahali wa zibahala hande. Ka mutala batu ba bañata ba ziba hande manzwi a fumaneha mwa mulao wa bu 8 kwa Milao ye Lishumi a li: “U si ke wa uzwa.” (Exoda 20:15) Kono ba bañata ba ikutwa kuli ka linako ze ñwi miinelo ya kona ku lumeleza mutu ku uzwa kamba ku sa sepahala. Ha lu nyakisiseñi mitala ye milalu ya busholi bo bu ngiwa hahulu kuli ha bu si ka fosahala.

Kana ku Uzwa ku Lukile Mutu ha li Mubotana?

Likwambuyu la muuso wa Roma ne li bulezi kuli: “Bubotana sihulu ki bona bo bu tahisa bukebenga.” Mubotana u kona ku ikutwa kuli ha ku si ka fosahala ha uzwa. Ba ba mu bona ba kona ku lumelelana ni maikuto a hae. Jesu na ngile cwañi taba ye? Na li ya mufelañeke hahulu ha na sebelisananga ni batu ba ne ba tokwile. “A ba utwela butuku.” (Mateu 9:36) Niteñi, a li ku ba a yemele busholi mwa miinelo ifi kamba ifi. Kono cwale mubotana u swanela ku ezañi?

Mulimu u bonisanga mufelañeke kwa batu ba ba satalala ku mu utwa, mi u ka fuyaula buikatazo bwa bona kuli ba fumane ze ba tokwa. (Samu 37:25) Bibele i sepisa kuli: “Muñaa Bupilo haa lumeli kuli moya wa ya na ni niti u tokwe zoo ka pila, kono u hana ku ndomaeta kwa ya maswe.” (Liproverbia 10:3) Kana mubotana wa kona ku sepa manzwi ao? Bo Victorine ba kozwi manzwi ao.

Bo Victorine ki limbelwa ba ba na ni bana ba ketalizoho ba ba swanela ku kena sikolo, mi lika li ba tatafalezi. Ba pila mwa naha ye shebile mo ba sa fumani hande lituso za mali kwa muuso. Batu mwa naha yeo hañata ba pila ka ku ipyanga, mwa libaka mo ba kona ku uzwa lika ka bunolo. Kono bo Victorine ha ba uzwangi. Kono ka ku ba batu ba ba sepahala, bo Victorine ba satalalanga ku fumana za ku ipilisa ka zona ka ku lekisa lika mwa makululu. Ki kabakalañi ha ba zwelapili ku sepahala?

Ba bulela kuli: “Sa pili ni lumela kuli Mulimu wa sepahala ni kuli u ka sepahala ha nze a sebelisana ni na haiba ni mu likanyisa. Sa bubeli, bana ba ka ba kona feela ku ituta busepahali ha ba ni bona inge ni sepahala.”

 Ba pila cwañi? Ba bulela kuli: “Lu na ni lico, liapalo, ni makundamo. Niteñi, ku bile ni linako ze ñwi ha ne ni kupanga tuso kwa balikani, inge cwalo ku lifela lisinyehelo za ka sipundumukela za likalafo. Kamita na fiwanga lituso ze ni kupanga. Kabakalañi? Kabakala kuli balikani ba ka ba ziba kuli ni talusize miinelo ya ka ka busepahali mi ha ni kupangi ze ñata ku fita ze ni tokwa.

“Bana ba ka ba hula ka busepahali. Cwanoñu fa, musali ya pila mabapa ni luna na boni masheleñi fa tafule ya luna mi a ni buza ka za haiba bana ba ka ne ba si ke banga masheleñi ao. Na si ka utwisisa ha ne ni mu bulelezi kuli bana ba ka ha ba koni ku eza cwalo. Musali yo a lika bana ba ka inge ni sa zibi. Luna lu sa zibi, a beya masheleñi a mabeli a ma-100-franc mwa ndu ya luna fa na kona ku fumanwa ka bunolo ki banana. Habusa ha na tile, na komokile ha na tiloo bona kuli masheleñi ao na sa li teñi fa naa siile. Ku ba ni bana ba ba sepahala ki ko kunde hahulu ku fita ku ba ni lika ze ñata za kwa mubili.”

“Mañi ni Mañi wa Uzwanga”

Ku uzwa lika kwa mubeleko ku atile hahulu. Kabakaleo, batu ba bañata ba ikutwa kuli, “Mañi ni mañi wa uzwanga, na kiñi se si ka ni palelwisa?” Kono Bibele i bulela kuli: “U si ke wa yembulukela kwa batu ba bañata ku yoo eza ze si ka luka.” (Exoda 23:2) Bo Victoire ba mamezi kelezo ye. Kana ku na ni ze nde ze ba fumani?

Ha ne ba na ni lilimo ze 19, bo Victoire ne ba keni musebezi mwa kampani ye panga mafula. Hamulaho wa nakonyana, ba lemuha kuli basali ba 40 ba ne ba beleka mwa kampani yeo ne ba itusisanga lizuma za bona ku uzwa bubeke bwa nzalu mwa fakitori. Kwa mafelelezo a sunda ni sunda, ne ba lekisanga bubeke bo ka masheleñi a likana tuwelo ya mazazi a malalu ku isa ku a mane. Bo Victoire ba talusa kuli: “Ka mo ne ku inezi feela, mañi ni mañi na uzwanga. Ne ba libelela kuli ni na ni ka uzwa, kono ne ni hanile, ka ku ba taluseza kuli ni pila ka busepahali. Ne ba ni sheununanga, ni ku bulela kuli na icawisa ze nde.

“Zazi le liñwi ha ne lu zwa mwa fakitori, muzamaisi wa kampani a taha ka ku sa libelela. A tatuba mwa sizuma sa mañi ni mañi mi a fumana bubeke bwa nzalu mwa lizuma zeo kaufela kwandaa sa ka. Kaufela ba ne ba swelwi ne ba ka zwisiwa musebezi hona fo feela kamba ku sebeza lisunda ze peli ba sa holi. Mwahalaa lisunda ze peli zeo, basali bao ne ba kozwi kuli ne ni sa icawisi.”

“Tohonolo ha I wa U I Nope”

Mu ikutwanga cwañi ha mu fumana nto ya butokwa ya latehisize mutu yo muñwi? Ba bañata ba ikutwanga kuli nto yeo se li ya bona, mi ha ba nahanangi za ku kutisa nto yeo ku muñaa yona. Ba na ni moya wa kuli “tohonolo ha i wa u i nope.” Ba bañata ba kona ku ikutwa kuli ha ku na se si fosahezi ku sa kutisa nto ye nopilwe ku muñaa yona. Ba fanga libaka la kuli, esi mane muñaa nto ye ki kale a i libala. Ba bañwi ba bulela kuli haki bona ba ba swanela ku bata muñaa yona—mi ba li ki ku ipa musebezi.

Mulimu u nga cwañi taba ye? Deuteronoma 22:1-3 i bonisa kuli mutu ya na nopa nto ye ñwi na sa swaneli ku ipulukela nto yeo kono na swanela ku i buluka feela ku fitela ‘muñaa yona ha ka taha a ibata, a mu fe yona.’ (Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Haiba mutu u nopile nto ye ñwi ni ku kutumana feela, mutu yo na ka bulelwa kuli ki lisholi. (Exoda 22:9) Kana mulao wo u sa sebeza ni kacenu? Bo Christine ba kozwi kuli mulao wo u sa sebeza.

Bo Christine ki bazamaisi ba sikolo se si si sa muuso. Zazi le li ñwi la Bulalu, ne ba hozi mali a bona a ka kweli. Bo Christine ne ba tamile mali a bona ni ku a soñeta mwa mukotana wa bona sina mo ba ezezanga ba bañata kwa Wiko wa Africa. Kiha ba yemisa mutututu mi ba kwela ni ku akufela kwa mikopano. Ha se ba fitile, ba kwakwata mali mwa mukotana wa bona kuli ba life mumatisi wa mutututu. Libunda la masheleñi a bona la wela fafasi ba sa lemuhi bakeñisa kuli ne li mwa lififi.

Hamulaho wa mizuzu, Blaise wa lilimo ze 19, ili ya sa pili mwa sibaka seo a taha. Na lumelelani ni mulikanaa hae kuli ba to kopanela kwa mukopano o ne ba ka fumaneha ku ona bo Christine. A  bona libunda la masheleñi mi a li nopa ni ku li longa mwa pokoto ya hae. Mukopano ha se u felile, a zibisa mulikanaa hae kuli u nopile nto ye ñwi fande ni kuli mutu ya latehisize nto yeo wa kona ku mu lizeza luwaile ni ku punda za latehisize.

Bo Christine ha se ba fitile kwa ndu manzibwana, ne ba mbwetukile ha ne ba lemuhile kuli masheleñi a bona a ka kweli na tondahala. Hamulaho wa sunda, ha ne ba taluselize balikani ba bona bo Josephine kuli ne ba latehisize masheleñi, bo Josephine ba ba taluseza kuli kwa mikopano ne ku na ni muenyi ya na nopile nto ye ñwi. Bo Christine ba lizeza Blaise luwaile ni ku punda masheleñi a ne ba latehisize. Ne ba tabile hahulu Blaise ha na ba kutiselize masheleñi. Blaise yena na ikutwile cwañi? Na bulukile masheleñi ao sunda mukatumbi, kono na bulezi kuli, “Tabo ye ne ni ikutwile ha ne ni kutisize masheleñi ki ye tuna ku fita ha ne ni a bulukile.”

Libaka ha ba Satalala ku Sepahala ka Nako Kaufela

Bo Victorine, bo Victoire, ni Blaise ba pila mwa libaka ze shutana mi ha ba zibani. Kaufelaa bona ki Lipaki za Jehova, ba ba yemela se i bulela Bibele ka za busepahali. Ba libelela ku bona sepiso ya Mulimu ka za lifasi le li nca ha i ka talelezwa, ye li: “Ka sepiso ya hae, lu talimezi lihalimu le linca, ni lifasi le linca, mo ku yahile ku Luka.” Batu kaufela ba ba ka pila ka nako yeo ba ka ba ba lukile—ni ba ba sepahala.—2 Pitrosi 3:13.

Bo Victorine ha ba sepi ka ku tala kuli muinelo wa bona wa za masheleñi u ka ba hande ku fitela Mulimu a ka tahisa licinceho. Nihakulicwalo, ba na ni swalisano ye tiile ni Mulimu, ili nto ye sa koni ku lekiwa ka masheleñi. Bana ba bona ba sepahala mi ba na ni mikwa ye minde. La Sunda ni la Sunda ba talanga tabo ha ba taluseza batu ba ba yahile ni bona ka za bunde bwa Mulimu ni ku talusa mo Mulimu a ka alabela “kaufela ba ba mu lapela ka ku eza niti” ni mwa ka babalelela “kamukana ba ba mu lata.”—Samu 145:7, 18, 20.

Hamulaho wa nako, bo Victoire ba tuhela musebezi mwa kampani ye panga mafula. Ba kalisa pisinisi ya fa musika ya ku lekisanga garri (ili mufuta wa lico ze pangilwe fa mwanja). Batu ba bañata ne ba ba njombololanga bakeñisa busepahali bwa bona. Mane se ba fukuza kwa nako ye ne ba tandanga fa musika ni ku tanda nako ye ñata kwa ku taluseza ba bañwi ka za sepo ya ku pila mwa lifasi le li si na batu ba ba sa sepahali. Hamulaho wa nako, ba nyalwa, mi bona ni bo muunaa bona se ba sebeza sina likombwa za nako kaufela.

Bo Christine ne ba latehiselize masheleñi a bona fapilaa Ndu ya Mubuso ya Lipaki za Jehova. Blaise na ziba ba sikai ku ba ne ba tile kwa mikopano, kono na ziba kuli ki mizwale ni likaizeli za hae za Sikreste, ili ba ba satalala ku sepahala ka nako kaufela.

Ki batu ba bakai be mu ziba ba ba satalala ku sepahala ka nako kaufela? Ha mu nahane feela ku ba mwahalaa batu ba 50, 100, kamba ba 200 ba ba sepahala. Lipaki za Jehova ba ikutwanga tabo kwa Mandu a bona a Mubuso ka ku ba mwahalaa batu ba ba sepahala. Mwa kona ku yo fumaneha kwateñi kuli mu yo zibana hande ni bona.

[Manzwi a fa likepe 11]

“Ku ba ni bana ba ba sepahala ki ko kunde hahulu ku fita ku ba ni lika ze ñata za kwa mubili.”—BO VICTORINE

[Mbokisi fa likepe 13]

Kana Liproverbia 6:30 I Bonisa Kuli ku Uzwa ha ku si ka Fosahala?

Liproverbia 6:30 ili: “Batu ha ba latuli mulatu wa muuna wa lisholi, ya uzwa, kuli a kulise mba ya hae kabakala tala.” Kana taba ye i bonisa kuli ku uzwa ha ku si ka fosahala? Kutokwa ni hanyinyani. Taba ye i bonisa kuli Mulimu u sa mu bala kuli ki lisholi mi u ka ikalabela kabakala mulatu wa hae. Timana ye tatama ili: “Ha ka swalwa, u ka lifa lika ze 7, ka si li siñwi saa uzwize, mane a life ka tutu ye mwa ndu ya hae kaufela.” (Liproverbia 6:31) Nihaike kuli busholi bwa mutu ya uzwa bakeñisa tala mwendi ha bu swani ni bwa mutu ya uzwa ka libaka la mukwañuli kamba ya na ni mulelo wa ku holofaza mutu ya uzweza, nihakulicwalo lisholi ya uzwa bakeñisa tala u swanela ku “lifa” mulatu. Batu ba ba bata ku shemubiwa ki Mulimu ha ba lukeli ku uzwa mwa miinelo ifi kamba ifi.