1-3. Ki matata mañi e ba talimana ni ona batu ba ba nyalani? (Mu bone siswaniso se si fahalimu.)

MUZWALE ya sa bile mwa linyalo ka lilimo ze 38 ili ya na ni tabo mwa linyalo u bulela kuli: “Haiba mu sebeza ka taata ni ku bonisa kuli mu bata ku kondisa mwa linyalo la mina, Jehova u ka mi fuyaula.” Kaniti, kwa konahala kuli muuna ni musali ba ba nyalani ba be ni tabo ni ku tusana ha ba kopana ni miinelo ye taata.—Liprov. 18:22.

² Batu ba ba nyalani ba talimananga ni matata a mañwi mwa linyalo. Bibele i biza matata ao kuli ki “manyando mwa nama ya bona.” (1 Makor. 7:28) Libaka? Kakuli matata e ba kopana ni ona zazi ni zazi a kona ku tahisa kuli ba be ni lipilaelo mwa linyalo. Bakeñisa kuli batu ba ba nyalani ha ba si ka petahala, fokuñwi ba kona ku utwisa mutu ye ba nyalani ni yena bumaswe mi mane ba kona ku palelwa ku ambolisana hande. (Jak. 3:2, 5, 8) Batu ba bañata ba ba nyalani ba sebeza misebezi ye ba tokwa kuli ba tande nako ye ñata kwa musebezi, mi hape ka nako ye swana ba uta bana fa lapa. Bakeñisa kuli ba katalanga ni ku topwela, ba palelwanga ku fumana nako ye tokwahala ya ku tiisa linyalo la bona. Ku tokwa hande masheleñi, makulanu, kamba mane matata a mañwi li kona ku fokolisa hanyinyani-hanyinyani lilato ni likute le ba bonisana  batu ba ba nyalani. Mi linyalo le li bonahala ku ba le li tiile la kona ku sinyeha haiba batu ba ba mwa linyalo ba ikenya mwa “misebezi ya nama,” ye cwale ka buhule, muzamao wa ku sa swabela bufosi, sitoyo, lifapahano, lifufa, buhali, ni likauhano.—Magal. 5:19-21.

³ Mane nto ye maswe ni ku fita ki ya kuli, batu mwa “mazazi a maungulelo” a, ba na ni buitati mi ha ba kuteki Mulimu, ili lika ze kona ku sinya linyalo. (2 Tim. 3:1-4) Kwandaa zeo, sila se si maswe si bata ku sinya manyalo. Muapositola Pitrosi u lu lemusa kuli: “Sila sa mina, yena Diabulosi, u zamaya sina tau ye buluma, ye bata ye i ka ca.”—1 Pit. 5:8; Sin. 12:12.

4. Kiñi ze kona ku tusa kuli batu ba ba nyalani ba tiise linyalo la bona ni ku ba ni tabo?

⁴ Muuna yo muñwi ya pila mwa Japan u itumelela kuli: “Ne ni li mwa butata bwa ku tokwa masheleñi. Mi bakeñisa kuli ne ni sa ambolisanangi hande ni bo musalaa ka, bo musalaa ka ni bona ne ba lembwalile. Kwandaa zeo, cwanoñu fa, bakuluna ne ba kenezwi ki makulanu. Fokuñwi butata bo, ne bu tahisanga kuli lu shelane ni bakuluna.” Mwa linyalo kwa kona ku ba ni matata, kono lwa kona ku itiisa ha lu li mwa matata ao. Ka ku tusiwa ki Jehova, batu ba ba nyalani ba kona ku ba ni linyalo le li tiile ili mo ku na ni tabo. (Mu bale Samu 127:1.) Ha lu nyakisiseñi linzila ze ketalizoho ze kona ku tusa batu ba ba nyalani ku tiisa linyalo la bona kuli li ine nako ye telele. Mi hape lu ka nyakisisa libaka batu ba ba mwa linyalo ha ba tokwa ku latana kuli linyalo la bona li tiye.

5, 6. Muuna ni musali ba ba nyalani ba tokwa ku ezañi kuli ba beye Jehova mwa linyalo la bona?

⁵ Haiba batu ba ba nyalani ba sepahala ni ku utwa Jehova, linyalo la bona li ka tiya luli. (Mu bale Muekelesia 4:12.) Batu ba ba nyalani ba kona ku bonisa kuli ba beile Mulimu mwa linyalo la bona ka ku latelela zamaiso ya hae ye lilato. Bibele i bulela kuli: “Ha mu ka ya ku la bulyo kamba la nzohoto, lizebe za mina li ka utwa mwamulaho a mina linzwi le li li: ‘Nzila ki yona ye, mu zamaye ku yona!’” (Isa. 30:20, 21) Batu ba ba nyalani kacenu ba kona ku bonisa kuli ba “utwa” linzwi la Jehova ka ku balanga Bibele hamoho. (Samu 1:1-3) Mi hape ba kona ku tiisa linyalo la bona ka ku ezanga tuto ya lubasi kamita ili ye tabisa ni ye tusa mañi ni mañi. Batu ba ba nyalani ha ba lapela hamoho zazi ni zazi, ba tiisa linyalo la bona kuli li si ke la sinyiwa ki lifasi la Satani.

⁶ Bo Gerhard ba kwa Germany ba bulela kuli: “Nako kaufela ha lu felelwanga ki tabo bakeñisa matata kamba ku sa lumelelananga ko ku banga teñi mwahalaa luna, lu tusiwanga ki kelezo ye mwa Linzwi la Mulimu ya kuli lu be ni pilu-telele ni ku swalelananga.” Muzwale yo u ekeza ku bulela kuli tulemeno to ki twa butokwa hahulu kuli linyalo li konde. Batu ba ba nyalani ha ba lika ka taata ku beya Mulimu mwa linyalo la bona ka ku mu sebeleza hamoho, ba ka zwelapili ku ba bukaufi ni Jehova mi silikani sa bona si ka tiya.

7. Muuna ya nyezi u swanela ku pilisana cwañi ni musalaa hae?

⁷ Haiba muuna ya nyezi a etelela hande lubasi lwa hae, linyalo la bona li ka tiya mi ba ka ba ni tabo. Bibele i bulela kuli: “Toho ya muuna kaufela ki Kreste; mi toho ya musali ki muuna.” (1 Makor. 11:3) Taba yeo i talusañi? Baana ba swanela ku pilisana ni basali ba bona ka nzila ya naa pilisani ka yona Jesu ni balutiwa ba hae. Jesu naa si ya situhu mi naa sa hanyaukelangi balutiwa ba hae. Jesu kamita naa bonisanga lilato, sishemo, kutwisiso, ‘musa mi mane naa wile pilu.’—Mat. 11:28-30.

8. Muuna u swanela ku ezañi kuli a latiwe ni ku kutekiwa ki musalaa hae?

⁸ Baana ba ba li Bakreste ha ba tokwi ku  kuta-kutelanga ku hupulisa basali ba bona kuli ba ba kuteke. Kono ba swanela ku ‘zwelapili ku pilisana ni bona ka kutwisiso ni ku ba fa likute sina lipiza ze fokola.’ (1 Pit. 3:7) Ibe kuli ki mwahalaa batu ba bañwi kamba ki kwa mukunda, baana ba swanela ku bulelanga ka likute kwa basali ba bona, mi ba swanela ku ba bonisa mukekecima. Baana ba kona ku bonisa kuli basali ba bona ki ba butokwa ku bona ka mo ba ambolela ni bona ni mo ba pilisanela ni bona. (Liprov. 31:28) Haiba muuna a pilisana ni musalaa hae ka lilato, musalaa hae u ka mu lata ni ku mu kuteka, mi Jehova u ka fuyaula linyalo la bona.

9. Musali u kona ku bonisa cwañi kuli wa ipeya kwatasi?

⁹ Ku lata hahulu Jehova kabakala likuka za hae ku ka lu tusa kaufelaa luna kuli lu “ikokobeze mwatasaa lizoho le li maata la Mulimu.” (1 Pit. 5:6) Nzila ya butokwa ya kona ku bonisa ka yona musali kuli wa kuteka zamaiso ya Jehova ki ka ku swalisana ni muunaa hae. Bibele i bulela kuli: “Mina basali, mu ipeye kwatasaa baana ba mina, ka mo ku swanehela ku Mulena.” (Makolo. 3:18) Niti kikuli haki likatulo kaufela za eza muuna za ka tabelanga musalaa hae. Kono haiba muunaa hae u eza likatulo ze lumelelana ni milao ya Mulimu, musali ya ipeya kwatasi u ka latelela likatulo za ezize muunaa hae zeo.—1 Pit. 3:1.

10. Ki kabakalañi ku ipeya kwatasi ha ku li kwa butokwa?

¹⁰ Jehova u file basali buikalabelo bwa butokwa mwa lubasi. Musali ki mutusi wa muunaa hae. (Mala. 2:14) Batu ba ba nyalani ha ba eza likatulo mwa lubasi, musali ka likute u ka bulela mwa ikutwela, kono u ka zwelapili ku ipeya kwatasaa muunaa hae. Muuna ya butali u ka teeleza ka tokomelo ku za bulela musalaa hae. (Liprov. 31:10-31) Haiba musali a ipeya kwatasaa muunaa hae, mwa lubasi ku ka ba ni tabo, kozo, mi mane lubasi lu ka swalisana hande. Mi ze ka zwa mwateñi kikuli batu ba ba nyalani ba ka ikutwa  hande kakuli ba ziba kuli ba pila ka ku tabisa Mulimu.—Maef. 5:22.

11. Ki kabakalañi ku swalelana ha ku li kwa butokwa?

¹¹ Kuli muuna ni musali ba ba nyalani ba zwelepili ku ba mwa linyalo le li inelela, ba tokwa ku swalelananga. Haiba batu ba ba nyalani ba ‘zwelapili ku tuhelelana ni ku swalelana ka pilu kaufela,’ ba ka tiisa silikani sa bona. (Makolo. 3:13) Nihakulicwalo, linyalo la kona ku fokola haiba batu ba ba nyalani ba zwelapili ku hupulanga mafosisa a naa ezize mutu ye ba nyalani ni yena ni ku itusisanga mafosisa ao kuli ba nyazange bakubona. Sina feela miandala mo i kona ku sinyeza muyaho, ku itusisanga lipulelo ze maswe ni ku filikanelanga yo muñwi kwa kona ku tahisa kuli ku be taata hahulu kwa batu ba ba nyalani ku swalelana ni ku sebelisana hamoho. Kono linyalo la kona ku tiya hahulu haiba muuna ni musali ba swalelananga, sina feela Jehova ha ba swalelanga.—Mika 7:18, 19.

12. Lilato li kwahela cwañi “libi ze ñata”?

¹² Lilato la niti “ha li na ndimbelela.” Mane “lilato li kwahela libi ze ñata.” (1 Makor. 13:4, 5; mu bale 1 Pitrosi 4:8.) Kacwalo, haiba lwa lata batu ba bañwi, ha lu na ku balanga kuli lu ba swalezi hakai. Pitrosi ha naa buzize kuli naa tokwa ku swalela mutu hakai, Jesu naa mu alabile kuli: “Ku isa ha 77.” (Mat. 18:21, 22) Jesu naa talusañi ha naa alabile cwalo? Naa talusa kuli ha ku na sipimo se si tomilwe sa swanela ku itusisa Mukreste kwa ku swalela mutu yo muñwi.—Liprov. 10:12. *

13. Lu kona ku ambuka cwañi moya wa ku sa swalelana?

¹³ Bo Annette ba ba pila kwa Germany ba bulela kuli: “Haiba batu ba ba nyalani ha ba lati ku swalelana, ba ka ba ni ndimbelela mi ha ba na ku sepana, ili nto ye kona ku sinya linyalo. Ku swalelana ku tiisa swalisano ya batu ba ba nyalani mi ku tahisa kuli batu bao ba utwane hahulu.” Mu bonisange buitebuho. Mu babazange bakumina. Haiba mu eza cwalo, mu ka ambuka moya wa ku sa swalelananga. (Makolo. 3:15) Mi ze ka zwa mwateñi kikuli mu ka ba ni kozo ya mwa munahano, mu ka swalisana, mi Mulimu u ka mi fuyaula.—Maro. 14:19.

14, 15. Ki lika mañi za naa bulezi Jesu, mi ku li sebelisa ku kona ku tiisa cwañi linyalo?

¹⁴ Ku si na ku kakanya, mu tabela kuli batu ba bañwi ba mi kuteke. Mwa itebuhanga hahulu haiba batu ba bañwi ba teeleza ku mina ni ku bonisa kuli ba isa pilu kwa maikuto a mina. Kana mu kile mwa utwa mutu ya bulela kuli, “Sina mwa ni ezelize, ni na ni ka mu eza cwalo”? Fokuñwi, ku na ni mabaka a utwahala a tahisanga kuli mutu a bulele cwalo. Nihakulicwalo, Bibele i lu bulelela kuli: “U si ke wa li; ‘Sina mwa ni ezelize, ni na ni ka mu eza cwalo, ni likanyise mutu ka sa ni ezize.’” (Liprov. 24:29) Jesu naa lu lutile nzila ye nde ka ku fitisisa ye lu kona ku tatulula ka yona miinelo ye taata. Jesu naa bulezi manzwi a li: “Mo mu batela kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze cwalo mina.” (Luka 6:31) Jesu naa talusa kuli lu swanela ku eza batu ba bañwi mo ne lu ka batela kuli ba lu ezeze isiñi mo ba lu ezeza bona. Taba yeo i talusa kuli lu swanela ku eza lika ze lu tokwa kuli li ezwe mwa linyalo la luna.

¹⁵ Batu ba ba nyalani ba kona ku tiisa silikani sa bona haiba ba isa pilu kwa maikuto a bakubona. Muuna yo muñwi ya nyezi ya pila mwa South Africa u bulela kuli: “Lu likile ku  sebelisa za naa bulezi Jesu. Ki niti kuli fokuñwi lwa shelananga ni bakuluna, kono lu likile ka taata ku kutekana sina feela mo lu tabelela kuli batu ba bañwi ba lu kuteke.”

16. Ki lika mañi ze ba sa swaneli ku eza batu ba ba nyalani?

¹⁶ Mu si ke mwa talusezanga batu ba bañwi bufokoli bwa bakumina kamba ku bilaelanga ku ba bañwi ka za lika ze ba ezanga bakumina ze mi filikanyanga, mi mane mu si ke mwa ezanga lishea ka za lika ze cwalo kwa batu ba bañwi. Mu hupulange kuli linyalo ha li swani inge siyano kuli mu bone ya naa ni maata hahulu mwa linyalo, ya kona ku huwa hahulu, kamba mane ya kona ku bulela nto ye kona ku utwisa hahulu yo muñwi butuku. Ki niti kuli kaufelaa luna ha lu si ka petahala, mi fokuñwi lu ezanga lika ze kona ku filikanya ba bañwi, kono muuna kamba musali ha swaneli ku shubula yo muñwi kamba ku bulela lika ze utwisa yo muñwi butuku, ku kasha ya nyalani ni yena, kamba mane nihaiba ku mu nata.—Mu bale Liproverbia 17:27; 31:26.

17. Muuna u kona u latelela cwañi za naa bulezi Jesu?

¹⁷ Mwa lizo ze ñwi, baana ba hanyaukelanga basali ba bona kamba mane ku ba nata ilikuli ba bonise kuli ba na ni maata. Kono Bibele i bulela kuli: “Ya sa halifi kapili, u fita sinata kwa maata; mi ya busa pilu ya hae, u fita ya hapile munzi kwa bundume.” (Liprov. 16:32) Mutu u tokwa ku ba ni maata kuli a bonise buiswalo sina mwa naa ezelize Jesu Kreste, yena mutu yo mutuna ka ku fitisisa ya kile a pila fa lifasi. Muuna ya hanyaukelanga musalaa hae kamba ku mu nata, wa fokola mi u ka latehelwa ki silikani sa hae ni Jehova. Walisamu Davida ya naa tiile ili ya naa na ni bundume naa bulezi kuli: “Mu tutumele mi mu si ke mwa eza sibi; mu ikutaze mwa lipilu za mina mu li fa bulobalo, mi mu kuze.”—Samu 4:4.

18. Ki kabakalañi batu ba ba nyalani ha ba swanela ku zwelapili ku bonisana lilato?

¹⁸ Mu bale 1 Makorinte 13:4-7. Lilato ki kona kalemeno ka butokwa hahulu ke ba swanela ku ba ni kona batu ba ba nyalani. “Mu apale lilato ni mukekecima, sishemo, buikokobezo, bunolo, ni pilu-telele. Kono kwandaa zeo kaufela, mu zwelepili ku apala lilato, kakuli lilato ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.” (Makolo. 3:12, 14) Batu ba ba nyalani ba tokwa ku bonisa lilato le li si na buitati mi ba swanela ku likanyisa Kreste, ya naa itatezi ku shwela ba bañwi. Haiba batu ba ba nyalani ba bonisa lilato le li swana ni la naa bonisize Kreste, linyalo la bona li ka tiya ku si na taba ni kuli mutu ye ba nyalani ni yena u na ni mikwa ye ba nyemisanga, ba kopana ni makulano a matuna, ha ba na hande masheleñi, mi ha ba utwani hande ni makwenyanaa bona.

19, 20. (a) Batu ba ba nyalani ba kona ku ezañi kuli ba tiise linyalo la bona ni kuli ba be ni tabo? (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?

¹⁹ Kuli linyalo li konde, batu ba ba nyalani ba tokwa ku bonisana lilato, ku sepana, ni ku sebeza ka taata. Haiba mwa linyalo ku ba ni matata, batu ba ba nyalani ha ba swaneli ku nahana za ku feza linyalo la bona. Kono ba swanela ku ikatulela ku tiisa linyalo la bona. Batu ba ba nyalani ba ba lata Jehova ili ba ba latana, ba swanela ku ikatulela ku tatulula matata a mwa linyalo la bona kakuli “lilato ha li feli.”—1 Makor. 13:8; Mat. 19:5, 6; Maheb. 13:4.

²⁰ “Mwa mazazi a maungulelo” a, ku taata kuli linyalo li tiye, ni kuli batu ba ba mwa linyalo ba be ni tabo. (2 Tim. 3:1) Kono linyalo la kona ku tiya ka tuso ya Jehova. Nihakulicwalo, batu ba ba nyalani ba tokwa ku ambuka mubonelo o ba na ni ona batu ba mwa lifasi ka za somano. Mwa taba ye tatama, lu ka ituta ze ba kona ku eza bo muuna ni musali ba ba nyalani kuli ba bukeleze linyalo la bona ka ku sa eza bubuki.