1. Ki likezahalo mañi zenebile teñi ka silimo sa 66 C.E.? (Mubone siswaniso sesi fahalimu.)

MUNGE kuli mu Mukreste yanaapila mwa Jerusalema ka silimo sa 66 C.E. Kunani lika zeñata zene sweli kuezahala. Mubusisi wa Siroma yabizwa Florus naauzwize litalenta ze 17 mwa sibulukelo sa mwa tempele. Majuda kapili-pili ba filikana hahulu, mi babulaya masole babañata ba Siroma, ni kuzibahaza kuli habasabusiwa ki Maroma. Kono Maroma banga muhato kapili-pili. Mwa likweli zetaalu, masole ba 30,000 bane baetelezwi ki Cestius Gallus nebabeile Jerusalema mwahali. Bakwenuheli ba Sijuda nebaipatile mwa sibaka sesi tiile sa mwa tempele, kono Masole ba Siroma baatumela kwa limota la kwande a tempele ni kulika kukena mwahali. Mutu kaufela yanaali mwa muleneñi akenelwa ki sabo. Nemukaikutwa cwañi hanemukabona lika zeo kaufela?

2. Bakreste nebatokwa kuezañi hanebaboni mpi ya Siroma inze ipotolohile muleneñi, mi nto yeo neikonahalile cwañi?

² Lilimo-lilimo kwamulaho pili kezahalo yeo isika ezahala  kale, Jesu naalemusize balutiwa bahae ka za kezahalo yeo, mi naabalaezi kuli: “Ha mu ka bona Jerusalema u potolohilwe ki limpi ze bandamezi, mu zibe kuli ku sinyeha kwa hae ku fakaufi. Mi ba ba li mwa Judea ba kale ku sabela kwa malundu, ba ba li mwa Jerusalema ba zwe mwateñi, mi ba ba li mwa mahae ba si ke ba kena mwa Jerusalema.” (Luka 21:20, 21) Nekukakonahala cwañi kuli balutiwa bao balatelele taelo ya Jesu ya kuzwa mwa Jerusalema, haili fo muleneñi neupotolohilwe ki masole? Nekuezahezi nto yeñwi yekomokisa. Mpi ya Maroma neizwile mwa Jerusalema ka sipundumukela! Sina mwanaabulelezi Jesu, twaniso yeo ‘neifukulizwe.’ (Mat. 24:22) Mpi yeo haseiile, cwale neli kolo ya kuli balutiwa bautwe taelo ya Jesu ya kusabela kwa malundu hamoho ni Bakreste babañwi babasepahala. * Hasamulaho, ka silimo sa 70 C.E., mpi yenca ya Maroma neikutezi kwa Jerusalema. Ka nako yeo, nebasinyize muleneñi wo. Kono mutu kaufela yanaamamezi litaelo za Jesu, naapilisizwe.

3. Ki miinelo mañi yeswana ni yenebile teñi mwa Jerusalema, yebatuha batalimana ni yona Bakreste, mi lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Temuso ni litaelo za Jesu lisa sebeza ni mwa linako zaluna. Hona cwale-cwale fa, lukaba mwa muinelo oswana ni one ubile teñi mwa Jerusalema. Jesu naabulezi za likezahalo zene ezahezi mwa linako za baapositola kuli ataluse ka za lika zekaezahala “ñalelwa yetuna” haikakalisa. (Mat. 24:3, 21, 29) Sina feela hanekunani Bakreste babasepahala bane bapunyuhile, muleneñi wa Jerusalema haneusinyizwe, kukaba ni “buñata bo butuna” bwa batu babakapunyuha kozi yetuna yekaezahala mwa lifasi kaufela. (Mubale Sinulo 7:9, 13, 14.) Ki kwabutokwa kuli luutwisise zeibulela Bibele ka za likezahalo zekaezahala kwapili. Libaka? Kakuli bupilo bwaluna buitingile fa kuutwisisa likezahalo zeo. Kacwalo, halunyakisiseñi ka mo likezahalo zeo, likona kuluamela kabutu.

4. Ñalelwa yetuna ikakalisa cwañi?

⁴ Ñalelwa yetuna ikakalisa cwañi? Ikakalisa ka kuyundiswa kwa bulapeli kaufela bwa buhata. Mwa Bibele, bulapeli bwa buhata bubizwa “Babilona yo Mutuna, mahe mahule.” (Sin. 17:5-7) Ki kabakalañi bulapeli bwa buhata habubizwa kuli ki lihule? Kakuli baeteleli ba bulapeli bo, bazwezipili kusasepahala ku Mulimu. Mwa sibaka sa kutusa Jesu ni Mubuso wahae ka busepahali, batusize lipuso za batu mi habasika isa pilu kwa lituto za mwa Bibele ka mulelo wa kuli bakukueze lipuso za naha. Bulapeli bwabona habusika kena, sina mobukenezi bulapeli bwa Bakreste babatozizwe. (2 Makor. 11:2; Jak. 1:27; Sin. 14:4) Ki mañi yaka sinya Babilona Yomutuna? Jehova ukatahisa kuli “manaka a lishumi” a “sibatana sa mubala wa bufubelu bo bu tona,” a “pete muhupulo wa hae.” “Sibatana sa mubala wa bufubelu bo bu tona” siyemela Katengo ka Silikani sa Linaha za Lifasi (UN), mi “manaka a lishumi” ayemela mibuso yemaata yetusana ni katengo kao.—Mubale Sinulo 17:3, 16-18.

5, 6. Ki kabakalañi halukona kubulela kuli haki batu kaufela baba mwa bulapeli bwa buhata babakabuilawa ka nako ya kusinyiwa kwa Babilona Yomutuna?

⁵ Kana batu kaufela baba mwa bulapeli bwa buhata bakabulaiwa Babilona Yomutuna hakasinyiwa? Batili. Jehova naasusumelize mupolofita Zakaria kuli añole za lika zekaezahala kwapili. Mutu yomuñwi yanaabanga mwa bulapeli bwa buhata  ukabulela kuli: “‘Ha ni mupolofita na, ni mulimi wa mubu; kakuli ne ni lekilwe ki mutu ni sa li yo munyinyani.’ Yo muñwi haa ka li ku yena: ‘Cwale ku holofala kwa mazoho a hao ki kwañi?’ U ka li: ‘Ni holofalezi mwa ndu ya balikani ba ka.’” (Zak. 13:4-6) Mane nihaiba bona baeteleli babulapeli bakaipumisa kuli nebasi balapeli mi bakahana kuli nebali kalulo ya bulapeli bwa buhata bo.

⁶ Ki sika mañi sesika ezahala kwa batu ba Mulimu ka nako yeo? Jesu utalusa kuli: “Mane kabesi kuli mazazi ao a ka fukuzwa, kabe ha ku na ya naa ka piliswa, kono kabakala baketiwa, mazazi ao a ka fukuzwa.” (Mat. 24:22) Mwa linako za baapositola, ñalelwa ya mwa Jerusalema ‘neifukulizwe. ’Nto yeo neifile “baketiwa,” bona Bakreste babatozizwe kolo ya kubaleha mwa Jerusalema. Ka kuswana, kakulo yapili ya ñalelwa yetuna ika “fukuzwa” kabakala “baketiwa.” Mibuso yemaata ye yemelwa ki “manaka a lishumi,” haina kulumelezwa kuyundisa batu ba Mulimu. Kono kukaba ni nakonyana ya kozo twaniso yapili haseifelile.

7, 8. Ki kolo mañi yekaba teñi hamulaho wa kusinyiwa kwa bulapeli bwa buhata, mi batu ba Mulimu bakashutana cwañi ni batu kaufela ka nako yeo?

⁷ Ki sika mañi sesika ezahala hamulaho wa kusinyiwa kwa likopano za bulapeli bwa buhata? Ikaba nako ya kubonisa luli ze mwa lipilu zaluna. Ka nako yeo, batu babañata bakabata kuli basilelezwe ni kutusiwa ki likopano za batu, ze swanisezwa ki “macwe a mwa malundu.” (Sin. 6:15-17) Kono batu ba Jehova, bakabata kusilelezwa ki yena. Ñalelwa hane ‘ifukulizwe’ mwa linako za baapositola, yeo nesi nako ya kuli Majuda kaufela bacince ni kuba Bakreste kapili-pili. Kono yeo, neli nako ya kuli batu kaufela bane bali Bakreste bazwe mwa Jerusalema sina feela mwanaalaelezi Jesu. Ka nzila yeswana, kwapili, ñalelwa yetuna haika “fukuzwa,” halukoni kulibelela kuli batu babañata bakacinca kapili-pili ni kuba Bakreste baniti. Kono yeo, ikaba kolo yende yakuli balapeli kaufela baniti babonise kuli balata Jehova ni kuli batabela kutusa babatozizwe.—Mat. 25:34-40.

⁸ Haluzibi luli zekaezahala ka nako yeo ya tiko. Nihakulicwalo, lulibelela kuli bupilo habuna kuba bobubunolo ka nako yeo, mi lukatokwa kueza buitomboli. Mwa linako za baapositola, Bakreste nebatokwa kusiya mandu abona ni kutiyela miinelo yemiñwi yetaata ilikuli bapiliswe. (Mare. 13:15-18) Luswanela kuipuza kuli: ‘Kana niitukiselize kusiya lika za kwa mubili? Kana natabela kueza nto ifi kamba ifi ilikuli nizwelepili kusepahala ku Jehova?’ Munahane feela taba yeo! Ka nako yeo, ki luna feela babaka lapela Jehova kusina taba ni zekaezahala, sina feela monekubezi ku mupolofita Daniele.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Ki lushango mañi lobakashaela batu ba Mulimu ka nako ya ñalelwa yetuna? (b) Lila za batu ba Mulimu likaanga muhato mañi?

⁹ Nako ya ñalelwa yetuna haina kuba nako ya kukutaza “taba ye nde ye ya Mubuso.” Nako ya kukutaza lushango lo ikabe ifelile. Mi nako ya “mafelelezo” ikabe itile! (Mat. 24:14) Batu ba Mulimu bakashaela ka bundume lushango lolumaata lwa katulo loluka ama batu kaufela. Mwendi lushango lo, ikaba lwakuli lifasi lelimaswe la Satani lituha liyundiswa. Bibele ibapanya lushango lo, kwa macwe a matuna a pula haibulela kuli: “Macwe a matuna a pula, aa na ni bukiti bo bu bato likana ni talenta i liñwi le liñwi ni le liñwi, a wela batu ku zwa kwa lihalimu, mi batu ba nyefula  Mulimu kabakala koto ya macwe a pula, bakeñisa kuli koto yeo ne li ye tuna hahulu.”—Sin. 16:21.

¹⁰ Lila zaluna likautwa lushango lolumaata lo. Jehova naasusumelize mupolofita Ezekiele kutalusa muhato osikaanga sikwata sa macaba sesi bulezwi mwa Bibele kuli ki Gogo wa kwa Magogo, hanaaize: “Mulena Muñaa Bupilo sa bulela ki se, u li: ‘Ka lizazi lani, litaba li ka taha mwa pilu ya hao, mi u ka lela mulelo o maswe; mi fo, u ka li: “Ni ka yo kambamela mwa naha ya minzi ye si na makwakwa, ni tulukele batu ba ba iketile, ba ba yahile mwa minzi ye si na lipakiso ni likwalo.” Kuyo hapa, ku yo lobela mbuya; ku isa lizoho la hao ku lwanisa matota aa zusizwe, aa yahilwe ki batu cwale; ku lwanisa sicaba se si kopani sa ba ba zwile mwa macaba a mañata, ba ba na ni mitapi ni bufumu, ba ba yahile mwa pilu ya lifasi.’” (Ezek. 38:10-12) Batu ba Mulimu bakashutana ni batu babañwi kaufela mane inge kuli nebapila ‘fahalaa lifasi.’ Macaba hana kukona kuiswala. Aka nyolelwa kulwanisa batoziwa ba Jehova hamohocwalo ni baba batusa.

11. (a) Lutokwa kuhupulañi ka za molikaezahalalela lika ka nako ya ñalelwa yetuna? (b) Batu bakaezañi habakabona lisupo ni likezahalo za mwa lihalimu?

¹¹ Ki lika mañi zekaezahala kuzwa fo? Bibele hailubuleleli molikaezahalela luli likezahalo zeo, kono likezahalo zeñwi mwendi likaezahala ka nako yeswana. Mwa bupolofita bwahae bobubulela ka za kufela kwa lifasi, Jesu naabulezi kuli: “Ku ka ba ni lisupo fa lizazi, kweli, ni linaleli, mi fa lifasi macaba a ka kalelwa a sa zibi kwa ku ya kabakala ku luma kwa liwate ni ku bifa kwa lona, batu ba nze ba weleliswa ki ku saba ni ku libelela lika ze taha mwa lifasi, kakuli maata a kwa mahalimu a ka zikinyeha. Mi cwale ba ka bona Mwanaa mutu ha taha mwa lilu ka maata ni ka kanya ye tuna.” (Luka 21:25-27; mubale Mareka 13:24-26.) Kana kutalelezwa kwa bupolofita bo, kukopanyeleza lisupo ni likezahalo zesabisa za mwa lihalimu? Luswanela kulibelela zekaezahala. Nihakulicwalo, lwaziba kuli lila za Mulimu halika bona lisupo zeo, lika saba hahulu ni kuziyeleha.

12, 13. (a) Ku kaezahalañi Jesu hakataha “ka maata ni ka kanya ye tuna”? (b) Batanga ba Mulimu bakaezañi ka nako yeo?

¹² Ki lika mañi zekaezahala Jesu haakataha “ka maata ni ka kanya ye tuna”? Ukafa mupuzo kwa batu babasepahala ni kufa koto kuba basasepahali. (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Jesu naaitusisize swanisezo kuli ataluse kabutungi taba yeo. Naabulezi kuli: “Mwanaa mutu ha ka taha mwa kanya ya hae ni mangeloi kaufela, u ka ina mwa lubona lwa hae lwa kanya. Mi macaba kaufela a ka kubukanyiwa fapilaa hae, mi u ka ketahanya batu yo muñwi ku yo muñwi, sina mulisana mwa ketelanga lingu mwa lipuli. Mi u ka beya lingu kwa lizoho la hae la bulyo kono lipuli ku la hae la nzohoto.” (Mat. 25:31-33) Ku kaezahalañi kwa batu babaswana sina lingu kamba lipuli? Bakaatulwa. Lipuli kamba batu babasa sepahali, “ba ka ya kwa sinyeho ya ku ya ku ile.” Kono lingu, kamba batu babasepahala, bakaamuhela bupilo bobusafeli.—Mat. 25:46.

¹³ Batu babaswana sina lipuli bakaezañi habakalemuha kuli baka yundiswa? Baka “inata fa lifuba kabakala ku lila.” (Mat. 24:30) Kono Bakreste babatozizwe ni babatusana nibona bakaezañi? Bakaeza zanaabulezi Jesu, hanaaize: “Lika zeo ha li kala ku ezahala, mu inuke ni ku nangusa litoho za mina kakuli puluso ya mina i sweli ya sutelela.”—Luka 21:28.

14, 15. Ki musebezi mañi wa kukubukanya okaezahala hamulaho wa twaniso ya Gogo wa kwa Magogo, mi musebezi wo ukaeziwa cwañi?

¹⁴ Ki lika mañi zekaezahala Gogo wa kwa Magogo hakakalisa kulwanisa batu ba Mulimu? Bibele ibulela kuli Mwanaa mutu “u ka luma mangeloi mi u ka kubukanya baketiwa ba hae mwa maneku a mane, ku kala kwa mafelelezo a lifasi ku isa kwa mafelelezo a lihalimu.” (Mare. 13:27; Mat. 24:31) Musebezi wa kukubukanya wo, hauami kwa nako ye baswaiwa lwapili Bakreste babatozizwe. Mi hauami kwa kuswaiwa lwa mafelelezo kwa Bakreste babatozizwe babasali fa lifasi. (Mat. 13:37, 38) Kuswaiwa ko, kuezahala nakonyana feela pili ñalelwa yetuna isika ezahala kale. (Sin. 7:1-4) Kacwalo, ki ufi musebezi wo wakukubukanya? Ki nako yeo Bakreste babatozizwe babasali fa lifasi baka amuhela mupuzo wabona ni kuya kwa lihalimu. (1 Mates. 4:15-17; Sin. 14:1) Kezahalo yeo, ikaezahala Gogo wa kwa Magogo hasakalile kulwanisa batu ba Mulimu. (Ezek. 38:11) Mi sina feela mwanaabulelezi Jesu, “ba ba lukile ba ka benya sina lizazi mwa Mubuso wa Ndataa bona.”—Mat. 13:43. *

¹⁵ Batu babañata mwa bulapeli bobutwi ki bwa Sikreste balumela kuli Bakreste bakangelwa kwa lihalimu inze banani mubili wa nama. Hape banahana kuli bakaiponela Jesu hakato busa lifasi. Kono Bibele ibonisa hande kuli Jesu hakakuta hana kubonwa, haibulela kuli: “Sisupo sa Mwanaa mutu si ka bonahala mwa lihalimu,” ni kuli Jesu ukataha “fa malu a lihalimu.” (Mat. 24:30) Bibele hape ibulela kuli  “nama ni mali ha li koni ku yola saanda sa Mubuso wa Mulimu.” Kacwalo, batu babakangelwa kwa lihalimu bakatokwa ku “fetulwa, ka nako i liñwi, mwa ku kobya kwa liito, mwa nako ya tolombita ya mafelelezo.” * (Mubale 1 Makorinte 15:50-53.) Kono Bakreste babatozizwe babasepahala babasali fa lifasi, baka kubukanywa hamoho hona fo feela.

16, 17. Ki lika mañi zeswanela kuezahala pili linyalo la ngunyana lisika ezahala kale?

¹⁶ Bakreste babatozizwe ba 144,000 habakaba mwa lihalimu kaufelaa bona, litukiso za mafelelezo za linyalo la Ngunyana likakalisa. (Sin. 19:9) Kono kulukela kuezahala nto yeñwi pili kezahalo yetabisa yeo isika ezahala kale. Muhupule kuli Gogo ukalwanisa batu ba Mulimu, Bakreste babatozizwe babañwi inze basali fa lifasi. (Ezek. 38:16) Batu ba Mulimu bakaezañi? Bakatokwa kulatelela litaelo zelatelela: “Ha mu na ku tokwa ku lwana mwa ndwa ye. Mu itukise mi mu ikemele, mu ka bona mwaa piliseza Muñaa Bupilo ye mu inzi ni Yena, . . . Mu si ke mwa saba, mi mu si ke mwa mbemuka.” (2 Makol. 20:17) Nakonyana hamulaho wa twaniso ya Gogo, Bakreste babatozizwe kaufela babasali fa lifasi bakangelwa kwa lihalimu. Kutuha fo, liñolo la Sinulo 17:14, lilubulelela zekaezahala mwa lihalimu Gogo hakalwanisa batu ba Mulimu. Liñolo leo libulela kuli, lila za batu ba Mulimu li “ka lwana ni Ngunyana, kono bakeñisa kuli yena ki Mulena wa malena ni Mubusi wa babusi, Ngunyana u ka ba tula. Hape, ba ba inzi ni yena ba ba bizizwe ni ba ba ketilwe ni ba ba sepahala ni bona ba ka tula.” Kacwalo, Jesu ni ba 144,000, ili malena babatozizwe mwa lihalimu, bakalamulela batu ba Mulimu baba fa lifasi.

¹⁷ Kulamulela ko, ki kona ko kukatahisa kuli ndwa ya Armagedoni itumbuke ili yekakanyisa libizo la Jehova lelikenile. (Sin. 16:16) Batu kaufela babaka atulwa kuba sina lipuli, kamba babasa sepahali, bakayundiswa. Hakusana kuba ni bumaswe fa lifasi, mi buñata bobutuna bwa batu bakapunyuha Armagedoni. Kwa mafelelezo, linyalo lelitabisa la ngunyana lelibulezwi kwa mafelelezo a buka ya sinulo likaezahala. (Sin. 21:1-4) * Batu kaufela babaka punyuha fa lifasi bakaikola limbuyoti za Mulimu mi bakaiponela lilato ni bufani bwahae. Lunyolelwa hahulu nako yeo. Leo likaba linyalo lelitabisa luli!—Mubale 2 Pitrosi 3:13.

18. Likezahalo zetabisa zepolofitilwe halinze liatumela, ki lika mañi zeluswanela kuikatulela kueza?

¹⁸ Likezahalo zetabisa zeo halinze liatumela, ki lika mañi zaswanela kueza mañi ni mañi waluna? Jehova naasusumelize muapositola Pitrosi kuñola kuli: “Bakeñisa kuli lika zeo kaufela li ka shengunuka ka nzila yeo, mu itekule kuli mu lukela ku ba batu ba ba cwañi mwa likezo ze kenile za muzamao ni mwa likezo za busepahali ku Mulimu, ha mu nze mu libelela ni ku hupula ku ba teñi kwa lizazi la Jehova . . . Hakulicwalo balatiwa, ha u bona mu libelezi lika zeo, mu eze mo mu konela kaufela kuli mu fumanwe ki yena mu si na koli ni se si nyazahala mi inze mu li mwa kozo.” (2 Pit. 3:11, 12, 14) Kacwalo, haike luikatulele kuzwelapili kuba babakenile kwa moya, ka kusaswalisana ni bulapeli bwa buhata, kono inze luyemela Jesu Kreste yena Mulena wa Kozo.