1, 2. (a) Ki kabakalañi Maisilaele ba 24,000 ha ne ba latehezwi ki mupuzo wa bona o munde? (b) Ki kabakalañi taba ye ha i li ya butokwa ku luna?

NAKONYANA pili Maisilaele ba si ka kena kale mwa Naha ya Sepiso, baana ba bañata-ñata mwa sicaba seo ne ba ezize “buhule ni bana ba basizana ba Moabi.” Mi ze ne zwile mwateñi kikuli Maisilaele ba 24,000 ne ba shwile. Maisilaele bao ne ba libelezi ka nako ye telele, mi ne ba tuha ba fiwa saanda sa bona, ka bumai, ne ba latehezwi ki mupuzo wa bona o munde kakuli ne ba komilwe ki takazo ya ku eza buhule.—Num. 25:1-5, 9.

² Kezahalo ye maswe yeo i “ñolezwi ku lemusa luna ba ba tahezwi ki linako za maungulo.” (1 Makor. 10:6-11) Lu pila kwa mafelelezo luli a “mazazi a maungulelo” mi lu tuha lu kena mwa lifasi le linca. (2 Tim. 3:1; 2 Pit. 3:13) Ka bumai, balapeli ba bañwi ba Jehova ba tuhezi ha ba si ka sepahala, mi ba ezize buhule. Ka nako ya cwale, ba talimana ni miinelo ye maswe ye tahisizwe ki likezo ze maswe ze ne ba ezize, mi haiba ba sa baki, ba kona ku latehelwa ki kolo ya ku to pila ku ya ku ile mwa Paradaisi fa lifasi.

3. Ki kabakalañi batu ba ba nyalani ha ba tokwa ku etelelwa ni ku silelezwa ki Jehova? (Mu bone siswaniso se si fahalimu.)

³ Bakeñisa kuli mwa lifasi kacenu ku na ni mubonelo o fosahalile ka za somano, muuna ni musali ba ba nyalani ba  tokwa ketelelo ya Jehova mi hape ba tokwa ku silelezwa ki yena kuli linyalo la bona li konde. (Mu bale Samu 127:1.) Mwa taba ye, lu ka nyakisisa mo batu ba ba nyalani ba kona ku sileleleza linyalo la bona. Batu ba ba nyalani ba tokwa ku babalela pilu ya bona, ku sutelela ku Mulimu, ku apala butu bo bunca, ku ambolisananga hande, mane ni ku fanana liswanelo za mwa linyalo.

4. Ki lika mañi ze tahisize kuli Bakreste ba bañwi ba eze buhule?

⁴ Ki kabakalañi ha ku li ko ku bunolo kuli Mukreste a kene mwa muliko wa ku eza buhule? Hañata takazo i kalisanga ka ku talima. Jesu naa talusize kuli: “Mutu kaufela ya swalelela ku talima musali mi a mu lakaza u se a bukile kale ni yena mwa pilu ya hae. (Mat. 5:27, 28; 2 Pit. 2:14) Batu ba bañata ba se ba ezize buhule ne ba kalile ka ku tuhela hanyinyani-hanyinyani ku sepahala mi ne ba ezanga cwalo ka ku buhanga maswaniso a mapunu, ku bala litaba ze bulela za somano, kamba mane ku buha lika ze nyenyisa fa Intaneti. Ba bañwi bona ne ba buhanga mafilimu ni maprogilamu a bonisa batu ba ba eza somano, ni batu ba ba bina ka nzila ye zusulusa takazo ya somano. Mi mane ba bañwi ne ba yanga kwa mikotokoto busihu ni kwa libaka ko ku fumaneha batu ba ba tubulanga litino za bona, kamba mane ne ba yanga kwa libaka ze ñwi kuli ba yo itabisa kamba kuli ba yo pikitiwa-pikitiwa fa mubili ka mulelo o maswe.

5. Ki kabakalañi ha lu swanela ku babalela pilu ya luna ye si ka patahala?

⁵ Batu ba bañwi ba keni mwa muliko wo bakeñisa kuli ba batanga ku iswa pilu ki mutu ye ba si ka nyalana ni yena. Lu pila mwa lifasi mo ku fumaneha batu ba ba si na buiswalo mi ba fumana munyaka mwa ku eza mifuta kaufela wa bumaswe. Hape bakeñisa kuli pilu ya luna ye si ka petahala ya puma mi i sinyehile ku feleleza, ku bunolo hahulu kuli lu kalise ku tabela mutu u sili ye lu si ka nyalana ni yena. (Mu bale Jeremia 17:9, 10.) Jesu naa bulezi kuli: “Mwa pilu ki mona mo ku zwa mihupulo ye maswe, lipulayano, bubuki, buhule.”—Mat. 15:19.

6, 7. (a) Ki lika mañi ze kona ku ezahala haiba lu kalisa ku ba ni litakazo ze maswe mwa pilu? (b) Lu kona ku ambuka cwañi ku foseza Jehova?

⁶ Batu ba ba tabelana ba sa kalisa feela ku ba ni litakazo ze maswe mwa lipilu za bona, ba kana ba kalisa ku ambolanga lika ze ba swanela ku ambola feela ni mutu ye ba nyalani ni yena. Hanyinyani hanyinyani, ba ka kalisa ku fumanehanga hamoho nako kaufela ni ku fa mabaka a ku ikemela a tahisa kuli ba bange hamoho. Ba ka kopananga ka nako kaufela, ni ku bulela kuli ne ba si na mulelo wa ku kopana. Ha ba nze ba tabelana hahulu, ku ka ba bela hahulu taata kuli ba eze ze lukile. Silikani sa bona ha si nze si hula hahulu, ku ka ba bela taata ku si felisa, niha ba ziba kuli lika ze ba eza li fosahalile.—Liprov. 7:21, 22.

⁷ Batu ba ba ezanga cwalo ba libalanga likuka za Jehova muta litakazo za bona ze maswe ni lipuisano ze ba banga ni zona li tahisa kuli ba kalise ku swalana kwa mazoho, ku tubetana, ku pikitana, ni ku swalana ka nzila ye zusulusa takazo ya somano. Ka bumai, batu ba ba cwalo ba ezanga lika ze ba swanela ku eza feela ni mutu ye ba nyalani ni yena. Ba ‘hohiwa ni ku hapiwa ki takazo ya bona.’ Mi takazo yeo ha se i hulile hahulu, ba kona ku eza buhule. (Jak. 1:14, 15) Ki bumai luli kakuli batu bao ne ba kona ku ambuka ku foseza Jehova kambe ne ba mu lumelelize kuli a ba tuse ku ba ni mubonelo o swanela ka za linyalo. Mutu u kona ku kuteka cwañi linyalo?

8. Ku ba ni silikani ni Jehova ku lu sileleza cwañi kwa bumaswe?

⁸ Mu bale Samu 97:10. Ku ba ni silikani ni Jehova kwa kona ku lu sileleza kwa bumaswe. Ha lu ituta tulemeno twa Jehova to tunde, lu ka ‘likanyisa Mulimu, sina bana ba ba latwa, mi lu ka zwelapili ku zamaya mwa lilato.’ Ka ku eza cwalo, lu ka ba ni maata a ku hana “buhule ni mufuta kaufela wa masila.” (Maef. 5:1-4) Muuna ni musali ba ba ziba kuli “Mulimu u ka atula mahule ni babuki” ba lika mo ba konela kaufela ku zwelapili ku sepahala ku bakubona.—Maheb. 13:4.

9. (a) Ki kabakalañi Josefa ha naa zwezipili ku sepahala ku si na taba kuli musalaa mubelekisi wa hae naa bata ku fosa ni yena? (b) Lu itutañi kwa mutala wa Josefa?

⁹ Bakreste ba bañwi ba nyinyafalize mubonelo wa Jehova ka za muzamao, ka ku tandanga nako hamulaho wa musebezi ni mutu ya si Paki ye ba beleka ni yena. Mi mane ba bañwi ba ipumani mwa muliko inze ba li kwa musebezi. Kona ze ne ezahezi ku mutangana ya bizwa Josefa. Ka nako ya naa li kwa musebezi, Josefa naa lemuhile kuli musalaa mubelekisi wa hae naa mu tabela luli. Zazi ni zazi musali yo naa kukuezanga Josefa kuli a fose ni yena. Kwa mafelelezo, musali yo a ‘mu swala kwa siapalo mi a li: “Lobala ni na!”’ Kono Josefa a hana mi a mata. Ki lika mañi ze ne tusize Josefa ku ba ni maata a ku zwelapili ku sepahala? Josefa naa ikatulezi ku sileleza silikani sa hae ni Mulimu. Ki niti kuli Josefa naa zwisizwe musebezi ni ku iswa mwa tolongo, kono Jehova naa mu fuyauzi. (Gen. 39:1-12; 41:38-43) Ibe kuli lu kwa musebezi kamba lu kwa mukunda, lu tokwa ku ambuka miinelo ye kona ku tahisa kuli lu kene mwa muliko.

10. Ku apala butu bo bunca ku kona ku sileleza cwañi linyalo?

¹⁰ Butu bo bunca bo bu “bupilwe ka ku likana ni tato ya Mulimu mwa ku luka ko ku li kwa niti ni busepahali” bu ka sileleza batu ba ba nyalani kuli ba si ke ba eza bubuki. (Maef. 4:24) Ha lu apala butu bo bunca, lu ‘bulaya’ lilama za mubili za luna ka ku lika ka taata ku ambuka “buhule, masila, litakazo za buozwa, litakazo ze maswe, ni mukwañuli.” (Mu bale Makolose 3:5, 6.) Linzwi la ‘ku bulaya’ li talusa kuli lu swanela ku lika ka taata ku ambuka litakazo ze maswe. Lu swanela ku ambuka nto ifi kamba ifi ye kona ku tahisa kuli lu be ni litakazo ze maswe za ku eza buhule. (Jobo 31:1) Haiba lu pila ka ku latelela likuka za Mulimu, lu ka ‘toya hahulu bumaswe’ mi lu ka ‘kumalela kwa bunde.’—Maro. 12:2, 9.

11. Ku apala butu bo bunca ku kona ku tiisa cwañi linyalo?

¹¹ Ha lu apala butu bo bunca, lu likanyisa Jehova ya na ni tulemeno to tunde. (Makolo. 3:10) Muuna ni musali ba ba nyalani ha ba bonisa “mukekecima, sishemo, buikokobezo, bunolo, ni pilu-telele,” linyalo la bona li ka tiya, mi Jehova u ka ba fuyaula. (Makolo. 3:12) Mi hape ba ka swalisana hahulu haiba ba lumeleza ‘kozo ya Kreste kuli i buse mwa lipilu za bona.’ (Makolo. 3:15) Haiba batu ba ba nyalani ba ‘latana,’ ba ka isezana pilu mi hape ba ka kutekana.—Maro. 12:10.

12. Ki tulemeno mañi to mu nahana kuli twa kona ku tusa batu ba ba nyalani ku ba ni tabo?

¹² Batu ba bañwi ba ba nyalani ha ne ba buzizwe kuli ba taluse tulemeno to tu ba tusize ku ba ni tabo mwa linyalo, bo Sid ba baana ne ba bulezi kuli: “Lilato ki kona kalemeno ke lu ikatalize ku ba ni kona. Mi hape lu lemuhile kuli kalemeno ka bunolo ni kona ki ka butokwa hahulu mwa linyalo.” Basali ba bona ba ba bizwa bo Sonja ba lumelelana ni  ze ba bulela bakubona mi ba li: “Sishemo ni kona ki kalemeno ka butokwa hahulu mwa linyalo. Mi hape lu likile ku bonisa kalemeno ka buikokobezo, nihaike kuli ku eza cwalo kamita ku taata.”

13. Batu ba ba nyalani ba tokwa ku ezañi kuli linyalo la bona li tiye, mi ki kabakalañi?

¹³ Nzila ye ñwi ya butokwa ye ba kona ku tiisa ka yona linyalo batu ba ba nyalani ki ka ku ambolanga ka musa ni bakubona. Ka bumai, baana ni basali ba bañwi ba ba nyalani ha ba ambolangi hahulu ka likute ni bakubona inge mo ba ezezanga ha ba ambola ni batu ba sili! Haiba kuli mwa linyalo ku fumaneha “mufuta kaufela wa ze baba, buhali, mabifi, ku tatauka, ni lipulelo ze maswe,” batu ba ba nyalani ba ka tuhela hanyinyani-hanyinyani ku swalisana. (Maef. 4:31) Ku nyaza-nyazanga bakumina ni ku bulela lika ze kona ku ba utwisa butuku ku ka sinya linyalo la mina. Kacwalo, batu ba ba nyalani ba tokwa ku tiisa silikani sa bona ka ku ambolisananga ka sishemo, ka bunolo, ni ka mukekecima.—Maef. 4:32.

14. Lu swanela ku ambukañi?

¹⁴ Bibele i bulela kuli ku na ni “nako ya ku kuza.” (Muek. 3:7) Kono taba yeo ha i talusi kuli lu swanela ku tuhela ku ambolisananga ni bakuluna, kakuli ku ambolisana ki kwa butokwa mwa linyalo. Musali yo muñwi ya nyezwi ya pila mwa Germany u bulela kuli: “Mutu ya mwa linyalo ha tuhela ku ambolisa mutu ya nyalani ni yena, ya nyalani ni yena wa kona ku ikutwa bumaswe.” Musali yo u ekeza kuli: “Nihaike kuli hañata haki nto ye bunolo ku kutumana mutu ha ikutwa bumaswe, haki ko kunde hape ku bulela lika ze maswe ka mulelo wa kuli mutu a felise bunyemi. Mi haiba lu bulela feela ze kwa pilu ya luna ili lika ze kona ku utwisa bakuluna butuku, muinelo u ka totobela ni ku fita.” Muuna ni musali ba ba nyalani ha ba tatululangi butata mwa linyalo ka ku tatauka kamba ka ku hana ku ambolisana. Kono batu ba ba nyalani ba kona ku tiisa linyalo la bona haiba ba tatululanga matata kapili ni ku ambuka ku kananisana mwa linyalo.

15. Ku ambolisananga hande ku kona ku tiisa cwañi linyalo?

¹⁵ Mwa kona ku tiisa linyalo la mina haiba  mu ba ni nako ya ku ikambota ni bakumina ze mu nahana ni mo mu ikutwela. Mo mu bulelela taba ye ñwi ki kwa butokwa, mi ze mu bulela ni zona ki za butokwa. Kacwalo, nihaiba mwa miinelo ye taata, mu like ka taata ku itusisa manzwi a mande ni ku bulela ka musa. Ha mu ka eza cwalo, ku ka ba bunolo ku bakumina ku teeleza ze mu bulela. (Mu bale Makolose 4:6.) Batu ba ba nyalani ba kona ku tiisa linyalo la bona ka ku ambolanga hande ni ku itusisa manzwi a susueza ili a kona ku tusa bakubona.—Maef. 4:29.

16, 17. Ki kabakalañi batu ba ba nyalani ha ba swanela ku fanana liswanelo za mwa linyalo?

¹⁶ Batu ba ba nyalani hape ba kona ku tiisa linyalo la bona haiba mañi ni mañi a isa pilu kwa lika za tokwa mutu ya nyalani ni yena. (Mafil. 2:3, 4) Baana ni basali ba ba mwa linyalo ba swanela ku utwisisa maikuto a bakubona ni ku ba fa liswanelo za bona ka za somano.—Mu bale 1 Makorinte 7:3, 4.

¹⁷ Ka bumai, batu ba bañwi ba ba nyalani ha ba tabelangi ku bonisa bakubona lilato kamba ku eza somano ni bona. Mi baana ba bañwi ba nahana kuli haiba ba eza hande bo musalaa bona, fo ku talusa kuli ba fokola. Kono Bibele i bulela kuli: “Mina baana mu swanela ku utwisisa basali be mu pila ni bona.” (1 Pit. 3:7, toloko ya Phillips) Muuna u swanela ku utwisisa kuli liswanelo za mwa linyalo ha li talusi feela ku ezanga somano. Muuna u tokwa ku bonisa ka nako kaufela kuli wa lata musalaa hae. Mi haiba muuna a eza cwalo, musalaa hae u ka ikola ka nako ya somano. Haiba batu ba ba nyalani ba bonisana lilato, ku ka ba bela bunolo ku fanana hande ka ku tala liswanelo za mwa linyalo.

18. Muuna ni musali ba ba nyalani ba kona ku tiisa cwañi silikani sa bona?

¹⁸ Nihaike kuli mutu ha swaneli ni hanyinyani ku sa sepahala ku mutu ya nyalani ni yena, nihakulicwalo, mutu ha sa bonisi lilato ya nyalani ni yena, wa kona ku tahisa kuli ya nyalani ni yena a bate mutu u sili ya ka mu bonisa lilato. (Liprov. 5:18; Muek. 9:9) Kona libaka Bibele ha i bulelela batu ba ba nyalani kuli “mu si ke mwa timana” liswanelo za mwa linyalo konji haiba mu lumelelani ku eza cwalo ka nakonyana. Libaka? “Ilikuli Satani a si ke a zwelapili ku mi lika kabakala kutokwa buiswalo kwa mina.” (1 Makor. 7:5) Ikaba bumai bo butuna hahulu haiba batu ba ba nyalani ba tuhelela Satani ku itusisa “kutokwa buiswalo” kwa bona kuli a kenye yo muñwi wa bona mwa muliko wa ku eza bubuki! Haiba batu ba ba nyalani ba fanana liswanelo za mwa linyalo, fo ba ka bonisa kuli ha ba ‘ipateli se si swanela bona ba nosi, kono ba bata se si swanela ba bañwi.’ Ba eza cwalo ka libaka la kuli ba latana isi ku ezeza feela mulao. Ku latana ni ku ezana ka musa ku ka tiisa silikani sa bona.—1 Makor. 10:24.

19. Lu swanela ku ikatulela ku ezañi, mi ki kabakalañi?

¹⁹ Lu tuha lu kena mwa lifasi le linca! Ikaba mafosisa a matuna ku komiwa ki litakazo za luna sina mo ne ba ezelize Maisilaele ba 24,000 ba ne ba shwezi mwa mabala a Moabi. Hamulaho wa ku talusa ze ne ezahezi kwa Maisilaele bao, Bibele i lu lemusa kuli: “Yena ya nahana kuli u yemi a tokomele kuli a si ke a wa.” (1 Makor. 10:12) Kuli lu tiise linyalo la luna, lu tokwa ku zwelapili ku sepahala ku Jehova ni ku mutu ye lu nyalani ni yena. (Mat. 19:5, 6) Ye ki yona nako sihulu ye lu swanela ku eza ‘mo lu konela kaufela kuli lu fumanwe ki yena lu si na koli ni se si nyazahala inze lu li mwa kozo.’—2 Pit. 3:13, 14.